Jongeren gebruiken steeds meer antidepressiva: “Er moet meer aandacht komen voor welzijn op school”
Steeds meer jongeren gebruiken antidepressiva, meestal op voorschrift van de huisarts. Dat blijkt uit cijfers van de Onafhankelijke Ziekenfondsen. Een groot probleem, volgens kinder- en jeugdpsychiater Jan Umans, maar volgens hem ook te verklaren: “De wachtlijsten voor psychiatrische hulp zijn gigantisch. Dus schrijven huisartsen vaak intussen al een pilletje voor.”
Het gebruik van antidepressiva nam met ruim 60% toe bij 12- tot 18-jarigen. Alarmerende cijfers, vindt ook kinder- en jeugdpsychiater Jan Umans. “Maar ik schrik er niet van.”
Hoe dat komt? Er zijn nog steeds gigantische wachtlijsten voor wie psychiatrische hulp nodig heeft en hierdoor komen jongeren vaak bij de huisarts terecht, die in de tussentijd al een pilletje voorschrijft. Iets wat Jan Umans begrijpt. “Ik heb heel erg te doen met die huisartsen, die vaak geconfronteerd worden met ernstige problematieken en weinig doorverwijsmogelijkheden hebben wegens de lange wachtlijsten. Ik snap het dus zeker dat ze – als het te lang duurt – medicatie voorschrijven.“
Antidepressiva: een pilletje om te overleven
Antidepressiva hebben zeker hun nut, maar werken niet bij iedereen die zich slecht in zijn vel voelt. “Ik zeg altijd dat antidepressiva helpen om te overleven, maar ze genezen niet”, aldus Jan. “Als jongeren elke dag vechten tegen suïcidale gedachten, angsten of paniekaanvallen, dat is niet menselijk. Op zo’n moment is er minder ruimte voor therapie en is een antidepressivum zeker aangewezen.”
Antidepressiva helpen om te overleven, maar ze genezen niet. En ze werken niet bij iedereen die zich slecht in zijn vel voelt
“Antidepressiva zijn in principe niet verslavend, maar er kan wel een psychische afhankelijkheid zijn. Hierdoor worden jongeren onzeker als je voorstelt om de medicatie af te bouwen, waardoor er stress ontstaat. In zo’n geval probeer ik hen altijd gerust te stellen: er is geen haast bij. Samen bekijken we wat de mogelijkheden zijn. Misschien is de zomervakantie een goed moment om over te schakelen op een half pilletje? Je mag niet vergeten dat de meeste jongeren de medicatie vaak al lange tijd innemen, en dat wegens ernstige redenen.”
“Zijn de klachten milder – waarmee ik niet wil zeggen dat deze jongeren niet afzien – dan wil je eerst een psychotherapeutisch traject opstarten, maar dat kost tijd. Achter een depressie zit een heel verhaal en je wilt weten hoe ze ontstaan is. Anders blijft het een monster dat in je leven is gekomen, waar je niets van snapt en waar je enkel van wilt weglopen. Als je start met therapie en je kunt er de tijd voor nemen zodat je als jongere je kwetsbare delen beter leert kennen, dan kun je er sterker uitkomen. Maar dat gaat niet van vandaag op morgen.”
Vergelijk het met de lichamelijke gezondheidszorg: als je te lang wacht om te behandelen, krijg je complicaties. Dat is exact wat er nu in de geestelijke gezondheidszorg gebeurt
“Met de bestaande wachtlijsten komen de jongeren ook vaak erg laat bij een psychiater terecht. Vergelijk het eens met de lichamelijke gezondheidszorg. Als je bijvoorbeeld diabetes wilt behandelen, is het belangrijk om het niet te laten aanslepen, want dan krijg je complicaties. Wel, dat is exact wat er in de geestelijke gezondheidszorg gebeurt. Op het moment dat wij die jongeren zien, is het stresssysteem al aangetast, en dat wil je absoluut vermijden.”
Meer aandacht voor welzijn op school
Een depressie kan verschillende oorzaken hebben, maar volgens Jan Umans mogen we de stress die kinderen op school ervaren niet minimaliseren. “Ik zeg niet dat stress op school een depressie veroorzaakt, maar het maakt kinderen en jongeren die negatieve gebeurtenissen ervaren hebben wel vatbaarder. Ik denk dan bijvoorbeeld aan kinderen die door een leerstoornis of pesterijen al zwaar onder druk staan. Zij kunnen door een overload aan testen en taken helemaal crashen. De stress op school is dan niet de oorzaak, maar wel de bijkomende factor waardoor ze helemaal gaan blokkeren.”
In andere Europese landen, zoals Oostenrijk, hebben jongeren in het middelbaar maar les van acht tot half één ‘s middags. Daar geloof ik heel erg in. Ik ben ervan overtuigd dat het rendement van zeven lesuren per dag erg laag is
“Het is natuurlijk niet mijn bedoeling om op de scholen te schieten, maar we kunnen niet ontkennen dat jongeren het vandaag de dag erg moeilijk hebben. Het is hoog tijd dat we het systeem durven in vraag te stellen en te herzien. In andere Europese landen, zoals in Oostenrijk bijvoorbeeld, hebben de jongeren in het middelbaar maar les van acht tot half één ‘s middags. Daar geloof ik heel erg in! We moeten durven knippen in dat lessenrooster. Ik ben ervan overtuigd dat het rendement van zeven lesuren per dag erg laag is.”
