Op ontdekking gaan, met takken of in de aarde spelen en klimmen en klauteren, de natuur is de beste speelplaats voor kinderen. Bovendien zijn er heel wat gezondheidsvoordelen verbonden aan al dat groen. Maar welk effect heeft de natuur nu precies op onze zonen en dochters en heeft elk kind in Vlaanderen wel toegang tot een groene plek in de buurt? We vroegen het aan Hans Keune, coördinator van de leerstoel Zorg en Natuurlijke Leefomgeving Universiteit Antwerpen en expert bij de Belgische Hoge Gezondheidsraad.
Effect van de natuur
Welk effect heeft de natuur op mensen, en meer bepaald op kinderen?
Hans Keune: “Kinderen zijn een specifieke groep omdat ze, zeker op jonge leeftijd, nog heel erg in ontwikkeling zijn. Ze vormen als het ware een kwetsbare groep die extra gevoelig is voor invloeden. Niet enkel de negatieve, ook de goede invloeden zoals deze van de natuur hebben een groot effect.
Een heel bijzonder effect is dat de natuur het immuunsysteem van onze kinderen verbetert. Als een kind in het bos speelt, dan zullen gezondheid bevorderende microben hun immuunsysteem triggeren. Kleine kinderen wroeten namelijk graag met hun handen in de grond en steken van alles en nog wat in hun mond. Dat is eigenlijk heel gezond gedrag. Onderzoeken uit onder meer Finland tonen aan dat het aantal gevallen van astma en allergieën afneemt als kinderen in de natuur kunnen spelen.
Het gaat niet enkel om het immuunsysteem natuurlijk. De natuur heeft verschillende positieve effecten op onze gezondheid, zowel fysiek als mentaal en zelfs sociaal. Je beweegt meer in de natuur wat zorgt voor een gezond gewicht. Ook de kans op bijziendheid wordt een stuk kleiner als je voldoende buiten speelt. Bovendien is in de natuur vertoeven goed voor je concentratie én je hebt minder last van stress of angsten. Ook op kinderen met ADHD heeft de natuur een positief effect. Een tiental jaar geleden werd er amper aandacht aan besteed, maar vandaag de dag zijn er steeds meer onderzoeken die deze effecten bevestigen.”
Daarvoor moet de natuur beschikbaar zijn. Heeft elk kind op dit moment voldoende groen binnen bereik?
Hans Keune: “Redelijk recent hebben wetenschappers daarvoor de 3-30-300 regel ontwikkeld, waarmee ook onder meer de Vlaamse overheid aan de slag gaat. Dat betekent dat het voor je gezondheid van belang is dat je vanuit je woonplek zicht hebt op 3 bomen. Daarnaast moet er minimaal 30 procent bladerdek in elke woonwijk aanwezig zijn en zou iedereen op 300 meter van een publieke groene ruimte moeten wonen. Bomen zorgen voor heel wat gezondheidsvoordelen, minder mentale problemen en minder stress. Maar we moeten realistisch zijn, uit een analyse blijkt dat slechts 18 Belgische gemeenten een voldoende halen. Er is dus nog werk aan de winkel.”
Een groene plek voor iedereen
We zien een grote ongelijkheid tussen mensen die in armere wijken in de stad wonen en de rijkere gezinnen die doorgaans dicht bij de natuur wonen of zelf een grote tuin hebben.
Hoe moet dat groen eruitzien om voldoende effect te hebben?
Hans Keune: “Wat is natuur, dat is een heel moeilijke discussie. Ik woon bijvoorbeeld zelf in Antwerpen in de buurt van het Rivierenhof. Dat is een heel mooi groot park, maar er lopen veel drukke banen – en zelfs een stuk snelweg -–langs. Iedereen weet dat gaan joggen langs een drukke weg niet gezond is, maar in het park omgeven door autowegen is het helaas even erg. Je kunt dus veel groen hebben, de nabijheid van vervuiling speelt ook een rol.
