Een leugentje om bestwil, we kennen het allemaal. Maar is het eigenlijk wel een goed idee om als ouder tegen je kind te liegen, hoe onschuldig het ook lijkt? We legden de vraag voor aan gezinswetenschapper Philippe Noens.

Wie is Philippe Noens?

• Docent opleiding Gezinswetenschappen
• Onderzoeker Kenniscentrum Gezinswetenschappen (Hogeschool Odisee)
• Auteur van het boek ‘Mogen we nog wel straffen?’
• Schrijft opiniestukken voor onder andere Knack, De Standaard, De Morgen en Humo

Liegen tegen je kind

De meeste ouders vertellen hun kind weleens een leugentje om bestwil. Is het pedagogisch verantwoord om tegen je kind te liegen?

Philippe Noens: “Wat is liegen, met die vraag kun je beginnen. Zo kun je kleine kinderen nog wijsmaken dat je ogen op je rug hebt, maar op een bepaald moment beseffen ze dat ze wél dingen achter je rug kunnen doen. Ik zou durven te zeggen: niets menselijks is ons vreemd, dus ook niet elkaar be- en voorliegen, manipuleren en verleiden: dat geldt zowel voor ouders als voor kinderen.

Ken je de film ‘La vita è bella’? Die gaat over bijzonder moeilijke omstandigheden tijdens WO II. Een vader en zijn zoon zitten opgesloten in een werkkamp en de vader beslist om tegen zijn zoon te liegen door te zeggen dat ze in een spel zitten dat ze zo goed mogelijk moeten spelen. Houden ze zich aan de regels, dan vallen er punten te verdienen. Tot op het laatste moment houdt die vader dat vol. Zelfs als de bommen van de geallieerden vallen, vertelt hij aan zijn zoon dat hij zich zo goed mogelijk moet verstoppen tot hij helemaal geen geluid meer hoort. We weten hoe het afloopt, de vader haalt het jammer genoeg niet, maar de zoon overleeft dankzij de leugens van zijn vader.

Die leugens vertelde hij enerzijds om zijn kind te beschermen, maar anderzijds ook om hem het vertrouwen in de wereld niet te laten verliezen. Je ziet dat de vraag wat liegen is en waartoe ouders in staat zijn, hier veel interessanter is dan ouders enkel te veroordelen voor die leugens.”

Ik neem aan dat het vaak beter is om de waarheid te vertellen. Als je als ouders uit elkaar gaat, kun je je kind niet blijven voorliegen…

“Voorliegen is een interessant woord, omdat in de opvoeding het meeste neerkomt op ‘voorleven’ of voordoen. In dat voorleven schemert de waarheid door. Als je een verhaaltje opzet rond jouw scheiding of jouw moeilijke werksituatie, kunnen jouw kinderen toch wel gaandeweg aflezen aan jouw gedrag dat er iets wringt. We mogen de voelsprieten van onze kinderen niet onderschatten.

Op een bepaald moment moet je je kinderen toch in die waarheid meenemen. Gelukkig kunnen we nu heel wat bespreken met onze kinderen. Vroeger leefden er toch meer taboes. Zo lag spreken over seksualiteit of geldzaken toch wat gevoeliger. Maar door kinderen te betrekken bij onze levens, bij onze kleine en grote zorgen, nemen we hen net serieus. Uiteraard pas je jouw boodschap wel aan de leeftijd en het niveau van het kind.”

Grote en kleine leugens

Er is dus heel duidelijk een verschil tussen belangrijke dingen en iets als: ‘Als je je groenten niet opeet, word je nooit groot.’

“In het laatste geval zou ik niet spreken over liegen, en ook niet over een leugentje om bestwil. Wel om pedagogische smalltalk. We weten heus wel dat het foutief is dat konijnen geen bril dragen omdat ze altijd hun worteltjes opeten, maar zo’n ‘levenslessen’ bekken gewoon goed. Niks mis mee.

In de pedagogiek bestaat er zoiets als het consensus-denken. Als ouder nemen we voortdurend beslissingen en maken we keuzes in de plaats van onze kinderen, maar we doen dat vanuit de gedachte dat ze later onze keuzes wel zullen begrijpen. Dat we, met andere woorden, met onze volwassen kinderen wel tot een consensus zullen komen. Over de door ons gemaakte schoolkeuze, bijvoorbeeld, maar ook moeilijkere kwesties zoals een eventuele scheiding of verhuis.

Maar er is uiteraard een verschil tussen kleine en grote leugens. Moeten liegen over de verslavingsproblematiek van een partner of ouder bijvoorbeeld is van een heel andere orde, en kan wegen op volwassenen en kinderen.”

Is het erg dat kinderen ook gaan liegen tegen hun ouders?

“Ik denk eigenlijk dat dit zelfs nodig is, vooral als het gaat over kleine geheimen. Stel dat je kinderen alleen thuis zijn en ze hebben beloofd niet de hele tijd op hun smartphone te kijken en ze doen dat toch, of ze zeggen dat ze bij een vriendin blijven slapen maar gaan eigenlijk naar een fuif, et cetera. Dat zijn leugentjes die kinderen tijdens het opgroeien de kans geven om zich emotioneel wat los te maken van de ouders.

Al moet ik er meteen bij vertellen dat de ruimte om te liegen vandaag de dag erg klein is, omdat we als ouders onze kinderen sterk monitoren. We zijn via verschillende whatsappgroepen meer betrokken bij de jeugd- of sportvereniging, en via smartschool ook bij de school. Je zult als kind maar een uurtje gaan spijbelen, of even de klas uitgestuurd worden omdat je het te bont maakt. Ik ben eens benieuwd hoe lang je dat tegenwoordig geheim kunt houden voor je ouders. Vroeger kon je ook nog liegen over je punten op een toets of je rapport. Tegenwoordig kennen je ouders vaak je resultaten voor je zelf op de hoogte bent.

Zo ontnemen we onze opgroeiende kinderen de kans om zowel excuses uit te vinden als oprecht zaken uit te klaren. Misschien heeft dat slecht punt wel te maken met een storende medeleerling, liefdesverdriet, of de leerkracht die hem of haar niet ligt.”

Het verhaal van de sint

Het verhaal van Sinterklaas is volgens jou geen probleem?

“Als het verhaal van Sinterklaas al een collectieve leugen zou zijn – en ikzelf spreek niet over het Sinterklaasgebeuren in die termen – dan is het een bijzonder mooie leugen. Alleszins een leugen die we kinderen niet mogen afnemen.

Je gaat natuurlijk mee in de tijdsgeest. Vroeger was er zwarte piet, nu roetpiet. Vroeger was er de roe voor stoute kinderen, nu zegt Sinterklaas elk jaar dat er geen stoute kinderen zijn. Het is dus interessant om te zien hoe dat kinderfeest meeschuift met de tijdsgeest.”

Meer tips voor ouders:

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!