Uit de gezinsenquête blijkt dat ouders de opvoeding van hun kinderen grotendeels positief ervaren, maar toch vaak met zorgen en problemen zitten. “De zoektocht naar hulp verloopt niet altijd even makkelijk”, vertelt onderzoekster Kristien Nys van de Odisee hogeschool

Gezinsenquête

Vijf jaar na de eerste editie in 2016, was het voor het Departement Welzijn, Volksgezondheid & Gezin in 2021 tijd voor een nieuwe gezinsenquête. Daarin werd aan 3.000 gezinnen met kinderen gevraagd hoe ze de opvoeding van hun kind beleven. Dat blijkt gelukkig grotendeels positief te zijn, maar we mogen toch niet negeren dat heel wat ouders met vragen en zorgen blijft zitten. Een kwart zelfs spreekt van emotionele uitputting. Kristien Nys, onderzoekster van het Kenniscentrum en de opleiding Gezinswetenschappen van de Odisee hogeschool was, samen met Diederik Vancoppenolle en Geraldine Dupont van Opgroeien, nauw betrokken bij de verwerking van de gezinsenquêtevragen over de opvoeding.

Emotionele problemen

Hebben ouders het moeilijker dan vijf jaar geleden?

Kristien Nys: “Als je enkel en alleen kijkt naar hoe ouders de opvoeding van de kinderen ervaren, dan zie je quasi geen verschillen met 2016. Er zijn wel wat meer ouders met vragen en zorgen en wat minder ouders (heel) tevreden. Ook als we kijken naar het kindgedrag, zie je meer meldingen van emotionele problemen en hyperactief gedrag. 

Deze keer was er een extra moeilijkheid, want we zaten tijdens de bevraging in de coronaperiode. De kinderopvang en de scholen waren een bepaalde tijd gesloten en heel wat ouders waren meer samen thuis met hun kinderen. Je kunt je dus de vraag stellen in hoeverre dat een verklaring is voor bepaalde zaken die we vaststellen? Als we ouders specifiek vroegen wat ze liever anders hadden gezien, verwezen ze vaak naar het gedrag en problemen bij hun kinderen, naar hun opvoedingsaanpak, maar ook naar de combinatie werk en gezin. Ze hadden liever minder gewerkt en meer tijd en aandacht aan hun kinderen besteed.

We zouden natuurlijk heel graag binnen vijf jaar een nieuwe bevraging doen om te zien of die trend zich doorzet. Dat zal afhangen van hoe we hiermee omgaan.” 

Hoe gaan we ermee om?

Kristien: “Corona heeft ook een aantal positieve gevolgen gehad, waaronder de aandacht voor het welbevinden van de kinderen en jongeren. In het kleuter- en lager onderwijs is die trend al even aan de gang.

In de kleuterklas zijn welbevinden en betrokkenheid van het kind bijna niet meer weg te denken. In het contact tussen de ouders en de leerkracht gaat het vaak over het welbevinden van het kind in de klas, en niet alleen over hoe het kind zich ontwikkelt. Ouders blijken in die periode ook gemakkelijker terug te kunnen vallen op andere ouders en nabije hulpverleners zoals de huisarts, een leerkracht of informatiebronnen zoals boeken, brochures en websites.

Voor de jongeren ligt het een stuk moeilijker. Als we kijken naar de groep die van het lager onderwijs naar het secundair gaat, lijkt de ondersteuning zowel naar de jongeren zelf als naar de ouders minder toegankelijk. Contacten met leerkrachten zijn vaak beperkter. Komt daarbij dat meer gespecialiseerde hulpverlening dichtgeslibd is, met heel lange wachtlijsten tot gevolg. Dat vraagt een inhaalbeweging, dat gaat niet van de ene dag op de andere.”

Vanwaar komt die emotionele uitputting bij de ouders?

Kristien: “Er komt heel wat druk vanuit de maatschappij. Als je ziet hoeveel expertise er is en hoeveel opvoedingsboeken er bestaan, het is een dagtaak om ze allemaal te lezen. Als professional moeten we niet alleen bekijken welke boodschap we meegeven aan ouders, maar ook op welke manier. Is het nog ondersteunend of legt het net nog meer druk op?