Hoe het er moet uitzien, is afhankelijk van smaak, maar ook van wat je er wilt doen. Sommige mensen houden van de eerder ruige natuur van een bos, anderen worden blij van een aangelegd park. Voor elk wat wils is dus belangrijk, maar we mogen daarbij ook de noden van de natuur zelf niet vergeten: biodiversiteit is belangrijk voor mens, dier én natuur. Alles begint bij ruimtelijke planning, auto’s wat meer wegduwen om de natuur meer ruimte te geven. De overheid speelt hierin een belangrijke rol. We zien namelijk een grote ongelijkheid tussen mensen die in armere wijken in de stad wonen en de rijkere gezinnen die doorgaans dicht bij de natuur wonen of zelf een grote tuin hebben.
Die gezondheidsongelijkheid kan voor een stuk gecompenseerd worden door de scholen te vergroenen, maar door activiteiten te organiseren of educatie te voorzien. Je leert op school wel over het bos bijvoorbeeld, maar niet over hoe de natuur een effect kan hebben op je gezondheid. Dat is een gemiste kans.
Scholen doen moeite om een groene omgeving te creëren, maar dan klagen ouders dat hun kinderen met vuile kleren thuiskomen of dat spelen in de natuur te gevaarlijk is. Ik denk dat het soms gevaarlijker is op sociale media dan in het bos!
Een mooi voorbeeld van wat de school kan doen, is een buitenklas inrichten. Kinderen hebben namelijk minder stress als ze buiten in het groen zitten én ze kunnen zich beter concentreren. Ook de speeltijd op school wordt een stuk aangenamer als je kunt spelen in een groene omgeving. Wist je trouwens dat er minder asociaal pestgedrag en minder geweld voorkomt in een natuurlijke omgeving?
Benieuwd naar de voordelen van een buitenklas? MOS-coördinator Gorik Van Helleputte geeft tekst en uitleg.
Het is natuurlijk wel belangrijk dat iedereen mee is, de school, maar ook de ouders. Sommige scholen of kinderdagverblijven doen veel moeite om een groene omgeving te creëren waar kinderen vrij in kunnen spelen, maar dan klagen de ouders dat hun kinderen ‘s avonds met vuile kleren thuiskomen. Of dat het spelen in de natuur te gevaarlijk is. Nochtans is risicovol spel heel nuttig in de ontwikkeling van een kind. Ik durf zelfs te zeggen dat het tegenwoordig gevaarlijker is om op sociale media te zitten dan buiten in het bos te spelen.”
Zijn onze kinderen de voeling met de natuur kwijt? Schermen doen er natuurlijk geen goed aan.
Hans Keune: “Neen, dat klopt grotendeels wel. We wonen steeds kleiner, met minder ruimte voor een natuurlijke tuin met veel biodiversiteit. Bovendien zijn wij ouders veel bezorgder geworden en laten we onze kinderen niet zomaar alleen in een park of bos spelen zoals dat vroeger wel kon. Zo eindigen veel kinderen thuis in de zetel met de tablet of smartphone en dat is een jammere zaak.
Hou rekening met de leeftijd van je kind. Het heeft geen zin om de smartphone te verbieden als je naar het bos trekt, integendeel. Gebruik de nieuwste apps om nog meer te weten te komen over de natuur.
Het is belangrijk om kinderen van jongs af aan in contact te laten komen met de natuur. Kinderen zijn van nature nieuwsgierig en zullen wat graag op ontdekking gaan. Organiseer dus uitstapjes naar het bos met de klas of op zondagnamiddag met het gezin! Het is misschien minder spontaan dan vroeger, maar georganiseerde natuurbeleving is zeker ook de moeite.
Een goede tip om het interessant te houden: hou rekening met de leeftijd van de kinderen. Verplicht mee gaan wandelen met mama en papa en de smartphone thuis moeten laten, klinkt niet erg aanlokkelijk. Bekijk het positief en ontdek nieuwe apps waarmee je het contact met de natuur, de planten of de dieren nóg interessanter maakt.
Als je zoon of dochter in de puberteit komt, dan verzwakt die interesse en dat is normaal. Gelukkig zien we dat die connectie met de natuur nadien hersteld wordt. Het is trouwens nooit te laat om de natuur te omarmen en de positieve effecten ervan te ondervinden. Het is niet voor niets dat steeds meer artsen de natuur voorschrijven in plaats van een pilletje.
Met dank aan Hans Keune, coördinator van de leerstoel Zorg en Natuurlijke Leefomgeving Universiteit Antwerpen en expert bij de Belgische Hoge Gezondheidsraad.
Meer tips voor ouders:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!