Vluchtelingen opvangen: hier hou je volgens de psychotherapeute best rekening mee

De oorlog in Oekraïne laat niemand onberoerd. Naast financieel steunen, spullen doneren en psychosociale hulp bieden, dragen ook heel wat mensen hun steentje bij door vluchtelingen op te vangen thuis. Hartverwarmend, maar niet altijd zo eenvoudig, want hoe ga je met hen en de situatie om? Psychotherapeute Ada Van Moorhem geeft een aantal tips.

Oorlogstrauma’s

Het spreekt voor zich dat het conflict in Oekraïne voor mentale problemen kan zorgen bij de slachtoffers. Denk maar aan oorlogstrauma’s, vertrouwensproblemen en angstgevoelens.

Psychotherapeut Ada Van Moorhem: “Als psychotherapeut vind ik het hartverwarmend om te zien hoeveel bereidheid er is om te helpen. Maar tegelijk maak ik me zorgen. Wat als deze mensen toekomen? Want dan begint het pas. Welke ondersteuning krijgen de gezinnen die vluchtelingen opvangen in hun eigen huis (of een deel van hun huis)? Zullen ze voldoende op de hoogte zijn wat een oorlogstrauma met zich meebrengt? Krijgen ze ondersteuning bij de soms ingrijpende verhalen die ze ongetwijfeld zullen horen? Hoe kunnen ze omgaan met de angst en het verdriet van deze vluchtelingen die ze opvangen?”

Vluchtelingen opvangen en ondersteunen

Mensen met een oorlogstrauma ondersteunen en opvangen, het vertrouwen winnen en communiceren met iemand die net een trauma heeft meegemaakt als je elkaars taal niet spreekt… Het is makkelijker gezegd dan gedaan. “Vanuit mijn ervaring als psychotherapeut, in het werken met mensen op de vlucht en trauma, deel ik daarom graag enkele tips voor wie vluchtelingen thuis wil opvangen.”

1. Gun hen tijd en ruimte

“Vluchtelingen hebben tijd en ruimte nodig om te kunnen verwerken en tot rust te komen. Naast de uitdagingen om een nieuwe woonst en werk te vinden, een nieuwe taal te leren, onderwijs te volgen en de administratieve verplichtingen in orde te brengen, is er ook nog het trauma, de verlieservaringen en scheidingen die deze mensen met zich meedragen.

Geef hen dan ook de nodige tijd en ruimte om te wennen aan de nieuwe omgeving waarin ze terechtkomen. Zorg voor een plaats waar zij zich ongestoord kunnen terugtrekken.”

2. Zorg voor een veilige omgeving

“Mensen op de vlucht beleven een zeer intense periode. Ze moeten hun vertrouwde omgeving achterlaten en soms hartverscheurende keuzes maken. Zorg daarom dat je gasten zich veilig voelen. Deel je gemeenschappelijke ruimtes? Maak dan duidelijke afspraken over welke ruimtes privé zijn, zowel voor hen als voor jezelf. Respecteer hun privacy en ga niet binnen in hun kamer.”

3. Bouw vertrouwen op

“Toon actief interesse in de leefwereld van je gasten. Hierbij kan het helpen om informatie op te zoeken over de cultuur in het land van oorsprong. Vertrouwen creëer je door oprecht geïnteresseerd te zijn in de mens achter de vluchteling.

• Luister aandachtig. Luister vooral met je ogen en leer je nieuwe huisgenoten hun belangrijkste gedragingen kennen.
• Toon respect en interesse voor de cultuur en gewoontes van hun land van oorsprong. Zo krijg je inzicht in hun cultuur, normen en waarden, opvoedingsstijl en gebruiken.
• Toon respect voor het verhaal van de mensen. Deel niet zomaar gevoelige informatie met familieleden, buren of vrienden.”

4. Hou rekening met stressreacties

“De mensen die op de vlucht zijn, waren getuige of slachtoffer van ingrijpende gebeurtenissen. Daardoor vertonen ze vaak stressreacties, die zich bij iedereen anders uiten.

Het gedrag van getraumatiseerde mensen wordt vaak verkeerd geïnterpreteerd. Kinderen uiten hun trauma ook anders dan volwassenen, want zij hebben vaak nog minder ’taal’ om uiting te geven aan de beleving en verwerking van wat ze meemaakten. Daarnaast zijn er ook culturele verschillen in het uiten van emoties.”

5. Wees attent

“Plots verhuizen en moeten emigreren brengt een verlieservaring met zich mee. Wees attent voor het gemis en verdriet. Je kunt dit doen door hen uit te nodigen, te vertellen over hoe het vroeger was: hun huis, school, werk, familie… Kinderen en jongeren kun je laten tekenen of spelen om dat verdriet te uiten.”

6. Praat erover, maar zet geen druk

“Vraag hen niet uit over hun ervaringen. Wat je wel kunt doen, is hen uitnodigen om te praten als ze er nood aan hebben. Belangrijk is om geen druk te zetten om te praten: als je merkt dat ze dat niet kunnen of niet willen, toon er dan respect voor.

Praten over gevoelens is immers moeilijk, zelfs in onze eigen moedertaal. Toon bij emotionele reacties begrip en vraag eventueel waar zij nood aan hebben. Breng hen indien nodig in contact met professionele hulp.”

