Kinderen en jongeren die in het gezin iemand hebben met een zorgnood en daarom wat vaker moeten meehelpen, ze zijn met veel. Maar liefst één op de vijf is jonge mantelzorger, en moet naast de fysieke en mentale last die ze dragen, ook gewoon naar school. Kathleen van Walle was zelf ooit één van die jonge mantelzorgers, zette haar schouders onder het project ‘Samen naar een mantelzorgvriendelijke school’ en schreef er een boek over. “Het thema is heel lang onder de radar gebleven, maar gelukkig is er nu wel aandacht voor”, aldus Kathleen.
Jonge mantelzorgers
Weten we wie die jonge mantelzorgers zijn? Klopt het dat het gaat om één op de vijf?
Kathleen: “Dat klopt. Dat lijkt erg veel, maar op zich is dat niet verrassend. Er zijn nu eenmaal veel plekken waar mensen ziek zijn. Je mag niet vergeten dat als een mama ziek is en drie kinderen heeft, die drie kinderen als jonge mantelzorgers worden gezien. Het is dus niet vreemd dat het er zo veel zijn, wel dat het gegeven zo onderbelicht is.
Het is moeilijk om jonge mantelzorgers te vinden en hen aan te spreken. Zij voelen zich namelijk vaak geen mantelzorger…
Mantelzorg gaat om een heel ruim begrip. Sommige jongeren moeten écht meedraaien in het gezin en koken, wassen en andere huishoudelijke taken overnemen, maar die titel geldt eveneens voor jongeren die dit niet hoeven te doen, maar uiteraard wel de constante bezorgdheid hebben om iemand die ziek is. Veel hangt ook af van de samenstelling van het gezin. Stel dat het gaat om een alleenstaande ouder, dan zullen de kinderen veel meer taken moeten overnemen dan wanneer er ook nog een partner aanwezig is.
Het feit dat het zo’n ruim begrip is, maakt het moeilijk om jonge mantelzorgers te vinden en hen aan te spreken. Ze voelen zich ook geen mantelzorger, het is iets wat je overkomt en waar je inrolt. Opeens wordt iemand binnen het gezin ziek en sta je mee in voor een deel van de zorg. Je kiest er niet voor, maar kunt het moeilijk weigeren.”
Jij was zelf vroeger ook mantelzorger voor je mama. Hoe heb jij dit ervaren?
“Dat is natuurlijk al even geleden, maar ik herinner me nog goed dat iedereen altijd aan mijn papa vroeg of hij oké was en of het nog ging. Mijn mama is zes jaar ziek geweest en het was pas op het einde dat ook iemand vroeg hoe het met mij was. Ik ben toen beginnen te huilen, ook omdat ik zelf niet doorhad dat het ook voor mij moeilijk mocht zijn, en dat het ook effectief zwaar woog. Natuurlijk vond ik het ook lastig, maar erover praten op school of met vriendinnen, dat deed je niet.
Het thema is heel lang onder de radar gebleven. Gelukkig is dat nu anders en is er wél aandacht voor jonge mantelzorgers.
Mijn mama is met periodes ziek geweest, genezen en weer hervallen. Ik herinner me nog dat er in het middelbaar een leerkracht was die mijn tante kende en dus wist dat mama ziek was. Hij liet me wel weten dat ik er met hem over kon praten, maar voor mij voelde dat heel vreemd aan.
Ook toen ik later op de universiteit zat, heb ik er niet aan gedacht om uitstel te vragen voor examens of zo. Ik heb enkel mijn thesis een jaartje uitgesteld. Toen ik mijn promotor liet weten dat ik er op dat moment geen tijd voor had omdat mijn mama zou sterven, betuigde hij zijn deelneming. Meer ondersteuning was er toen niet. Het thema is heel lang onder de radar gebleven. Gelukkig is dat nu anders en is er wél aandacht voor jonge mantelzorgers.”
Beseffen de jongeren vandaag wél dat ze mantelzorger zijn?
“Vaak niet. Ik merkte ook in de scholen dat de jongeren niet goed wisten hoe ze dat konden uitleggen op school of aan hun vrienden. Het is ook niet eenvoudig om te begrijpen of ermee om te gaan als je zelf niet in die situatie zit. Daarom is het zo hard nodig dat er aandacht voor is op school, dat het onderwerp wat uit de taboesfeer komt.
Je hoeft ook niet ineens hulp te vragen als je dat niet nodig hebt, maar je weet dat de mogelijkheid er is. Vergelijk het een beetje met het statuut van topsporter op school. Dat is toch echt iets om fier op te zijn? Wel, ik vind dat je even fier mag zijn als je mantelzorger bent. Ze verdienen ons respect!
Vaak weten de klasgenoten niet hoe het leven van een jonge mantelzorger er écht uitziet. Er is nog heel veel schaamte en schroom.
Weet je wat die jongeren allemaal doen? Ik hoorde onlangs het verhaal van een meisje van vijftien die voor haar papa moest zorgen die een beroerte had gekregen. De papa moest alles opnieuw leren. Praten, stappen, zijn schoenen aandoen, …. Niemand in haar klas wist dit, terwijl dit haar realiteit was, elke dag opnieuw. Er is nog heel veel schaamte en schroom. Vaak weten de klasgenoten niet hoe het leven van een jonge mantelzorger er écht uitziet.”
