Steeds meer kinderen zijn vandaag de dag bijziend, en het komt ook veel vroeger voor dan enkele decennia geleden. Kinderen van 7 of 8 zijn geen uitzondering meer, en dat zorgt voor heel wat ongerustheid bij oogartsen, ook bij Stéphanie Vandenbroucke, gespecialiseerd in kinderoogziekten. Een deel van de oplossing is nochtans heel simpel, weet ze. “Laat je kinderen meer tijd buiten spenderen!”

Meer bijziendheid bij kinderen

Zien jullie steeds meer kinderen, zelfs kleuters die bijziend zijn?

Stéphanie Vandenbroucke: “Ja, dat klopt. Het is inderdaad zo dat er veel meer kinderen bijziend worden. Studies tonen zelfs aan dat tegen 2050 de helft van onze wereldbevolking bijziend zal zijn. Ook de leeftijd daalt weldegelijk. In Europa zien we dat de myopie of bijziendheid al start op 7 of 8 jaar en dat is heel vroeg. Vroeger zagen we het meestal beginnen op het einde van de lagere school.”

Wat is dat precies, bijziendheid?

“Een bijziend oog is een oog dat te lang is. We worden geboren met een oog dat te kort is, en wij groeien, ons hoofd groeit, ons gezicht groeit en ook ons oog groeit. Als ons oog echter te veel groeit, als het te lang wordt, dan worden we bijziend. Hoe vroeger je bijziend wordt, hoe meer bijziend je wordt op het einde van de rit. Het oog is in het begin een klein beetje te lang, je begint bij -1, en daar komt elk jaar een beetje bij. Als je dan al op 7 of 8 jaar begint, dan ben je op je 25ste veel bijziender dan we twee generaties geleden waren. Je bent eigenlijk bijziend voor de eeuwigheid, je oog zal niet meer krimpen. Het kan wel een klein beetje beter worden, rond je veertigste of vijftigste, maar iemand die bijziend is blijft dit heel zijn leven.

Doordat je oog te lang is, ga je op korte afstand nog steeds goed kunnen zien, maar in de verte zie je wazig en daarom heb je dus een bril nodig. We zien in de praktijk wel dat kinderen ofwel op eigen initiatief komen omdat ze niet meer kunnen lezen wat er op het bord in de klas staat, ofzel doorgestuurd worden door het CLB, die uitstekend werk verrichten.

Waarom we zo bezorgd zijn is dat, eens je té bijziend bent, bijvoorbeeld bij -6 en meer, wat heel frequent geworden is, is je oog zodanig lang dat je ook andere problemen kunt ondervinden. Dat ontstaat meestal op volwassen leeftijd, en dat zijn dingen die we niet altijd kunnen oplossen. Van de 50% die bijziend gaat worden in de toekomst, daarvan gaat 10% hoog bijziend zijn. De complicaties die gepaard gaan met hoge myopie of bijziendheid kunnen we niet altijd volledig oplossen.”

Hoe willen jullie ouders sensibiliseren?

“Je kunt in veel gevallen die bijziendheid voor een stuk voorkomen. We kunnen het niet volledig uitsluiten, want er is ook een erfelijke component. Als je één ouder hebt die bijziend is, dan verdubbelt je risico om ook bijziend te worden. Zijn beide ouders bijziend, dan gaat het om een risico maal vijf. Daar kun je je helaas enkel bij neerleggen.

Aan de erfelijkheid kun je dus weinig doen, maar die omgevingsfactoren heb je wél in de hand, dus willen we daarop focussen.

Je hebt je genetica enerzijds, en je lifestyle of omgevingsfactoren anderzijds. Daarvan is buitenlicht het allerbelangrijkste. Je zult de genetica nooit helemaal kunnen uitschakelen, maar je kunt de schade wel beperken. De omgeving speelt dus écht een heel grote rol en daar is momenteel nog onvoldoende aandacht voor.“

Kinderen meer naar buiten

Wat zijn die omgevingsfactoren dan?

