Pesten bij kinderen: zo herken je het en dit kun je als ouder doen

Van 18 tot 25 februari loopt in ons land de Week tegen Pesten weer: een anti-pestactie die kinderen en volwassenen erop wil wijzen dat pesten echt niet oké is. Ook anno 2022 is ’t helaas nog steeds een broodnodig initiatief. Hoe kun je als ouder opmerken dat je kind gepest wordt? Waarom is dat zo belangrijk? En wat kun je eraan doen? Onderzoeksters Karlien Demol en Isabel Ten Bokkel leggen uit.

Op de goede weg: minder kinderen pesten

De afgelopen tien jaar ontstond er een steeds grotere bewustwording rond de negatieve effecten van pesten op kinderen en jongeren. Om pesten actief aan te pakken werden er tal van anti-pestcampagnes in het leven geroepen:

• zo kwam Ketnet met een Move tegen Pesten
• met de inmiddels bekende STIP-IT-actie
• en kondigde Vlaanderen eerst een dag tegen pesten, en sinds 16 jaar een volledige Week tegen Pesten af.

Met effect: uit een recent onderzoek van UGent bij Vlaamse jongeren tussen 11 en 18 jaar blijkt dat het aantal kinderen dat de afgelopen maanden het slachtoffer was van pesten daalde van 19,3 procent in 2014 naar 16,6 procent in 2018. Ook het aantal intensief gepeste kinderen nam af.

Een daling die Karlien Demol en Isabel ten Bokkel, twee doctoraatsstudenten aan de K.U. Leuven die onderzoek doen naar pesten op school en op zoek zijn naar nieuwe manieren om dat pestgedrag aan banden te leggen, uiteraard gunstig stemt. “Dankzij dit soort initiatieven maar ook vooral dankzij de vele bekende televisie- en kinder-cultfiguren die zich expliciet uitspreken tegen pesten is er de laatste jaren een belangrijke perceptieverschuiving op gang gekomen: kinderen krijgen nu steeds vaker de boodschap dat de maatschappij pesten écht niet langer duldt en dat heeft duidelijk effect”, zeggen ze.

Toch zijn we er nog lang niet: “Pesten is een erg complex probleem waar onze overheid, maar ook sommige scholen zelf nog altijd niet genoeg oog voor hebben. Zo is het voor een Vlaamse school bijvoorbeeld nog altijd niet verplicht om een anti-pestbeleid te hebben terwijl dat net een van de belangrijkste ankerpunten kan zijn om pesten op school te voorkomen of er efficiënter op te reageren”, legt Isabel uit. “In Nederland is zo’n beleid wél al verplicht.”

Antipestbeleid: inzicht in het pestproces

Waarom is zo’n antipestbeleid zo belangrijk? Omdat pesten een erg complex groepsproces tussen kinderen onderling is, waar volwassenen soms maar moeilijk in tussen kunnen komen. Om die dynamiek toch te ondergraven, heb je een goed inzicht in het systeem en de hiërarchie van je klasgroep nodig, én een doordachte aanpak om het evenwicht terug te verschuiven.

Hoe ziet pesten als groepsproces er precies uit? En hoe kun je daar als ouder of leerkracht tóch in tussenkomen? Dat lees je hier: ‘Pesten bij kinderen: “Om het te stoppen, moet je de relaties binnen de hele groep aanpakken”. 

Help, mijn kind wordt gepest: wat kan ik als ouder doen?

Naast een efficiënt anti-pestbeleid is er nog een belangrijke factor in de bestrijding en preventie van pesten, zo blijkt. En dat is de ouders betrekken. 

“Voor ouders is het moeilijk om in te grijpen als hun kind gepest wordt, maar een goed contact tussen de ouders en de leerkrachten onderling en een anti-pestbeleid waarin ouders zelf actief betrokken worden, kan wel enorm helpend zijn. Zeker in gevallen van cyberpesten – waarbij pesterijen doorgaan tot buiten de schoolmuren – is het belangrijk om elkaar goed op de hoogte te houden en samen duidelijke afspraken te maken.”

Welke vormen van cyberpesten bestaan er zoal? Hoe schadelijk is het voor je kind? En hoe zorg je er als ouder voor dat je kroost er zo goed mogelijk tegen bestand is? Dat lees je in deze twee stukken: ‘Klopt het dat cyberpesten even schadelijk is als offline pesten?’ en ‘Help, mijn kind wordt online gepest! Dit kun je als ouder doen’. 

