Loslaten, en er toch zijn om te helpen wanneer nodig. Dat is een beetje de leidraad met tieners in huis, maar in de praktijk is dat moeilijker dan het lijkt. Zeker als de puberhormonen door hun lijf razen!
Ooit was ze zelf een puber met weinig zelfvertrouwen, die zich niet gezien, gehoord of begrepen voelde. Vandaag is Barbara Engelen mama van twee pubers en wil ze als coach van Puber(t)aal jongeren én hun ouders begeleiden en sterker maken. We legden haar enkele herkenbare situaties voor.
Help, mijn puber ontploft
Je herkent het vast: je tiener ontploft, slaat met deuren, wil met rust gelaten worden. Want ‘jij begrijpt mij toch niet’. Hoe reageer je als ouder?
Barbara Engelen: “Als je tiener ontploft, bekijk je dat best als een moment waarop je tiener de nodige vaardigheden nog niet heeft om zijn of haar emoties onder woorden te brengen. Ik gebruik liefst de metafoor van de vulkaan. Je kunt eigenlijk best met je tiener praten als hij nog niet ontploft is. Op het moment dat de vulkaan ontploft is en er dus met deuren gegooid wordt is het eigenlijk niet het moment om een verbindend gesprek aan te gaan. Op dat moment kun je als ouder best wachten tot die emoties wat gezakt zijn en afgestemd op wat je tiener op dat moment nodig heeft, hem of haar hierin ondersteunen.
De vraag is dus ook, hoe zit je puber in elkaar? Aan sommige tieners zie je echt wanneer ze aan het ontploffen zijn en wanneer het ergste voorbij is en je wel een gesprek kunt aangaan. Maar er zijn er ook die zoveel voelen en totaal niet weten hoe ze daarmee om kunnen gaan. Zij hebben jou dus nodig om te co-reguleren. Dat is niet makkelijk, omdat je je tiener niet altijd volledig begrijpt én omdat je ook je eigen emoties onder controle moet houden. Soms begint die vulkaan bij jou ook te borrelen…
In het begin zul je misschien nog eens een ‘Ga weg’ naar je hoofd geslingerd krijgen, maar op termijn voelen ze dat jij er bent om die gevoelens te ontvangen
Op dat moment is het een kwestie van rustig blijven en er zijn. En dat laatste mag gerust heel nabij zijn, in de buurt van de kamer bijvoorbeeld. Laat je tiener weten dat je begrijpt dat het even pittig is voor hem en dat je er bent op het moment dat hij er klaar voor is of je nodig heeft. In jouw rust en kalmte zit je autoriteit. Je toont je een betrouwbare piloot die weet hoe met turbulentie om te gaan. Je geeft hierdoor aan ‘in charge’ te zijn. En dat je tiener er mag zijn, met al zijn heftige emoties. In het begin zul je misschien nog eens een ‘Ga weg’ naar je hoofd geslingerd krijgen, maar op termijn voelt hij wel dat het veilig is, dat hij mag ontploffen en dat jij er bent om die gevoelens te ontvangen en erover te praten.
Op het moment dat alles weer rustig is, kun je natuurlijk zeggen dat je die heftige reactie niet oké vond en dat je het de volgende keer liever anders ziet. Gebruik hiervoor verbindende communicatie. Vraag je tiener hoe hij het ziet en wat hij daarvoor nodig heeft. Misschien wil hij gewoon naar zijn kamer, maar ook even gaan fietsen of met de hond wandelen kan een goede oplossing zijn. Weet je zoon of dochter het niet goed, dan kun je als ouder wel een aantal voorstellen doen, maar laat de keuze bij je tiener. Die autonomie heeft hij echt nodig.”
Hoe kun je het best met je puber praten? Zonder meteen te oordelen of klaar te zitten met goedbedoeld advies?
“Die bewustwording, dat je goedbedoeld maar ongevraagd advies geeft, of altijd een oordeel klaar hebt, is al een eerste belangrijke stap. Daarna ga je best met je tiener praten en vraag je wat hij nodig heeft. Sommige tieners willen gewoon even ventileren, anderen zullen graag hebben dat je mee denkt of horen liefst hoe jij een situatie zou aanpakken.”
Op zoek naar zichzelf
Soms praat je puber liever met zijn vrienden. Hoe belangrijk zijn die in de tienerjaren?
