Depressie bij kinderen: hoe zit dat?

Net als bij volwassenen kan een depressie ook bij kinderen voorkomen. Maar hoe uit zich dat dan? Wanneer moeten we als ouder waakzaam zijn? En wat kunnen we doen als het zover is? Kinderpsychologe Sarah Janssens vertelt ons er alles over.

Hoe komt het dat een kind depressief wordt?

Sommige mensen gaan er nog steeds van uit dat een kind per definitie altijd zorgeloos is. Maar dat klopt natuurlijk niet. Kinderen kunnen, net zoals volwassenen, depressieve gevoelens ontwikkelen die uiteindelijk een vat op hun leven krijgen. Denk dus nooit dat een erge of trieste gebeurtenis zoals het overlijden van een familielid niets met hen doet, en dus niet met hen besproken moet worden. Kinderen pikken heel vaak (ook onbewust) signalen uit hun omgeving op, zoals emoties en stemmingen van anderen, en kunnen zelf best heftige gevoelens hebben, die ze al dan niet laten blijken.

Onderstaande factoren kunnen een rol spelen in de ontwikkeling van een depressie bij kinderen:

1. Aanleg (genetische factoren)
   Sommige kinderen hebben een genetische aanleg die hen vatbaarder maakt voor depressies.
2. Kindfactoren (eigenschappen van een kind)
   Denk bijvoorbeeld aan een hoogbegaafd kind dat onvoldoende uitdaging krijgt om zich te ontplooien.
3. Levensomstandigheden en contextfactoren
   En dan zijn er natuurlijk factoren of gebeurtenissen in het leven van een kind die ervoor kunnen zorgen dat een kind depressieve gevoelens krijgt. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren omdat een kind gepest wordt, of een ingrijpende gebeurtenis meemaakt zoals een verlies, en die dingen moeilijk verwerkt krijgt.

Het is heel belangrijk om, wanneer er ingrijpende dingen gebeuren (familiaal, op school, maar ook op wereldschaal of maatschappelijk niveau, bijvoorbeeld de terreuraanslagen, of corona) om daar op kinderniveau iets over te vertellen, of toch minstens alert en ontvankelijk te zijn voor de vragen die kinderen daarrond hebben, en voor de manier waarop je kind ze een plaats probeert te geven.

Vanaf welke leeftijd kan een kind depressieve gevoelens hebben?

Een depressie kan bij kinderen al voorkomen vanaf een heel jonge leeftijd. Er is psychologisch onderzoek gebeurd waarbij onderzocht werd hoe baby’s reageerden op de aan- of afwezigheid van de respons van de moeder. Men ondervond dat baby’s, wanneer de moeder niet meer reageerde op de baby, na de initiële agitatie (schreeuwen, huilen) in een soort passiviteit terecht kwamen, alsof ze de poging om in contact te komen met de moeder opgaven. Ze reageerden zelf niet meer. Dat zou je kunnen vergelijken met een depressief symptoom.

Wat zijn de kenmerken van een depressie bij kinderen?

Een depressie is een stemmingsstoornis. Kinderen kunnen, net zoals volwassenen, ‘depressieve gevoelens’ hebben zonder dat we spreken van de diagnose ‘depressie’. Om van een depressie te kunnen spreken, moet er immers een combinatie van verschillende kenmerken van depressie voor langere tijd aanwezig zijn.

Depressieve kenmerken zijn onder meer:

• neerslachtigheid;
• futloosheid;
• interesseverlies;
• concentratiemoeilijkheden;
• emotionele uitbarstingen;
• prikkelbaarheid;
• zich terugtrekken;
• verlaagde responsiviteit;
• bodemloos verdriet;
• eet- en slaapmoeilijkheden;
• minderwaardigheidsgevoelens;
• vaak voorkomende schuldgevoelens;
• minder of moeilijkere sociale contacten;
• piekeren;
• existentiële vragen;
• minder plezier ervaren bij activiteiten die vroeger wel als leuk werden ervaren;
• gedachten aan zelfdoding.

Wanneer moet je als ouder alert zijn?

• Wanneer je een duidelijke verandering in gedrag en stemming van bij je kindje opmerkt.
  Hoewel een stemmingswissel niet meteen of noodzakelijk op een mogelijke depressie duidt, is het wel zinvol om je kind goed te observeren en aandachtig te zijn. Maar trek zeker gaan overhaaste conclusies. Typisch aan gevoelens is immers dat ze komen en gaan. Het is heel natuurlijk om je niet altijd blij en opgewekt te voelen, maar ook wel eens verdrietig, bang, ontgoocheld, gefrustreerd of boos te zijn. Als een kind echter vroeger vaak wel uitbundig was, en nu niet meer, is dat mogelijk wel een signaal dat er iets niet goed zit.

