Kinderen met schoolstress en prestatiedruk of jongeren die kampen met een burn-out, het komt helaas steeds vaker voor. We moeten als ouder niet enkel oog hebben voor stressgerelateerde klachten, maar onze kinderen ook leren omgaan met de ziekte van deze tijd.
Wendy de Pree is moeder van twee dochters, maar ook ontwikkelingspsycholoog en gedragstherapeut. Via positieve psychologie wil ze bijdragen aan een mentaal weerbare maatschappij. Ze schreef al meerdere boeken en via haar instagramaccount ‘leerpositiefdenken’ deelt ze op regelmatige basis nuttige tips!
Stress bij kinderen
Heb je een idee van hoeveel procent van de kinderen/jongeren regelmatig stress ervaart?
Wendy de Pree: “Aan het begin van de middelbare school geeft tussen de 17 en 21% van de kinderen aan dat ze te veel stress hebben. Op 16-jarige leeftijd stijgt het percentage naar 40 tot 44 en bij studenten loopt het op tot 50%. Dit zijn hoge cijfers, maar ik vrees zelfs dat het een onderschatting is.”
Zijn meisjes vatbaarder voor stress dan jongens?
“Toch wel, meisjes vinden het heel belangrijk om te voldoen aan de verwachtingen van anderen. Ze vinden steun van leeftijdsgenoten en hun ouders ook belangrijker en zij missen dit vaak.
Nieuwe onderzoeken wijzen trouwens uit dat de hersenen, maar ook de hormonen anders werken. Meisjes maken bijvoorbeeld te weinig cortisol aan. Je zou denken dat dit net goed is, je wilt immers weinig cortisol, maar dat betekent dat je ook sneller depressief wordt van stress. Bij vrouwen zien we later dat ze sneller cortisol aanmaken en dat deze langer in het lichaam blijft. Mannen hebben van nature een hogere aanmaak van serotonine. Serotinine vermindert de werking van stress.”
Wij ouders zijn angstiger en willen onze kinderen tegen alles beschermen wat negatief is. Kinderen spelen hierdoor nog amper buiten en dat is nefast voor hun stresslevel!
Wat kunnen de oorzaken zijn van die stress bij kinderen?
“Om te beginnen is de schooldruk natuurlijk immens. Het probleem is dat we tegenwoordig de nadruk leggen op de extrinsieke motivatie, die zegt dat het belangrijk is dat je succes hebt en status verwerft. Door de sociale media is het alleen maar erger geworden. De intrinsieke motivatie, die zegt dat kinderen later graag bakker of piloot willen worden, wordt ondergesneeuwd door prestatiedruk. Ze doen het niet voor zichzelf, maar voor de punten en goedkeuring van anderen, en dat geeft stress. Onderzoek wijst uit dat kinderen tegenwoordig 20% meer op school zitten en 145% meer huiswerk hebben. Dat is een gigantisch verschil met vroeger!
Ook thuis zijn de dingen anders dan voorheen, en dat heeft ook met ons ouders te maken. Ik ben geen fan van het woord helikopterouder, maar je merkt wel dat we veel angstiger zijn, overbeschermend. Kinderen leren niet meer vallen en weer opstaan, of omgaan met teleurstellingen en de emoties die bij het leven horen, we willen hen het liefst tegen alles wat negatief is beschermen.
Kinderen spelen hierdoor ook nog amper buiten, en dat is nefast voor hun stresslevel. Onderzoek in Engeland toont aan dat kinderen minder vaak buiten komen dan gevangenen, kun je je dat voorstellen? Ik kwam vroeger om 15u30 uit school, dan was mijn moeder thuis en kreeg ik een koekje. Ik kon rustig even landen en daarna mochten we lekker buitenspelen voor we aan ons huiswerk begonnen.
Tegenwoordig telt er nog maar één ding als de kinderen thuiskomen van school: de schermpjes. Ik zag onlangs een filmpje waarin een Nederlandse jongen van 12 of 13 werd geïnterviewd. Op het einde vertelde hij huilend ‘mijn jongere broer heeft nog geen telefoon en die is nog gelukkig’. Dat komt binnen!
Jongeren maken zich vandaag de dag ook veel meer zorgen over de toekomst. Hun wereld is zoveel groter, vooral door de sociale media. Wilden wij iets weten, dan moesten we met onze ouders naar het nieuws kijken, maar dat deed je niet want dat was totaal niet hip. De jongeren van vandaag zijn van alles op de hoogte en zijn bezorgd over het milieu, de oorlog of politiek, terwijl ze eigenlijk gewoon zouden moeten op stap gaan en genieten met hun vrienden.”