“Bepaalde dingen willen tieners liever niet met hun ouders delen, misschien omdat ze bang zijn voor hun oordeel, of omdat ze zich schamen. Als ze dan bij hun vrienden terechtkunnen, is dat alleen maar positief. Ik heb het gevoel dat jongeren tegenwoordig kritischer naar hun vriendengroep kijken dan wij vroeger, maar langs de andere kant kunnen ze ook vaak bij hen terecht. In die groep voelen ze zich veilig en vinden ze ook een klankbord: ‘Heb ik die situatie goed aangepakt?’, ‘Hoe zou jij het gedaan hebben?’, ‘Misschien moet ik het de volgende keer ook anders doen?’
Ook interessant: Het belang van (online) vriendschappen bij tieners
Je moet als ouder ook vertrouwen hebben en kunnen loslaten. Het is een kwestie van aanvaarden dat tieners niet meer alles met jou zullen delen, maar maak hen wel duidelijk dat ze – als ze dat zouden willen – met alles bij jou terechtkunnen. Daarvoor moet je blijven investeren in jullie band. Ik geef vaak het advies om een gesprek te beginnen in de auto, of als je even gaat wandelen. Op die momenten moet je elkaar niet aankijken en komen er wél bepaalde dingen naar boven.
Luister naar hen, en vraag door zonder meteen goedbedoelde adviezen te geven. ‘Hoe voelde jij je daarbij, want het is toch niet simpel wat er is gebeurd’, of ‘Vind je het oké dat die vriendin je zoveel stuurt?’. Ook al antwoorden ze niet meteen of gaan ze de vraag wat uit de weg, je hebt een zaadje geplant en tieners voelen dat je oprecht interesse in hun leefwereld hebt.
Ik geef vaak het advies om een gesprek te beginnen in de auto, of als je even gaat wandelen
Dat laatste is niet makkelijk voor ouders van tieners, want hun leefwereld is helemaal anders. Ik ben daar altijd heel eerlijk in en vraag hen om me bijvoorbeeld uit te leggen hoe Snapchat werkt. Wij kennen dat niet, want wij hadden vroeger niet eens een gsm. Op die manier voelen ze dat je hun leefwereld wilt begrijpen en kun je er later nog eens op terugkomen als je voelt dat het nodig is. ‘Hoe is dat afgelopen met die vriendin die je zoveel berichtjes stuurde?’. Het feit dat je dat onthouden hebt en er nog eens naar vraagt, geeft aan dat je geïnteresseerd bent in waar zij op dat moment mee bezig zijn en dat is goed voor jullie band.”
Bij een eigen identiteit hoort ook een specifieke kledingstijl, en misschien iets te veel make-up. Hoe kun je het aanvaardbaar houden?
“Ook hier is autonomie, maar ook veiligheid belangrijk. Je puber moet voelen dat hij of zij mag experimenteren. Tegelijkertijd is het belangrijk om een kader te bieden met grenzen. Wil je dochter een crop top dragen, kun je aangeven dat die niet hoger mag komen dan de navel bijvoorbeeld. Zo geef jij een kader waarbinnen je tiener kan experimenteren. Sommige tieners gaan daar perfect tevreden mee zijn, maar er zijn er ook die er regelmatig over gaan. Op dat moment ga je het kader verkleinen. Niet letterlijk, maar door bijvoorbeeld mee te gaan shoppen. Zo’n kader bieden, kun je op veel meer toepassen dan enkel kleding natuurlijk.”
Pubers en de smartphone
Grenzen stellen, geldt dat ook voor de smartphone?
“Ja, die telefoons die lijken wel aan hun handen vastgekleefd tegenwoordig. Sociale media zijn zo gemaakt dat je blijft kijken, omdat er telkens opnieuw iets verschijnt dat hun interesse wekt. Bovendien willen ze altijd bereikbaar zijn. Elk berichtje, elke like zorgt voor een shot dopamine, of het gelukshormoon. En daar zijn tieners extra gevoelig voor.
Het is absoluut niet makkelijk om grenzen te stellen wat schermgebruik betreft, dat merk ik in ons gezin ook. Toch hebben we onlangs een aantal afspraken gemaakt, waaronder de regel dat de gsm’s weggelegd worden om 20.30 uur. Eerst was er behoorlijk wat weerstand, maar nu ze merken dat je ook andere dingen kunt doen die ook leuk zijn, gaat het beter. Soms kijken we allemaal samen televisie, soms gaan we nog even wandelen.”