“Je hebt enerzijds het buitenlicht, het allerbelangrijkste. Hoe meer je buiten bent, hoe beter, en liefst in het zonlicht. En daarnaast heb je het te veel kortbij kijken dat heel erg schadelijk is. Dan denken we natuurlijk meteen aan de schermpjes die alomtegenwoordig zijn, maar het gaat ook over lezen en studeren. De schermpjes op zich hebben wat bijziendheid betreft geen negatieve invloed, maar wel dat je te veel kortbij kijkt als je zo’n smartphone of tablet voor je neus hebt. Een boek lezen of naar een schermpje kijken heeft dus in dit geval hetzelfde effect.

Het gaat over de duur, meer dan een half uur kortbij kijken mag niet, maar ook over hoe dichtbij je je boek of schermpje houdt. Minder dan 30 cm is echt not done! We kijken dus niet enkel veel langer naar die schermpjes, maar houden ze ook veel te dichtbij, vaak op 20 cm, soms zelfs op 10 cm. En je kijkt niet of amper op, in tegenstelling tot als je een boek leest. Dan heb je elke keer dat je een bladzijde omslaat de mogelijkheid om even op te kijken.

Met die drie elementen – voldoende zonlicht, niet te veel kortbij kijken en niet te lang kortbij kijken – zouden mensen, maar vooral ouders van jonge kinderen, voldoende rekening moeten houden.

Dat heeft ook gevolgen voor het schoolsysteem natuurlijk. De laptop in de klas die je sinds enkele jaren overal ziet opduiken, dat is een echt niet ideaal. Een laptop die een studieboek vervangt is op zich niet erg, want je zou sowieso, ook met het boek, kortbij kijken. Maar tegenwoordig zie je dat de laptop ook soms het bord vervangt en dat zou écht niet mogen. Eigenlijk is het simpel: je moet zoveel mogelijk zo ver mogelijk kijken.

Het buitenlicht geeft je enerzijds vitamine D, maar zorgt ook voor de aanmaak van een hormoon in ons oog, namelijk dopamine. Dit hormoon heeft trouwens nog andere belangrijke implicaties, het zorgt bijvoorbeeld ook voor een positieve stemming. De grote boodschap is dus: veel meer naar buiten! Ik kan het niet genoeg herhalen. Ook als het slecht weer is, dan is er nog altijd meer licht buiten dan binnen.”

Heb je tips voor ouders, omtrent dat schermgebruik?

“De richtlijnen voor schermgebruik zijn er, opgesteld door de WHO of Wereld Gezondheidsorganisatie. Geen schermpjes tot 2 jaar, maximum 1 uur per dag tussen 2 en 6 jaar, en tussen 6 en 12 jaar is het maximum 2 uur per dag. In alle eerlijkheid, ik vind dat nog heel ruim. Mijn kinderen komen daar niet aan.

Dat heeft natuurlijk niet enkel een effect op de ogen, maar ook op de motoriek. Lang stilzitten is sowieso niet goed. Daarom betrekt de WHO er ook de televisie bij, maar dat is -buiten het feit dat je binnen zit- puur voor de ogen veel minder schadelijk. Kijk alsjeblieft een film op de televisie in de plaats van op je tablet. Dat laatste is veel schadelijker! Is je kind eenmaal 12 jaar, dan bestaan er eigenlijk geen guidelines meer, omdat we hier overruled worden door de maatschappij.

Wij hanteren meestal de 20-20-2 regel. Maximum 20 minuten aan een stuk kortbij kijken, op 20 cm (maar eigenlijk nog liever 30 cm) en 2 uur per dag buiten. Die 20-20-2-regel, dat onthouden de mensen het makkelijkst, maar eigenlijk is het nogal arbitrair. Het komt er gewoon op neer, hoe minder kortbij kijken hoe beter. En de studeertijd, die kunnen we natuurlijk niet afpakken. Probeer daarom tenminste tijdens je ontspanningsmomenten niet ook kortbij te kijken. Zet je bureau bijvoorbeeld ook aan een raam, zodat je vanzelf af en toe ver kunt kijken.”