Hoe uit die stress zich bij kinderen en jongeren? Ze zeggen vast niet ‘ik heb last van stress’…
“Dat klopt, het uit zich voornamelijk in slaapproblemen, zich prikkelbaar en onrustig voelen en dan natuurlijk de lichamelijke klachten als buikpijn, hoofdpijn, duizeligheid, … Bij jongere kinderen zie je vaak ook teruggetrokken gedrag of niet willen spelen, terwijl je bij de jeugd alert moet zijn voor piekeren, angst, somberheid, verminderde concentratie, spijbelen, …
Voor je het beseft zit je in een vicieuze cirkel. Door de stress voel je je niet goed en kun je je niet meer concentreren, waardoor je slechte cijfers haalt en je stress krijgt. Het versterkt elkaar alleen maar. Ik stuur soms een briefje of een appje naar mijn kinderen om hen te motiveren op de dag van hun toets of examen: ‘Je kunt nu niet meer leren, het enige wat nu telt is ademen, ademen, ademen’.”
Kinderen leren omgaan met stress
Je leert je kinderen wel hoe ze moeten omgaan met stress. Is daar te weinig aandacht voor?
“Absoluut. Ik denk dat het belangrijk is dat we onze kinderen leren wat gezonde stress is en wanneer het ongezond wordt. Soms heb je een beetje stress nodig om alert en geconcentreerd te zijn, zelfs bij een examen. Maar die moet weer verdwijnen natuurlijk en daar wringt het schoentje. Ongezonde stress is stress die te lang duurt of te vaak aanwezig is. Die cortisol blijft hoog, waardoor je niet of moeilijk kunt herstellen. Het lijkt wel het nieuwe normaal geworden, het hoort erbij en we doen er te weinig aan want daar hebben we geen tijd en rust voor.”
Voorleven, dat is je taak als ouder. Laat ons allemaal wat meer bewegen, ademen, plezier maken, lummelen, … Vooral dat laatste!
Wat kunnen wij als ouder doen?
“Het voorleven, dat is het belangrijkste dat je kunt doen als ouder. Voldoende bewegen, diep en traag ademen, dagelijks plezier maken, lummelen, … Dat laatste zouden we allemaal wat meer moeten doen (lacht). Geef je kinderen ook de kans om in de natuur te spelen en beperk het schermgebruik. Praat met hen over hun gevoelens en behoeften, laat hen positieve dingen schrijven in een dagboekje en leer hen hoe ze even goed voor zichzelf kunnen zorgen als voor hun beste vriend(in).
Het grote probleem is dat de ouders tegenwoordig zelf overprikkeld zijn. Omdat je zelf stress ondervindt om alle ballen in de lucht te houden als ouder, ben je onvoldoende afgestemd op je kind. Je bent niet de ouder die je wilt zijn. Ouders van vandaag hebben zelf ook te weinig geleerd hoe ze hun emoties moeten reguleren en hoe ze met hun kinderen kunnen praten.
Als je aan ouders met stress vraagt hoe ze spanning in hun lichaam herkennen of wat ze precies voelen, volgt vaak hetzelfde antwoord: ‘ik voel helemaal niets’. Of ze voelen van alles, maar herkennen het niet tijdig als stress of weten niet wat ze eraan kunnen doen. Voelen, herkennen, emoties uiten, steun zoeken, dat wordt te weinig gedaan. Ouders hebben zelf geleerd deze gevoelens te vermijden en te minimaliseren: ‘het is niet erg, doe maar verder, kom op, niet aanstellen’.
Ik vind de volgende zin alleszeggend: ‘kinderen hebben geen perfecte ouders nodig, maar ouders met zelfvertrouwen en mildheid’. Daar loopt het vaak fout. We hebben vanuit onze opvoeding weinig zelfvertrouwen gekregen, we twijfelen aan alles als ouder en vinden onszelf vaak een slechte moeder of vader.
Want we moeten zoveel! De kinderen moeten het goed doen op school, er perfect gekleed bijlopen, wraps en sushi in hun lunchbox hebben, … Wat is er mis met een gewone boterham in de boterhamdoos? Natuurlijk mag je de kinderen eens iets speciaals meegeven voor de lunch, maar vertel er dan bij dat het eenmalig is. De volgende dag is het gewoon weer bruin brood met kaas.
We leggen onszelf zoveel druk op. Iedereen wil zijn kind natuurlijk beschermen en dingen voor hem of haar oplossen. Hopelijk gaat de volgende generatie ouders de kinderen weer wat loslaten, zoals vroeger. Ze in het bos laten spelen, zelf dingen laten ontdekken, met vallen en opstaan. Want daar word je groot van.”
Ontspannen: spelen in de buitenlucht, yoga en meditatie
Kinderen leren ontspannen? Dat is makkelijk, laat hen spelen en bewegen!
Is dat de manier voor onze kinderen om te ontspannen?
“Trek naar buiten, dat is inderdaad de beste manier. Ik ben opgegroeid op een omgebouwde boerderij met veel grond om te spelen en een vijver om op te roeien. Ik herinner mij niet dat ik moest ontspannen, ik ging gewoon buiten spelen. Het is heel raar dat dit nu een normale vraag is om te stellen: hoe help je je kinderen ontspannen?
