We zien steeds meer leerlingen die hun motivatie verliezen om naar school te gaan. Ze zijn schoolmoe, maar daarom niet leermoe. Ligt het aan onze kinderen, of moeten we durven het onderwijssysteem te herbekijken? We vroegen het aan gezinswetenschapper Philippe Noens.

Wie is Philippe Noens?

• Docent opleiding Gezinswetenschappen
• Onderzoeker Kenniscentrum Gezinswetenschappen (Hogeschool Odisee)
• Auteur van het boek ‘Mogen we nog wel straffen?’
• Schrijft opiniestukken voor onder andere Knack, De Standaard, De Morgen en Humo

Geen motivatie meer om naar school te gaan

Philippe, hoe komt het dat kinderen schoolmoe worden?

Philippe Noens: “Wat ik zie, is dat de groep leerlingen die niet graag op school zit omvangrijker wordt met de jaren. Er wordt dan vaak gekeken naar leerlingen die het moeilijk hebben thuis, maar volgens mij is het probleem groter dan dat. Jongeren die het gehad hebben met school zie je in alle lagen van de maatschappij, het gaat zeker niet enkel om jongeren in een kwetsbare situatie.

Integendeel zelfs, wat we zien in gezinnen met een migratieachtergrond bijvoorbeeld, is nog een sterke extrinsieke motivatie, gedreven door factoren van buitenaf. De ouders geven hun kinderen mee dat naar school gaan belangrijk is om een goede job te vinden, met een deftig loon. Wij zijn dat wat verleerd en vinden het vooral belangrijk dat kinderen intrinsiek, vanuit zichzelf dus, gemotiveerd zijn om dingen te ondernemen. Daarvoor moet je kind zich goed voelen op school, moet wat er tijdens de les aan bod komt relevant zijn en moeten onze zonen en dochters hun eigen talenten kunnen ontwikkelen. Ik wil niet met de vinger wijzen – ik ben zelf ook zo’n ouder die niet te veel verwijst naar ‘Later, als je groot bent’ – maar volgens mij heeft het wel wat te maken met die schoolmoeheid. Ik denk dat je beide nodig hebt, de intrinsieke motivatie, maar ook de langetermijnvisie.”

Hoe zie je dat een leerling schoolmoe is? Op welke signalen moet je letten?

“Dat vind ik gevaarlijk. Het lijkt zo’n beetje op de checklist om te zien of je last hebt van een parentale burn-out of een professionele bore-out. In beide gevallen werkt zo’n afvinklijstje niet. Waar je op moet letten, zijn opvallende signalen die niet stroken met de persoonlijkheid van je kind. Mijn zoon is 15 bijvoorbeeld, en niet echt een prater. Hij gaat best graag naar school, maar je hoort er weinig van. Het feit dat hij school niet vaak ter sprake brengt, betekent niet dat hij niet graag gaat. Het clichébeeld van de teruggetrokken leerling is dus niet noodzakelijk een indicatie van schoolmoe zijn. Mocht onze zoon zich nu heel rebels of net bijzonder passief beginnen gedragen, dan is dat voor ons het signaal dat er iets grondig mis is.

Misschien moeten we ook eens de rollen durven om te draaien. Als de groep kinderen die schoolmoe zijn groter wordt, kunnen we misschien eens het hele schoolsysteem bekijken in plaats van de leerlingen te culpabiliseren.”

Schoolmoe: geen match tussen leerling en school?

Bedoel je dat de manier van leren niet bij hen past?

“Inderdaad. Stel dat je kind zegt: ‘Ik ga niet meer graag naar school, want ik verveel mij daar en het gaat te traag’. Wat zijn dan de onderliggende dynamieken? Misschien is je kind gebaat met een alternatieve leerweg, thuisonderwijs bijvoorbeeld, of een getuigschrift of diploma halen via de examencommissie? We moeten durven toegeven dat er niet zoiets bestaat als één methode die voor iedereen werkt. En misschien ligt daar het probleem: we zetten de school nog steeds op een piëdestal. Dat is deels terecht, de school is een prima uitvinding waarbij experten met kennis van zaken de passie voor hun vak overbrengen. Maar deels dus ook onterecht, als je er de huidige stand van zaken in het onderwijs bijneemt: veel personeelsverloop, een blijvend lerarentekort, een hervorming die blijft aanslepen…”

We moeten dus ophouden met alle leerlingen in hetzelfde klassieke onderwijssysteem te proberen stoppen?