Dat moet een enorme impact hebben op die jongeren…
“Inderdaad, en het is heel moeilijk om erover te praten met vrienden. Vaak schamen zij zich ook voor hun thuissituatie. Een andere jongere vertelde dat hij nooit klasgenoten bij hem thuis uitnodigde voor een groepswerk, alleen omdat zijn mama in de living in een ziekenhuisbed lag. Hij vond het ook supergênant toen zijn mama in een rolstoel naar de proclamatie kwam.
Dat is begrijpelijk natuurlijk. Je bent puber, je wilt cool zijn en erbij horen. Je wilt geen rolstoel duwen.”
Steun aan de jonge mantelzorgers
Welke steun krijgen zij vandaag en weten ze die te vinden?
“Erover praten met vrienden is doorgaans moeilijk, thuis is het onderwerp vaak beladen en de stap naar een psycholoog is soms te groot. De mantelzorgverenigingen zoals onder meer Samana bieden intussen heel wat aan voor jonge mantelzorgers. Maar de term heeft nog wat extra bekendheid nodig willen we alle jongeren kunnen bereiken. In dat opzicht is de school natuurlijk de beste plek om te starten, het is nu eenmaal de plek waar ze een groot deel van hun dag doorbrengen.”
En zo ontstond het project rond mantelzorgvriendelijke scholen. Wat houdt dat precies in?
“Zo’n project verloopt in verschillende stappen. De eerste stap is een vragenlijst, die iedereen uiteraard anoniem mag invullen. Met die resultaten gaan we dan naar de school en laten we weten hoeveel procent mantelzorgers er in de school zit. Van dat cijfer verschieten ze telkens, ook de leerkrachten. Wist je trouwens dat sommige leerkrachten op dat moment beseffen dat ze ook mantelzorger zijn, maar er eerder nooit bij hadden stilgestaan? Je ziet dus dat het een goede manier is om aan te tonen dat er iets rond gedaan moet worden.
Dat kunnen heel kleine dingen zijn. Stel dat je als jonge mantelzorger elke dag eerst je broertje naar school moet brengen, dan is de kans groot dat je zelf af en toe te laat komt. Een kaartje met ‘ik ben jonge mantelzorger’ is een kleine aanpassing die ervoor kan zorgen dat je niet telkens in de strafstudie belandt en het daar moet gaan uitleggen.
Dankzij acties op school, hoe klein ze ook zijn, voel je je erkend, en dat kan een heel groot verschil maken
Het begint dus met die vragenlijst, en vervolgens organiseert Samana een actiedag op de school zelf. Op deze dag worden er plannen gesmeed: er worden actiegroepen gevormd die vervolgens acties gaan uitwerken die van de school een mantelzorgvriendelijke school maken. Dat kan heel uiteenlopend zijn. Zo was er bijvoorbeeld een school die kookboekjes had gemaakt met allemaal eenvoudige en gezonde gerechten die de jongeren zelf konden maken thuis. Ze werkten ook met een afhaalsysteem. Als er maaltijden over waren op school konden jonge mantelzorgers die komen afhalen zodat ze niet zelf voor eten moesten zorgen. Wat je doet als school kies je zelf, maar het is wel de bedoeling dat iedereen hieraan meewerkt, enkel zo wordt het onderwerp voldoende opengetrokken.”
Heerst er nog een vorm van taboe/schroom bij de jongeren?
“Er is zeker nog schroom, en niet iedereen komt er graag eerlijk voor uit. Maar er zijn zeker ook leerlingen die er geen probleem mee hebben om hun verhaal te doen, en die gaan dan bijvoorbeeld in alle klassen vertellen over hoe het is om jonge mantelzorger te zijn.
Het is zeker niet de bedoeling van het project om te vragen ‘Wie is er jonge mantelzorger, steek je hand op’. Sommigen blijven liever op de achtergrond en ook dat is helemaal oké. Maar dankzij die acties voel je je wel erkend, en dat kan een groot verschil maken.”
€ 25,00 – Samana – Politea
Kathleen schreef samen met Julie Vanderlinden een boek voor scholen die zich willen inzetten voor jonge mantelzorgers. Deze publicatie nodigt scholen uit om oog te hebben voor jonge mantelzorgers en om hen te ondersteunen in hun schoolcarrière. Hiertoe wordt het project ‘Samen naar een mantelzorgvriendelijke school’ in de kijker geplaatst, dat toegankelijk is voor elke school. Het boek biedt daarnaast de nodige theoretische achtergrond, relevant cijfermateriaal, praktische voorbeelden en getuigenissen van jonge mantelzorgers zelf.
Info voor jonge mantelzorgers
- Meer info over het project Mantelzorgvriendelijke school vind je hier.
- Alle info voor jonge mantelzorgers werd gebundeld op de website www.jongemantelzorgers.be
- Klik hier voor een overzicht van alle mantelzorgverenigingen in Vlaanderen.
Met dank aan Kathleen van Walle.
Meer over mantelzorg:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!