7. Zorg voor een goede communicatie

“Maak je eigen verwachtingen duidelijk. Samenwonen betekent afspraken maken. Wat vind jij belangrijk? Zeker als je gemeenschappelijke ruimtes zult delen, is het belangrijk om bij start van de opvang duidelijke afspraken te maken.

• Maak gebruik van een vertaalapp.
• Visualiseer afspraken met pictogrammen.
• Vang je gezinnen op met kinderen? Zorg dan voor een basis aan spel- en tekenmateriaal. Kinderen verwerken veel in hun spel en via tekeningen.
• Leer enkele kernbegrippen en woordjes in hun moedertaal: zo bevorder je het welkomstgevoel en de integratie.”

8. Hou rekening met cultuurverschillen

“Vluchtelingen moeten zich plots integreren in een omgeving met een andere taal en cultuur. Dat zal tijd en vooral veel geduld vragen.

Nodig uit om te vertellen over de gewoontes en gebruiken van hun cultuur, zo vergroot je jouw begrip en kennis over de communicatiestijl, opvoedingsstrategieën, normen en waarden en rituelen die voor de vluchteling belangrijk zijn. Vang je een ouder of gezin met kinderen op? Hou er dan rekening mee dat er culturele verschillen zijn inzake opvoeding en leefwijze.

Een paar tips:

• Vel niet te snel een oordeel over het gedrag dat je ziet.
• Als je het moeilijk hebt met bepaald gedrag, bespreek dan het gedrag en zoek samen naar oplossingen. Daarbij helpt het om uit te leggen wat jij belangrijk vindt.
• Leg uit hoe bepaalde gebruiken bij ons zijn.
• Let op met aanrakingen. Vraag hoe iemand verwelkomd of getroost wil worden.”

9. Help hen integreren

“Een veilige thuis en integratie in de lokale gemeenschap zal bijdragen tot het vormen van kansen op een nieuw leven en het vinden van een eigen plaats in de gemeenschap. Integratie kan een lang proces zijn, dat ook wel wat inspanningen vraagt van het opvanggezin:

• Ga samen boodschappen doen.
• Help hen in contact te komen met nieuwe mensen.
• Nodig hen uit voor een buurtfeest of stel hen voor aan je eigen vrienden.
• Breng ze in contact met andere landgenoten.
• Nodig hen uit om een streekgerecht klaar te maken.
• Maak hen wegwijs in de gemeente.”

10. Zorg ook voor jezelf

“Sta stil bij hoever je wil gaan in de ondersteuning van je gasten: wanneer en voor wat mogen ze bij jou komen aankloppen? Zorg vooral ook goed voor jezelf, want je zult immers verhalen horen die ingrijpend zijn en die je raken. Zorg dat je goed omringd wordt en ook voldoende kunt ontspannen en ventileren.”

Gratis webinar

Voor mensen die vluchtelingen opvangen en op zoek zijn naar tips en ondersteuning, geeft Ada Van Moorhem een gratis webinar op 31 maart, 22 april en 25 mei.

Tijdens het webinar krijg je uitleg en tips over trauma, verlies, communicatie, samenwonen en zelfzorg. Je kunt ook concrete vragen stellen en je komt in contact met andere mensen die ook een vluchteling thuis opvangen. Inschrijven is volledig gratis en kan via www.deleidraad.be.

Ook CAW biedt psychosociale hulp

Om de mentale gezondheid van vluchtelingen én gastgezinnen te ondersteunen, biedt ook het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) psychosociale hulpverlening.

Voor vluchtelingen

Bart Claes, algemeen directeur: “Voor vluchtelingen is het eerst belangrijk dat ze zich veilig kunnen voelen en hun eerste noden naar huisvesting opgelost zijn. Pas daarna kunnen ze verder gaan met het verwerken van wat er is gebeurd. Bij een deel van de mensen verloopt die verwerking zonder extra ondersteuning. Bij anderen is die ondersteuning wel nodig.

CAW is een eerstelijnsorganisatie die psychosociale hulpverlening biedt aan mensen met een verhoogde kwetsbaarheid. Uit ervaring weten we dat je bij mentaal onwelzijn, stressklachten, angst of de verwerking van oorlogsgeweld er snel met psychosociale hulpverlening moet bij zijn. Dat is een belangrijke factor is om latere problemen te voorkomen. Psychosociale hulp betekent het vragen waar ze behoefte aan hebben, zorgen dat ze dat ze juiste informatie en diensten vinden. Een luisterend oor bieden, zonder in te gaan op details, geruststelling bieden.

Voor gastgezinnen

“Gastgezinnen spelen daarnaast een belangrijke rol in de opvang en het opnieuw bieden van structuur en herstel van vertrouwen, maar zitten vaak met heel wat vragen rond hoe ze hun gasten de weg kunnen laten vinden in onze samenleving of hoe ze hen kunnen ondersteunen om te gaan met de verwerking van traumatische herinneringen. Ook zij worden geconfronteerd met deze psychosociale noden en problemen van vluchtelingen. Of ze ervaren zelf dat het weegt op hun mentaal welzijn.”

Voor hulpvragen kun je elke dag tussen 9 en 17 uur terecht op het gratis nummer 0800 13 500. Je kunt ook mailen of chatten met CAW.

Lees ook:

• Oorlog in Oekraïne: dit kun jij doen om te helpen
• Angst omwille van de oorlog in Oekraïne? Zo ga je ermee om
• Zelfzorg: hoe begin je daaraan? Wij vroegen 6 experts om advies

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!