• Wanneer sombere gevoelens de bovenhand nemen.Blijven de sombere gevoelens voor lange tijd hangen, en laten ze nog maar weinig ruimte over voor gevoelens van tevredenheid of plezier? Dan is het belangrijk om wat dichter te gaan kijken en te zoeken naar de aard, de oorzaken of betekenis van dit onevenwicht. We spreken van een depressie als het ‘normale’ sociale, emotionele, mentale of fysieke functioneren van een kind eronder lijdt.
• Wanneer je de sombere gevoelens van je kindje moeilijk kan koppelen aan een concrete gebeurtenis.Bij een depressie duren de symptomen langer dan een opflakkering of langer dan wat je zou kunnen verwachten gezien de omstandigheden (bijvoorbeeld na een verlieservaring). In een rouwproces komt immers ook somberheid, futloosheid, verdriet, … voor, maar dat gaat ook in golfbewegingen, zeker bij kinderen. Een eerder constant teneergeslagen gevoel voor langere tijd, kan richting een depressie wijzen.

Mijn kind vertoont depressieve gevoelens, wat kan ik als ouder doen?

De aanpak voor een kind met depressieve gevoelens is niet zo verschillend als de dingen waar een volwassene baat bij heeft. En er zijn ook wel enkele dingen die je preventief kunt doen.

Dit kun je preventief doen

• Zorg voor voldoende rust en slaap
  Naast de drukte van school en hobby’s en andere activiteiten, is het belangrijk om voldoende rustmomenten in te bouwen. Overvraag je kind niet. Zorg ervoor dat je kind op regelmatige tijdstippen tot rust kan komen, want zelfs leuke activiteiten kunnen overprikkelend zijn.
• Zorg voor voldoende beweging en fysiek spel
  Kinderen tonen en verwerken heel veel wanneer ze spelen. Daarom werkt een kinderpsycholoog bijvoorbeeld ook via spel. Kinderen leren pas in tweede instantie om woorden te geven aan gevoelens. Zorg er dus voor dat ze voldoende in beweging zijn en hun indrukken en ervaringen op een heel fysieke manier kunnen verwerken. Laat ze buiten spelen, ravotten en bouw samen een kamp of ga in het bos spelen. Bouw zandkastelen aan zee en ga samen zwemmen. Zoek activiteiten die jullie als gezin samen kunnen doen. Bewegen zorgt ook voor een gevoel van vitaliteit en maakt stoffen vrij waardoor het kind zich beter in zijn vel kan gaan voelen. Het is een tegengif voor het stilvallen en het kleiner worden van de wereld van iemand die zich depressief voelt.
• Heb oog voor wat je kind graag wil en leg niet te veel nadruk op evaluaties en prestatiesHou bij het kiezen van hobby’s bijvoorbeeld ook rekening met wat een kind zelf graag wil, waar het blij van wordt, eerder dan dat de nadruk te veel op ‘moeten’ en ‘kunnen’ ligt. Kinderen zijn in volle ontwikkeling als persoon en in onze maatschappij ligt er een te eenzijdige klemtoon op het mentale aspect van die ontwikkeling. We vergeten vaak dat een kind dag en nacht bezig is met zich ook op andere terreinen te ontwikkelen (sociaal, emotioneel, fysiek), terreinen die zoveel bepalender zijn voor het welbevinden en ik-sterkte van een persoon in het verdere leven. Bovendien ‘moet’ er al veel, en is het geen must dat een kind naast de school nog een hele lijst hobby’s afwerkt. Voorzie voldoende ‘vrije’ tijd waarin een kind kan spelen, zich vervelen, rusten, hangen, contact zoeken, …
• Beperk de schermtijd

  

  Er gebeurt meer en meer onderzoek naar de rol van schermen (tablets, gsm, computer, playconsoles) in de ontwikkeling van kinderen. Als je voor een scherm zit, zit je stil en krijg je heel veel prikkels te verwerken. Maar kinderen verwerken prikkels net door fysiek bezig te zijn. Een kind dat stil zit op school én urenlang voor een scherm, zal vermoedelijk overprikkeld raken, mogelijks slaapproblemen krijgen, en het belangrijkste: de hersenen krijgen niet de juiste stimulans voor de ontwikkeling. Er is dan ook een link tussen schermen en depressie. Veel onderzoekers en kindertherapeuten raden omwille van die redenen aan om de schermtijd te beperken, en kinderen buiten te laten spelen. Lange schermtijd te laat op de avond kan bovendien de kwaliteit van de slaap aantasten, wat dan ook weer een effect heeft op het welbevinden van het kind. Lees eerder nog een verhaaltje samen, stop je kind in bad, speel nog even buiten of speel samen een spelletje.