De impact van pesten: daarom is signaleren belangrijk

“De moeilijke herkenning en opsporing van pesten is tot vandaag nog steeds een groot probleem: nog té vaak blijft pesten maanden, tot zelfs jarenlang onder de radar, wat erg grote gevolgen kan hebben voor het gepeste kind”, zegt Karlien.

Welke impact pesten zoal kan hebben op de mentale en fysieke gezondheid van je kind én op zijn latere ontwikkeling, dat lees je hier: “S.O.S. Pesten: deze impact heeft het op je kind.” 

Welke signalen erop kunnen wijzen dat je kind gepest wordt?

Hoe kun je als ouder opmerken of je kind gepest wordt? Deze signalen vormen een alarmbelletje:

• directe fysieke klachten, zoals blauwe plekken of schrammen
• indirecte fysieke klachten, zoals buikpijn, weinig eetlust, stress op de darmen
• kinderen die ’s morgens treuzelen of plots niet meer naar school willen
• kinderen die vragen om van school te veranderen
• spullen die verdwijnen: pennenzak, boekentas, smartphone…
• veranderingen in karakter, bijvoorbeeld een vrolijk kind dat plots erg teruggetrokken of stil wordt
• schoolresultaten die achteruitgaan of kinderen die plots veel minder gemotiveerd zijn om nog voor school te werken
• het concentratievermogen van je kind dat er plots op achteruitgaat
• pestbedreigingen op de tablet of smartphone van je kind
• je kind krijgt maar weinig uitnodigingen om naar een verjaardagsfeestje of speelpartijtje te gaan en ook bij jou thuis komen maar weinig vrienden over de vloer …

Wat ouders thuis het best voor hun gepeste kind kunnen doen

Wat je kunt doen als je kind effectief gepest wordt? “Hoewel pesten een complex groepsproces tussen kinderen is, kun je als ouder wel degelijk een aantal dingen doen. Een bewuste aanpak thuis kan al heel veel onheil voorkomen.”

• Het meest essentiële dat ouders hun gepeste kind kunnen aanbieden, is een veilige en warme thuisomgeving. “Kinderen die op school gepest worden, moeten al de hele dag overleven in een omgeving die hen voortdurend afwijst en uitstoot. Dat net zij kunnen thuiskomen in een warme omgeving waar ze voelen dat ze graag gezien worden, is erg belangrijk. Op die manier kan thuis voor hen een belangrijk rustpunt vormen, waar ze na een zware schooldag naar terug kunnen keren om de batterijen op te laden.”
• Werk aan een fijne thuissfeer: probeer in je gezin zoveel mogelijk fijne en warme dingen te doen die de onderlinge band tussen de leden van je gezin bevorderen. Net omdat je kind die contacten op school moet missen, zal hij of zij er extra deugd van hebben.
• Neem je kind altijd ernstig en luister naar hem of haar. “Soms kan iets dat op volwassenen vrij onbenullig overkomt, bij een kind toch erg hard binnenkomen. Onze boodschap is dan ook: als het voor een kind als pesten aanvoelt, is het nodig om hulp te bieden.” Elk kind verdient het om in dat gekwetste gevoel gehoord te worden, getroost te worden en er (indien nodig) mee verder geholpen te worden.
• Maak veilig melden mogelijk: heb je ontdekt dat je kind gepest wordt of is je kind het komen vertellen? Praat er dan ook eerst met hem of haar over en onderneem niets zonder dat je kind ervan op de hoogte is. Doe je dingen achter zijn of haar rug, hoe goedbedoeld ook, dan kun je het vertrouwen van je kind beschamen. Je riskeert dat het je bij een volgend pestincident helemaal niets meer komt vertellen.
• Bevraag je kind: wat is precies er gebeurd? Bijvoorbeeld: wie waren erbij betrokken? Op welke manier is er gepest? Is dit de eerste keer of is het jou al vaker overkomen? Wat heb je gedaan toen dit gebeurde? Heb je nog iemand hierover verteld? Door de situatie in kaart te brengen, kun je als ouder geïnformeerd verdere stappen zetten.
• Gaat het ook over cyberpesten, spreek dan af hoe jij en je kind voortaan omgaan met online media en smartphones. Wat kan en wat niet? Wanneer mag je kind online gaan? En wat moet het zeker komen melden?
• Vraag je kind in geval van cyberpesten zeker om bewijsmateriaal te verzamelen en elke keer de hulp van ouders of leerkrachten in te roepen als er zich nieuwe incidenten voordoen.
• Stimuleer een weerbare houding bij je kind: pesters teren op effect. Door je kind te leren om op een weerbare manier met pesten om te gaan – zonder de situatie te ontkennen, maar ook zonder al te angstig, onderdanig, hulpeloos of wraakzuchtig te reageren – ontneemt hij pesters een deel van hun succes en zorgt hij er hopelijk zelf al voor dat het pesten sneller stopt.
• Breng je kind eigenwaarde en zelfvertrouwen bij en leer het die eigenschappen ook te communiceren: leer je kind dat hij of zij het waard is om graag gezien te worden en leer het om vanuit die houding in contact te gaan staan met anderen. Oefen, indien nodig, heel bewust een lichaamstaal in die eigenwaarde toont: een stevige houding, oogcontact, spreken met duidelijke en klare stem enzovoort.
• Vertel je kind duidelijk dat het geen enkele schuld treft, en dat de pesters  verantwoordelijk zijn voor hun onaanvaardbare gedrag. Verzeker je kind dat er niets mis is met hem of haar en dat hij graag gezien wordt.
• Maak duidelijk dat de behoeften van je kind altijd voorgaan op die van jou en dat – zelfs al doet het pesten jou als ouder ook pijn – je altijd klaarstaat om je kind te helpen. Laat weten dat je kind altijd bij jou terechtkan, wat er ook gebeurt.
• Doe liefst geen beloften die je niet kunt waarmaken: zeg niet zomaar dat ‘het allemaal wel goedkomt’ of dat je het aan ‘niemand zult vertellen’, want dat weet je niet. Zeg wel dat dingen altijd kunnen veranderen en dat er hoop is.
• Vraag je kind wat hij of zij van jou verwacht en denk samen een plan uit.
• Ga daarbij samen stap voor stap te werk. Zet je kind altijd op de eerste plaats. Blijf dicht bij de situatie, en hou nog een tijd na mogelijke incidenten, het liefst een vinger aan de pols.