Neem nu het belang van de eerste duizend dagen. Hier is heel wat media-aandacht aan besteed, maar ook dat is niet vrij van gevaar. Probeer je eens in te beelden dat je zwanger bent van je eerste kind, en dat je misschien toch niet alle richtlijnen even strikt kon opvolgen, omdat je geen toegang tot informatie of ondersteuning had of omdat moeilijke leefomstandigheden je hinderden. Dat geeft mentaal bijzonder veel druk!

Daarnaast verwijzen ouders, als het gaat over die emotionele en fysieke uitputting, heel vaak naar de combinatie van gezin – het huishouden en de zorg voor de kinderen – en werk. We zitten in een samenleving waarin er druk wordt gezet om alle ouders geactiveerd te krijgen. Maar tegelijk zit je met de crisis in de kinderopvang, die niet van vandaag op morgen opgelost gaat zijn. Ze plaatst ook ouders, waaronder in het bijzonder alleenstaande ouders en ouders in een kwetsbare situatie, voor extra uitdagingen.”

Zorgen ook de sociale media voor druk op ons als ouder?

Kristien: “Wel, we hadden gedacht dat het gebruik van sociale media groter zou zijn. In de enquête vroegen we in hoeverre ouders gebruik maken van sociale media als het gaat over opvoeding en daar zagen we dat dit toch eerder beperkt is. Het merendeel, 8 op de 10 ouders, deed er zelfs helemaal geen beroep op. 

Van de ouders die er wel gebruik van maken, gaat het in hoofdzaak over ouders die op zoek gaan naar informatie. Zelf iets posten over eigen ervaringen wordt amper gemeld. Maar we moeten ook voor ogen houden dat het thema sociale media en de invloed daarvan, slechts beperkt bevraagd kon worden.

Ouders geven wel degelijk aan dat ze zelf, maar ook hun kinderen, druk ervaren van sociale media, en dat ze er niet langer mee geconfronteerd willen worden. Dat geldt net zo goed voor de meer algemene druk en verwachtingen vanuit de samenleving.”

Op zoek naar hulp bij opvoeding

Waar gaan de ouders dan wel op zoek naar hulp?

Kristien: “Uit de bevraging blijkt, en dat vind ik toch wel opmerkelijk, dat het meest frequente ondersteuningskanaal de psychologen, psychiaters en therapeuten zijn. Als je als ouder vaststelt dat het niet zo goed gaat met je kind of als er bepaalde ontwikkelingsproblemen zijn, dan heb je vaak het juiste blaadje nodig om recht te hebben op ondersteuning. Dat maakt dat je een diagnosticerende samenleving krijgt. 

Ik ben absoluut niet tegen diagnostiek en gespecialiseerde hulp. Het is ook voor ouders en kinderen erg belangrijk om zicht te hebben op wat er precies aan de hand is en hulp te krijgen. Zo kunnen ouders op een andere manier naar hun kind kijken, hun verwachtingen en aanpak wat bijsturen en weer op adem komen. Dat komt trouwens ook naar voor uit de enquête.

Als je aan ouders vraagt wat ze liever anders hadden gedaan in de opvoeding, zeggen ze vaak dat ze liever wat meer begrip en geduld hadden gehad, nu ze weten dat er iets aan de hand was. Ze betreuren het dat ze niet alert genoeg waren. Toch kun je het de ouders niet verwijten, want zij hebben vaak geen vergelijkingspunt, kregen niet meteen gehoor of gepaste hulp.

Kijken we naar de heel jonge kinderen van 0 tot 3 jaar, dan scoren Kind en Gezin en de kinderartsen zeer hoog. De consultatiebureaus zijn zeer toegankelijk en hebben een heel groot bereik. Jaar na jaar blijkt dat ruim 90% van de ouders er gebruik van maakt. 

Je zit hier natuurlijk met een leeftijdsgrens. De Huizen van het Kind, waar zowel ouders met jonge als oudere kinderen terechtkunnen met vragen rond opvoeding, scoren jammer genoeg erg laag. Het zou kunnen liggen aan de naamsbekendheid. Het gaat hier namelijk om een samenwerkingsverband van verschillende organisaties.

Misschien zijn ouders via de kinderopvang of de school naar een spreekuur, een vorming of een oudergroep geweest, zonder te weten dat het Huis van het Kind de ‘achterliggende’ organisator was. Het ondersteuningsaanbod verschilt ook van Huis van het Kind tot Huis van het Kind, van gemeente tot gemeente. Er zijn gemeenten waar een heel gevarieerd aanbod is en gemeenten waar dat, vaak door beperke middelen, minder omvangrijk is.”