“Inderdaad. Naast de traditionele school zijn er nog andere interessante leerwegen die je kunt bewandelen. En je zult zien dat die een positief effect kunnen hebben op de leerzin en -prestaties.”

Over welke leerlingen gaat het dan?

“We hebben hier in Vlaanderen een beetje de traditie die men ook in Amerika heeft ingevoerd: ‘Leave no child behind’. Elke leerling moet over de lat geraken, als het nodig is met extra ondersteuning. Pedagogisch kun je daar natuurlijk niet tegen zijn. Maar het is pas sinds een aantal jaar dat we ook de andere leerlingen zien, zij die wat sneller mee zijn. Hoe kunnen we hoogbegaafden bijstaan, ondersteunen en remediëren? Je ziet namelijk dat deze groep zich sneller verveelt op school, of alleszins minder goed wordt opgemerkt en ondersteund. Voor hen, maar ook voor andere leerlingen – denk aan kinderen die meer visueel zijn ingesteld bij het leren, of kinderen die te veel prikkels opvangen in een klasgroep van twintig – zou een andere manier van leren misschien beter werken.

Duaal leren bijvoorbeeld, leren op de werkplek, waarom bestaat dat trouwens enkel in de beroepsgeoriënteerde richtingen? Trek dat eens open, ook naar de doorstroomrichtingen.

Of waarom zouden we de kerngedachte van levenslang leren niet effectief toepassen? Want nu speelt het belangrijkste deel van het onderwijs zich af tussen je 3 en 18 jaar. Misschien kunnen we de schoolcarrière spreiden? Geef de kinderen tussen de kleuterklas en het lager, en tussen het lager en het middelbaar bijvoorbeeld een jaar waarin je het anders, minder schools, aanpakt. In samenwerking met de gemeentebesturen bijvoorbeeld, of het maatschappelijke middenveld. Nu heb je ook jongeren die voor ze verder gaan studeren een sabbatjaar inlassen, maar dat is een individuele beslissing. Ik pleit eerder voor een maatschappelijke begeleiding daarbij.”

Schoolmoe is niet hetzelfde als leermoe

Want schoolmoe wil niet noodzakelijk zeggen dat je ook leermoe bent.

“Ik vind het mooi dat je dat aanhaalt. Je kunt inderdaad de schoolmuren of het systeem beu zijn, maar dat betekent niet dat je moet stoppen met leren. Ik was zelf zo iemand, ik heb in het secundair onderwijs vier verschillende scholen doorlopen. Je zou kunnen zeggen dat ik het daar wel gezien had. Gelukkig heb ik een inhaalbeweging kunnen maken op latere leeftijd, maar er zijn er net zoveel die deze mogelijkheid niet hadden en daardoor hun leerkansen voor de rest van hun leven gehypothekeerd zien. Een pasklare oplossing heb ik niet, maar het zou kunnen helpen om elk kind het recht te geven om een jaar elders ‘leerervaring’ op te doen, bijvoorbeeld door mee te draaien op het erf van een boer, of aan de balie te zitten van een advocatenbureau.

We moeten erkennen dat we in een tijd leven waarbij de school niet meer het monopolie bezit wat leren betreft. Mijn 15-jarige zoon ontdekt thuis zelf hoe hij moet programmeren. Dat is ook leren, toch? Er zijn jongeren voor wie de school misschien niet de ideale leeromgeving vormt. Voor hen kan het interessant zijn om in een vroeg stadium alternatieven voor te stellen, zoals bijvoorbeeld de examencommissie of deeltijds onderwijs. Of waarom niet afstandsonderwijs, zoals tijdens de afgelopen pandemie? Waarbij jongeren enkele dagen naar school komen, en enkele dagen thuis de leerstof verwerken. Zoiets krijg je natuurlijk niet voor elk kind geregeld én we moeten ook het leerproces van die leerlingen kunnen controleren, maar nu is zo’n examencommissie vooral een uitweg voor jongeren die aan het staartje bengelen, bij wie de motivatie al ver zoek is. Dat is jammer.

Ik durf stellen dat we grondig moeten nadenken over alternatieve leerwegen, die beter passen bij het karakter, de interesses en de mogelijkheden van het kind. We zien die flexibiliteit ook in ons professionele bestaan, waar we steeds meer belang hechten aan een goed functionerend personeelsbeleid. In heel wat beroepen proberen we steeds meer persoonsgericht te werken, misschien moeten we zo ook over leren en studeren beginnen nadenken?”

Meer tips voor ouders:

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!