Het antwoord is nochtans heel simpel: spelen, spelen en spelen. En bewegen! Liefst nog voor ze naar school gaan. Ik ken ouders die voor hun kleuters een heel klim- en klauterparcours in huis hebben gemaakt met een ouderwets klimrek, ringen en dekens over tafel. Je moet natuurlijk wel tegen een beetje troep kunnen (lacht). Laat je kind dus bewegen voor ze naar school vertrekken in de plaats van naar een scherm te staren.
Ken je die poster waarop staat dat je een half uur scherm mag kijken als je eerst een half uur gespeeld hebt, een half uur gelezen hebt, een half uur bewogen hebt, een half uur geknutseld hebt en iemand hebt geholpen met iets. Dat klinkt een beetje grappig nu, maar het is wel de essentie.
Daarnaast zijn er nog een paar dingen die je kunt toepassen die zorgen voor minder stress:
- dagelijks 15 tot 30 minuten individuele aandacht per kind
- samen eten en praten aan tafel
- een gezinsvergadering op vrijdag en nadien spelletjes spelen
- samen een meditatie doen voor het slapengaan
- werken aan dankbaarheid, met een positief dagboek bijvoorbeeld”
Voor extra (boeken)tips kun je Wendy volgen op instagram (of andere sociale media), of een kijkje nemen op de ‘TIPS’-pagina van haar website.
Hoe kunnen we als ouder het beste voorbeeld zijn voor onze kinderen?
“Door te laten zien wat jij voelt en hoe jij ermee omgaat, benoem dat gerust. ‘Ik merk dat ik pijn heb aan mijn schouders’, dat kan stress zijn. ‘Mijn maag voelt niet erg prettig’, misschien ben ik ergens zenuwachtig voor? Die vragen kun je ook aan je kinderen stellen. ‘Ben jij zenuwachtig voor je toets, waar voel je dat dan in je lichaam?’. De kans is groot dat ze het niet goed weten, vraag er dan regelmatig naar en ga samen op dingen letten. Lukt het niet, dan is yoga nidra een aanrader om te leren inchecken.
Bij mijn boek ‘Wat echt helpt bij kinderen die snel angstig zijn’ zit een bijlage met o.a. behoeftekaartjes, helpende gedachten en ontspanningsoefeningen, die zijn ook heel nuttig. Uiteindelijk is stress ook angst. Angst om geen goede punten te halen, niet goed genoeg te zijn, er niet bij te horen, …”
Lees ook het interview met Wendy de Pree over angst bij kinderen.
Je hebt een taak als ouder, maar niet elke ouder heeft evenveel tijd of mentale ruimte om hun kinderen te leren hoe ze met stress moeten omgaan
Moet er volgens jou meer aandacht zijn voor ontspanning op school, yoga of meditatie bijvoorbeeld?
“Dat zou inderdaad een goed idee zijn. Je kunt kleuters al laten mediteren of hen ontspanningsoefeningen geven. Laat hen meer bewegen, en stel minder hoge eisen. Iedereen leert op een bepaald moment wel zijn veters binden, daar heb je geen ‘ik kan mijn veters binden’-diploma voor nodig. Alle kinderen leren ook op hun manier puzzelen. Je hoeft écht niet van iedereen een puzzelkampioen te maken. Mijn kinderen zijn dat nooit geweest en ze zijn er toch geraakt (lacht). Het is een kwestie van de aandacht te verschuiven van presteren naar mentaal welzijn en motivatie; dat blijkt ook een betere voorspeller voor schoolse resultaten.
Wist je dat je 80% van de kinderen binnen de zes weken kunt leren om positief te denken, dat blijkt onder meer uit mijn training Eigen Baas over je Gedachten. En dit halveert de kans op een depressie in de puberteit halveert. Waarom doen we het dan zo weinig? Scholen zeggen dat ze er geen tijd voor hebben, maar ik snap dat niet. Als je ziet dat er zoveel jongeren zijn met mentale problemen, dat is dweilen met de kraan open. Je moet beginnen met de kinderen, zodat je een nieuwe generatie krijgt.
Je hebt natuurlijk een taak als ouder, maar niet elke ouder heeft evenveel tijd, kennis of mentale ruimte om dit aan hun kinderen te leren. Terwijl alle kinderen naar school gaan, en de meesten in groepsverband graag dingen proberen. Als school kun je een verschil maken, het hoeft echt niet moeilijk te zijn of veel tijd te kosten, maar je moet ervoor open staan. Ik las onlangs dat 45% van de kinderen de nood heeft om naar een psycholoog te gaan. Laat ons investeren in de kinderen, en hopen dat de volgende generatie veel minder mentale problemen heeft.”
Met dank aan Wendy de Pree
Meer tips voor ouders:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!