Missen we als ouder dat informele netwerk?

Kristien: “Gelukkig doen ouders ook nog veel beroep op hun informele netwerk als ze vragen hebben over opvoeding. Familie bijvoorbeeld, maar ook vrienden of andere ouders die ze ontmoeten. Als de kinderen jonger zijn, is dat doorgaans veel natuurlijker. Je komt ouders tegen in het consultatiebureau, in de opvang of aan de schoolpoort en je kunt heel vrijblijvend je zegje doen.

Als de kinderen ouder worden, vallen die informele momenten gemakkelijker weg. Gaan je kinderen naar het middelbaar onderwijs, dan kom je doorgaans alleen voor een oudercontact of een festiviteit op school, waardoor die informele contacten eerder beperkt zijn. 

We zien trouwens ook dat mensen met een sterk informeel netwerk ook makkelijker de weg vinden naar professionele ondersteuning. We moeten dus de mensen zien te bereiken die wat meer geïsoleerd zijn. Mensen die misschien verder van familie en vrienden wonen, waardoor de contacten die ze hebben minder spontaan zijn en meer georganiseerd moeten worden. Ook alleenstaande ouders hebben het vaak moeilijk, of ouders die na migratie hun netwerk niet meer in de buurt hebben. Het is zeker niet zo dat ze allemaal meer nood hebben aan extra hulp, maar we mogen deze groep niet uit het oog verliezen.”

Wat is voor ouders het belangrijkst als ze op zoek gaan naar hulp?

Kristien: “Uit de enquête blijkt dat het voor de ouders vooral belangrijk is dat ze zich gerespecteerd en gehoord voelen. Ten tweede is de deskundigheid ook heel belangrijk. En de beschikbaarheid. We zitten nu eenmaal met erg lange wachtlijsten. Als je als ouder geconfronteerd wordt met het feit dat je kind een probleem heeft en je moet afrekenen met een wachtlijst voor professionele hulp, dan is dat allesbehalve prettig. 

Het gaat om erkenning geven, maar natuurlijk ook om samen met de ouders op zoek te gaan naar mogelijkheden om moeilijkheden te overbruggen en de draagkracht van het gezin te versterken. Kijk eens in het netwerk van organisaties en voorzieningen, wie er op dit moment al van betekenis kan zijn om het kind en de ouders niet aan hun lot over te laten.

In bepaalde gevallen zie je dat door uitvoerig te luisteren naar ouders en ondersteunende gesprekken te voeren, de gespecialiseerde niet altijd nodig is. In dat geval kan bijvoorbeeld een Huis van het Kind, een vrijwilliger die bijvoorbeeld wekelijks aan huis komt of een anonieme telefoonlijn al veel betekenen, op een erg laagdrempelige manier.”

Weet je altijd als ouder hoe ernstig het is, en welke hulp je kind nodig heeft?

Kristien: “Dat is inderdaad niet evident. Als je ouders vraagt waarom ze geen beroep doen op hulp, zeggen ze vaak dat ze dat niet nodig vonden of voldoende hebben aan hun informele netwerk. De vraag is inderdaad wanneer het nodig is om verder te gaan en op zoek te gaan naar professionele hulp. 

Bij jonge kinderen gaan veel moeilijkheden en lastig gedrag vanzelf over. Maar het is moeilijk om in te schatten als ouder wanneer het wél zorgwekkend is. Daarom is een village belangrijk. Mensen die kunnen luisteren, maar die misschien ook kunnen relativeren, ouders gerustelling bieden of ontlasten of hen net aanmoedigen om verdere hulp te zoeken.”

Heb je vragen over opvoeding? Dan kun je onder meer terecht bij de Huizen van het Kind of de Opvoedingslijn.

Meer vragen bij opvoeding:

• SOS opvoeding: “Onze driejarige zoon krijgt bij de minste aanleiding een woedeuitbarsting”
• “Als je wil starten met zindelijkheid, is het goed de signalen van je kind te herkennen”
• De zorg voor kinderen ‘eerlijk’ verdelen onder partners: hoe begin je eraan?

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!