Een veilige sfeer
Jan Umans: “Naast de stress door prestatiedruk, zie ik ook heel veel sociaal leed op scholen. Kinderen voelen zich vaak alleen en uitgesloten zonder dat er ingegrepen wordt. Hier is de sfeer in de klas of op school cruciaal. Als er een veilige sfeer heerst, zou een kind of tiener moeten durven te zeggen dat er een probleem is, zonder uitgelachen of genegeerd te worden. In een onveilig klimaat kan spreken namelijk heel gevaarlijk zijn en daarom wordt er nog te vaak gezwegen.”
Als de minister van onderwijs zich zorgen maakt over de kennis van onze jongeren, zou hij beter inzetten op welzijn. Dan zullen ze ook beter presteren
“Er is een beroemde slogan in de traumatherapie die elke school aan zijn ingang en in elke klas moet ophangen: ‘first regulate, then relate, then reason’. Eerst moet je ontspannen zijn, dan een band opbouwen en dan pas redeneren. Je kunt namelijk pas praten of redeneren als je je ontspannen en veilig voelt én een goede band hebt met de leerkracht. Ik denk trouwens dat de meeste goede leerkrachten hun impact op die leerlingen onderschatten. Een leraar die echt bekommerd is, is bijzonder waardevol. Als de minister van onderwijs zich zorgen maakt over de kennis van onze jongeren, dan zou hij beter meer inzetten op welzijn op school. Dan zullen de jongeren wel beter gaan presteren”.
Roddelen op school? Lees ook: wat zijn juice channels?
De valkuil van social media
De stress op school is natuurlijk niet de enige factor die maakt dat onze jongeren het mentaal moeilijk hebben. Dat ook social media een behoorlijke impact hebben, beaamt ook Jan Umans. “Al wil ik meteen vermelden dat social media ook plezier geven en een belangrijke vorm van verbinding zijn. Het is dus niet enkel kommer en kwel. Tegelijkertijd mogen we onze ogen niet sluiten voor het verslavingseffect. Het is zo moeilijk om die smartphone opzij te leggen! Zelfs ik betrap mezelf erop dat ik nieuwsgierig ben als ik een melding krijg in WhatsApp. Je wordt er helemaal door opgezogen.
Zeker voor het puberbrein is de invloed van social media een moeilijke kwestie. Je hebt enerzijds mogelijkheden die je kunnen inspireren, maar anderzijds kan het ook snel te veel zijn. Ik ben nu bijvoorbeeld gelukkig getrouwd, heb een prachtig gezin en veel leuke vrienden. En toch zie ik via die social media wat ik allemaal mis! Ik geef eerlijk toe dat ik veel gelukkiger ben als ik met mijn vrouw en dochters ergens naartoe ga waar geen wifi is. Op dat moment geniet ik van wat ik daar en dan beleef.”
Het zien van sommige berichten op social media kan zorgen voor een trauma met een kleine t. Zoiets is nefast voor je zelfvertrouwen en lichaamsbeeld
“Je kunt je dus voorstellen hoe verwarrend het allemaal moet zijn voor tieners. Stel dat je ziet dat de jongens en meisjes met wie je optrekt plots een feestje hebben en jij wist van niets. Het klinkt banaal, maar het kan zorgen voor een trauma met een kleine t. Je voelt je namelijk vernederd en beschaamd. Je wordt onzeker: ben ik eigenlijk wel tof? Zoiets is nefast voor je zelfvertrouwen en je lichaamsbeeld.”
De rol van de ouders
Voor ouders is het evenmin makkelijk in deze tijden en het is verschrikkelijk om je eigen kind te zien struggelen. “Dat klopt”, zegt Jan. “In mijn praktijk zie ik alleen maar ouders waarvan er minstens één erg betrokken is. Maar ook zij worstelen met een tekort aan tijd en het prioriteren van belangrijke zaken. Maar wat is belangrijk? Dan komen we in de meeste gevallen terug bij de basics.”
“Neem nu yoga en meditatie bijvoorbeeld. Vroeger was dat zweverig, nu is het zoiets toegankelijks geworden. Laten we dat standaard invoeren, op scholen, maar ook in het gezin. Maak tijd voor elkaar en voor ontspanning! Durf tegen je kind te zeggen dat het genoeg gewerkt heeft en ga in de plaats met de hond wandelen. Ik merk dat ouders zelf ook hulp nodig hebben om wat beschikbaarder te zijn voor hun kinderen. Soms zetten ze uit angst ongewild nog meer druk op hun kinderen.”
Als er genoeg veiligheid en kracht zijn, werkt therapie altijd. En daarom is het zo verschrikkelijk frustrerend dat die wachtlijsten zo lang zijn
“Het is belangrijk dat jongeren voelen dat ze niet alleen staan met hun wanhoop. Misschien had jij als ouder dezelfde problemen toen jij puber was? Soms hebben ze dat pas door als ze bij de therapeut zitten. En onder meer daarom is die hulp zo relevant. Je ziet connecties ontstaan en dat geeft zowel energie als steun. Dat wil je activeren als therapeut of kinderpsychiater. Weet je, als er genoeg veiligheid en kracht zijn, werkt therapie altijd. En dan is het zo verschrikkelijk frustrerend dat de wachtlijsten zo lang zijn. Die jongeren verdienen onmiddellijke hulp en opvolging.”
Meer lezen:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!