Een bril of contactlenzen

Is het zo erg? Want je kunt iemand die bijziend is toch helpen met een bril?

“Mensen denken inderdaad al gauw ‘met een bril is het opgelost’, maar zo simpel is het niet. Je kunt je netvlies het best vergelijken met behangpapier dat aan de binnenkant van je ook plakt. Het netvlies is zoals een filmrolletje, daarop wordt het beeld gevormd en moet dus in perfecte staat zijn. Als je oog langer is, heb je evenveel netvlies als iemand anders, dus ook evenveel behangpapier om dat oog te kunnen bekleden. Als je oog dus 3 mm te lang is, dan kom je misschien in de problemen met je netvlies op oudere leeftijd.

Laseren is een fantastische oplossing om geen bril te moeten dragen. Maar daarmee red je je netvlies niet. Het oog blijft nog steeds te lang en je netvlies blijft onder spanning staan. Je kunt die anatomische bijziendheid dus op geen enkele manier oplossen. Je kunt het praktische probleem oplossen, door een bril, contactlenzen of een laserbehandeling, maar de aandoening op zich, raak je nooit kwijt.

Er kan tegenwoordig wel wat meer, de wetenschap heeft namelijk niet stilgestaan. Als we ongerust zijn dat de kinderen op latere leeftijd hoog bijziend gaan worden, kunnen we druppeltjes geven die een afremmend effect hebben. Met de Belgische Myopie Werkgroep buiten we ons over het medicamenteus beleid bij toenemende myopie en ook de toepassing van specifieke brilglazen die een rol zouden kunnen spelen. Maar nogmaals, het is geen magie! Het is altijd een én-én-verhaal. Die druppels gaan niet alles tegenhouden, je moet dus ook zelf aan de slag. Ben je voorbestemd om -7 te worden, kun je het met de druppels vermoedelijk beperken tot -5. En als jij dan van jouw kant ook veel buiten gaat en niet te veel kortbij kijkt, wordt het misschien -4. Alle kleine beetjes helpen.”

Oproep aan alle ouders

Heb je nog tips voor ons als ouder?

“Jij hebt als ouder de kans om bijziendheid bij je kinderen te voorkomen of alleszins binnen de perken te houden. Grijp die kans. Ik merk dat mensen er veel te weinig bij stilstaan.

Op dat vlak heeft Corona ons wel wat geleerd. Toen iedereen binnen moest blijven en vaak niet anders kon dan naar een scherm te kijken, hebben we een enorme toename gezien van myopie of bijziendheid, wereldwijd. Dat is voor iedereen een eyeopener geweest.

Hierbij dus nogmaals een oproep aan alle ouders: jullie hebben het in de hand! Je kunt de verantwoordelijkheid niet bij je kind leggen en het alles zelf laten beslissen. Het is normaal dat een kind van 8 jaar niet de discipline heeft om met zijn gezondheid van binnen 40 jaar in te zitten. Daar ligt jouw verantwoordelijkheid als ouder.

Als ouder ben je de beslisser, en jij hebt de verantwoordelijkheid. Weet ook dat het eenvoudig is om meer schermtijd toe te laten, maar het is heel moeilijk om het weer af te pakken. Hou daar rekening mee en wees op jonge leeftijd al voldoende streng. Probeer ook als gezin zoveel mogelijk buiten te doen, dat is niet enkel goed voor de ogen, maar ook heel erg fijn.”

Met dank aan Stéphanie Vandenbroucke, oogarts gespecialiseerd in kinderoogziekten.

Meer tips voor ouders:

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!