De school: wat leerkrachten voor een gepest kind kunnen doen

Naast een bewuste aanpak thuis, is ook een goede samenwerking met de leerkrachten van je kind natuurlijk belangrijk: “Krijg je als ouder de indruk dat je kind weleens gepest zou kunnen worden? Aarzel dan niet om contact op te nemen met de school“, zo klinkt het bij Isabel en Karlien.

• Praten met de leerkracht van je kind, en eventueel met de directie is een eerste stap. Op school zijn er ook tal van zorgende instanties zoals het CLB die specifiek met welzijn en anti-pestregels bezig zijn. Ook zij kunnen als bemiddelende instantie optreden, of je kind eventueel via individuele trajecten verder helpen.
• In overleg met jou als ouder en met het gepeste kind in kwestie, kan de leerkracht dan verder met de klasgroep aan de slag: Hoe liggen de verhoudingen binnen de klas? Welke activiteiten kunnen de sfeer bevorderen en het pesten tegengaan?
• Ook belangrijk: wat is de houding van de leerkracht zelf tegenover zijn klasgroep en pesten? Want hoe een leerkracht voor de klas staat en hoe hij of zij omgaat met z’n leerlingen bepaalt in grote mate hoe de leerlingen met elkaar omgaan.
• Heeft een leerkracht het moeilijk om de sociale verhoudingen binnen een klas onder controle te houden? Dan kan hij te rade gaan bij collega’s. Ook de band tussen leerkrachten en directie onderling blijkt belangrijk voor de sfeer op school en voor de sfeer in klassen.
• In onderling overleg met het slachtoffer kunnen ouders en leerkrachten beslissen om contact te hebben met de ouders van de ‘pesters’. Nooit iets doen zonder het gepeste kind zelf erbij te betrekken is hier de duidelijke boodschap!

Nog meer weten over pesten bij kinderen of meer concrete tips nodig rond wat je als ouder voor je gepeste kind kunt doen? Neem dan zeker eens een kijkje in deze infobrochure.

Meer lezen over pesten bij kinderen en wat je ertegen kunt doen:

• Help, mijn kind wordt online gepest! Dit kun je als ouder doen 
• Klopt het dat cyberpesten even schadelijk is als offline pesten? 
• Cyberpesten op TikTok baart scholen zorgen