• Zorg voor een gezonde voedingOok een gezonde voeding kan een rol spelen in het emotioneel en psychisch welbevinden van mensen, ook van kinderen. Vermijd te veel suikers en fastfood, zorg voor een verse voeding met voldoende groenten en fruit. De link tussen darmflora en emotioneel welbevinden is eveneens onderwerp van recent onderzoek.
• Maak contact met je kind
  Zorg dat je je kind kent, dat je voeling hebt met zijn of haar binnenkant (belevingen, gevoelens, ervaringen). Las momentjes in, bijvoorbeeld voor het slapengaan, waar je kind kan vertellen over zijn of haar dag. Gebruik eventueel een gevoelensthermometer of gevoelsprenten, zodat je kind vertrouwd wordt met het herkennen en benoemen van gevoelens. Zet de deur naar gesprekjes open. Vraag als ouder: ‘zou het kunnen dat je nu verdrietig ben’ of ‘het lijkt alsof je nu heel boos bent’ als je merkt dat je kind veel voelt maar er nog geen woorden voor heeft.

• Verwelkom het gevoel in de eerste plaats. Geef het ruimte, laat je kind huilen of boos zijn. Zoek naar dingen die je kind kunnen helpen als het die dingen voelt. Heeft je kind deugd van een knuffel? Samen eens hard schreeuwen? Boos op de grond mogen stampen in de tuin? Tegen een boksbal slaan? Zoek samen naar dingen die het kind mag doen als het boos, verdrietig of bang is. Zo leren kinderen dat gevoelens oké zijn, en dat ze ze kunnen uiten op een manier die werkt voor iedereen in het gezin.
• Als je merkt dat je kind in die moeilijke gevoelens blijft hangen, reik dan dingen aan die opnieuw afleiding of blijheid kunnen brengen: samen een spel spelen, of een andere leuke activiteit doen, een leuk muziekje opzetten of een verhaal vertellen, … Door op een aandachtige manier met je kind in contact te gaan, kan je voeling krijgen met hun belevingswereld. Je staat ondertussen ook model voor je kind: het leert stilstaan bij wat het voelt en hoe ermee om te gaan.

We vinden het heel gewoon om naar de bakker te gaan die brood voor ons bakt, waarom zou je dan niet met een professional Mogen spreken over eenvan de meest complexe rollen in ons leven, ouder zijn?

Ga op tijd over tot actie

• Vraag hulp!
  
  Blijf als ouder niet alleen zitten met je vragen over je kind. Je kunt met de school praten over het welbevinden van je kind, met familie en vrienden. En als je merkt dat je met vragen blijft zitten, ondersteuning of advies wil, kun je er ook met je huisarts over praten, of met een kinderpsycholoog. We vinden het heel gewoon om naar de bakker te gaan die brood voor ons bakt, waarom zou je dan niet met een professional in gesprek mogen gaan rond een van de meest belangrijke en complexe rollen in ons leven, ouder zijn? Misschien kun je als ouder terug verder dankzij gesprekken met de kinderpsycholoog over je ouderrol, of misschien kan je kind een tijd in begeleiding om vaardigheden te leren om wat sterker te staan in de maalstroom van de dingen. Het zou ook kunnen dat een arts het aangewezen vindt om medicatie (eventueel op plantaardige basis) in te schakelen bij depressie bij kinderen.

• Geef jezelf geen schuld
  
  Het is heel belangrijk is om jezelf niet de schuld te geven als je kind depressief is. Het is sowieso minder zinvol om te denken in termen van ‘schuld’, het is wel goed om na te gaan wat mogelijke onderliggende factoren zijn die een rol hebben gespeeld in het tot stand komen van de depressie. Want als je die kent, weet je ook veel beter wat je kunt doen om je kind te ondersteunen. Maar ook als je geen zicht hebt op de oorzaken van de gevoelens van je kind, kun je met bovenstaande tips evengoed aan de slag gaan.

Meer informatie

Zit je na het lezen van dit artikel met vragen of wil je hulp inroepen? Neem dan een kijkje op www.geestelijkgezondvlaanderen.be en ga op zoek naar een kinderpschycholoog bij jou in de buurt.

Bron: Met dank aan kinderpsychologe Sarah Janssens, werkzaam bij www.hetwoordbos.be en www.binnenruimte.be

MEER OVER OPVOEDEN IN EEN COMPLEXE WERELD?

• Opvoeden ná corona: “Bereid kinderen voor op een complexe wereld”
• Opvoeden bij autisme: 10x tips voor ouders
• Intensive parenting: waarom opvoeden vaak voelt als een hele klus

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!