Al gehoord van het oudste-dochter-syndroom? Als eerstgeboren meisje zou je een ‘zwaardere’ – en dus niet zo benijdenswaardige – rol hebben in het gezin dan jongere broers of zussen. Gezinswetenschapper Philippe Noens werpt er zijn nuchtere blik op.
Wie is Philippe Noens?
- Docent opleiding Gezinswetenschappen
- Onderzoeker Kenniscentrum Gezinswetenschappen (Hogeschool Odisee)
- Auteur van het boek ‘Mogen we nog wel straffen?‘
- Schrijft opiniestukken voor onder andere Knack, De Standaard, De Morgen, Humo
Over het oudste-dochter-syndroom
Een oudste dochter zijn is een onbetaalde stage voor de rest van je leven. Deze tweet sloeg in als een bom op sociale media en kreeg honderdduizenden likes. Oudste dochters herkenden zich in de idee dat hun ouders bewust of onbewust strenger voor hen zijn geweest, dat ze sterker moesten meedraaien in het huishouden, en dat er regelmatig – zelfs tot op heden – van hen werd verwacht dat ze bemiddelden bij ruzies tussen gezinsleden.
Getuigenissen over het oudste-dochter-syndroom overspoelen nu het internet. Vaak doorspekt met wrok en teleurstelling, wegens alle onzichtbare arbeid die je als eerstgeborene verricht
‘Ik moest een weekendjob nemen zodra ik zestien was, terwijl mijn broer de vrijheid kreeg om zich op zijn studies te richten.’ ‘Toen ik elf jaar was, ervaarde ik uit eerste hand hoe lelijk een scheiding kan verlopen, en werd ik als oudste plots de emotionele steun van mijn moeder.’ Zulke getuigenissen over het oudste-dochter-syndroom overspoelen nu het internet. Vaak doorspekt met gevoelens van wrok en teleurstelling op alle onzichtbare arbeid die je als eerstgeborene verricht, vooral als je de oudste dochter bent.
De vraag dringt zich dan ook op: zijn oudste dochters de ‘ongewaardeerde ruggengraat’ van hun gezinnen? Hoogdringend tijd voor enkele nuances in dit recente debat.
Eerder dan afgerekend te worden op ‘de oudste’, ‘de middelste’ of ‘de jongste’, word je opgevoed op basis van jouw karakter, interesses en aanleg. Jouw persoonlijkheid, dáár laten ouders zich toch het meest door beïnvloeden
Punt 1: ouders voeden hun kinderen nu eenmaal anders op
In de westerse landen heerst het idee dat je al je kinderen gelijk moet behandelen, en in het verlengde dat je van al jouw kinderen evenveel houdt. Nochtans is dat in de praktijk niet altijd het geval. Dat heet in de wetenschappelijke literatuur ‘differentieel opvoeden’. Ouders gaan soms op een andere manier met hun kinderen om – omwille van de leeftijd of de persoonlijkheid van het kind.
Gelukkig is er maar een klein percentage Vlaamse ouders (zo’n 5 procent) die stelt zich daadwerkelijk hechter te voelen met één van hun kinderen, en ongeveer 1 op de 10 ouders geeft aan dat ze beter met één kind overeenkomen dan met de broertjes of zusjes ervan.
Belangrijk: de meeste ouders voelen zich schuldig over dit gevoel, en werken aan een gelijke(re) behandeling. Maar eveneens belangrijk: die voorkeur voor een kind kan dus wel degelijk te maken hebben met de geboorteorde. Denk aan een (groot)vader die uitkijkt naar de eerstgeboren zoon. Deze zoon krijgt dan later meer privileges en minder straf. Iets soortgelijks kan dus de oudste dochter overvallen: van haar wordt dan vrijwel ‘automatisch’ verwacht dat ze mee het huishouden runt, en op de jongste kinderen past.
Maar meer dan afgerekend te worden op ‘de oudste’, ‘de middelste’ of ‘de jongste’, word je op een andere manier opgevoed op basis van jouw karakter, interesses en aanleg. Jouw persoonlijkheid, dáár laten ouders zich toch het meest door beïnvloeden.
Punt 2: de kracht van anekdotes
‘Ik ben als oudste strenger opgevoed.’ ‘De lat lag voor mij als oudste dochter hoog. Ik moest mikken op hoge studies, laten zien aan de rest hoe het moest.’ Bijna iedereen heeft zulke anekdotes waarin hij of zij als oudste kind de duimen moest leggen, meer druk voelde, strikter de regels moest opvolgen. Dat komt omdat wij mensen graag in verhalen denken, en meer openstaan voor negatieve anekdotes (want die zijn vaak sappiger). Negatieve prikkels, zoals pijn, verdriet en teleurstelling, herinneren we ons ook langer dan positieve prikkels.
Kortweg gesteld: positieve ervaringen aan ‘de oudste zijn’, bijvoorbeeld dat jouw standpunten en ideeën sneller serieus werden genomen of dat je toch maar mooi als eerste hebt mogen proeven van muziekfestivals en feestjes, worden makkelijker vergeten.
Dat jouw standpunten sneller serieus werden genomen, of dat je toch maar mooi als eerste mocht proeven van festivals en feestjes: de voordelen worden doorgaans makkelijker vergeten
Punt 3: de wetenschap werkt traag
Wat ook niet helpt, is dat er maar heel weinig onderzoek te vinden is dat een concreet, bewezen verband ziet tussen de geboortevolgorde, hoe je wordt grootgebracht en wie je later wordt. Stellingen dat oudste kinderen gevoeliger zouden zijn voor burn-outs, omdat de lat voor hen zo hoog ligt tijdens het opgroeien (en zo hoog blijft liggen tijdens het volwassen leven), kunnen wetenschappelijk niet worden hard gemaakt.
Wat hebben we nu geleerd?
‘Het oudste-dochtersyndroom’ is een niet-medische term die op internet is bedacht. Het is grotendeels fictie, maar toch is er een grote gemeenschap van eerstgeboren vrouwen die zich daarbij (h)erkend voelt. Ze spreken over vastgeroeste zorg- en rolpatronen en impliciete verwachtingen die ze als vrouw en moeder voelen. De discussie rond het oudste-dochtersyndroom brengt dus toch iets positiefs met zich mee: het is het ideale opstapje om stereotiepe genderverwachtingen verder te sprake te brengen.
Nog meer over familiekwesties:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!