Hun hormonen zorgen duidelijk voor vermoeidheid, soms ‘hangen’ ze de hele dag met de smartphone in hun hand. Wat als het de spuigaten uitloopt?
“Ik ben fan van gezinsvergaderingen. Als ik voel dat iedereen het wat laat hangen en dat bepaalde afspraken niet meer nagekomen worden, dan stuur ik een bericht in de WhatsApp-groep van het gezin: ‘zondag na het eten is het gezinsvergadering’. Dan is dat aangekondigd en kan iedereen al eens nadenken over wat er besproken moet worden.
Ik beweer niet dat alles is opgelost na een gezinsvergadering. Soms zullen er vier nodig zijn voor ze beseffen dat jij die kamer opruimen écht belangrijk vindt…
Ook hier is communicatie belangrijk. Geef aan hoe je je voelt in plaats van met verwijten te gooien. ‘Ik merk dat de taakjes blijven liggen en dat ik steeds meer aan het doen ben. Ik voel me daar niet goed bij en bovendien is het niet haalbaar. Hoe pakken we het aan?’ Komt er niet meteen een oplossing, creëer dan een kader met mogelijkheden en stel een paar taken voor die moeten verdeeld worden. Laat hen ook kiezen of ze elke dag een taakje doen of dat alles op het einde van de week klaar moet zijn.
Hier werkt dat laatste prima. We hebben de regel dat op zaterdag de kamers opgeruimd worden. De andere dagen kan het zijn dat ik de deur amper openkrijg, maar daar zeur ik dan niet over, zolang op zaterdag alles maar proper is: niets op de grond, kleren in de kast, etc.
Lees ook: 6 tips voor een opgeruimde tienerkamer
Ik beweer niet dat het meteen in orde is. Soms zullen er vier gezinsvergaderingen nodig zijn voor de tieners doorhebben dat je iets écht belangrijk vindt. Voor hen is dat waarschijnlijk geen prioriteit. Merk je dat ze iedere keer over de grens gaan, dan mag dat ook een gevolg hebben. Wat dat precies is, bepaal je zelf, maar consequent zijn betekent dat je er tijd en energie in stopt. Als je bijvoorbeeld merkt dat je tiener onvoldoende slaap krijgt omdat hij nog vaak in de late uurtjes op zijn gsm zit, dan is het belangrijk dat je als ouder een grens stelt. Je tiener heeft nog onvoldoende zelfsturing om het scherm tijdig weg te leggen. Dan grijp je als ouder in en stel je in grens omwille van zijn gezondheid.”
Wat als je verwijten naar het hoofd geslingerd krijgt in een boze bui en je zelf je geduld verliest?
“Dat gebeurt inderdaad overal weleens, ook hier. Het is niet omdat ik ouders en pubers coach, dat ik nooit roep of dat het me nooit te veel wordt. Dat is trouwens helemaal niet erg, daarmee leer je je kind dat jij ook niet perfect bent. Ben je ontploft en heb je dingen gezegd die je misschien beter niet had gezegd, wees dan eerlijk. Ga terug naar je kind en leg uit dat je reactie niet oké was en bied je verontschuldigingen aan. Zo leert je tiener ook hoe jij verantwoordelijkheid neemt voor jouw gedrag, je leeft voor hoe je tiener het ook kan aanpakken.
Soms voel je het wel aankomen, die woede. Zeg dan ook eerlijk tegen je kind dat je even tijd nodig hebt om af te koelen, maar dat je erop terugkomt. Met dat laatste geef je aan dat je om hem geeft en het belangrijk vindt dat het opgelost geraakt. Daarin versterk je weer de band met je kind. En een sterke relatie is nodig voor je kind om in vertrouwen te kunnen opgroeien.”
Heb je nog een laatste algemene tip?
“Wat ik heel belangrijk vind is dat ouders weten dat hun rol verandert als ze tieners in huis hebben. Ze hebben je nu meer nodig als supporter of als coach naast het veld. Laat ze hun spel spelen, maar wees er om hen op te vangen als ze eens vallen.”
Met dank aan Barbara Engelen van Puber(t)aal.
Meer tips voor ouders van tieners:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!