De examens voor de leerlingen van het middelbaar onderwijs zijn begonnen of staan voor de deur. Niet enkel voor de leerlingen een stressvolle periode, ook voor de ouders. Nochtans kan een goede voorbereiding en studiemethode veel stress wegnemen. Wij vroegen raad aan studie- en motivatiecoach Ruth Vercauteren.
Ruth Vercauteren heeft jarenlange ervaring als leerkracht én als mama. Ze bundelt die krachten tegenwoordig en werkt als studie- en motivatiecoach voor jongeren. In die rol helpt ze leerlingen o.a. bij het voorbereiden van toetsen en examens. “Ik heb lang lesgegeven in het zesde leerjaar en ben enorm geboeid door de ontwikkeling van pubers, op gebied van leren studeren, maar ook op sociaal-emotioneel vlak”, zegt Ruth.
“De overgang van het zesde leerjaar naar het eerste middelbaar is een heel belangrijke gebeurtenis. Die eerste échte eindexamens die er nu voor veel leerlingen aankomen zijn erg heftig. Het gaat niet enkel om voldoende studeren, maar ook op de juiste manier in de diepte leren zodat je vlot op alle vragen van het examen kunt antwoorden.”
Vooral voor de leerlingen in het eerste middelbaar is het nog erg zoeken, dat merkt ook Ruth. “Leren studeren gaat om veel meer dan enkel leerstof memoriseren. Het is ook leren plannen en zelfs de juiste studieplek vinden. Sommige kinderen zaten in het lager onderwijs nog regelmatig bij mama of papa in de keuken om huiswerk te maken of te leren voor een toets. Het kan zijn dat dat nog steeds werkt, maar misschien is een rustige werkplek zoals de bureau of de slaapkamer beter om de examens voor te bereiden? Veel hangt van het karakter van je kind af en het is ontzettend belangrijk dat we voldoende naar hen luisteren en hen zeggenschap geven. Autonomie is heel belangrijk voor deze tieners“.
Evenwichtsoefening
“Die eerste échte examens zijn ook voor veel ouders stressvol en bovendien een echte evenwichtsoefening. Je wilt je kind heel graag vertrouwen en die autonomie geven, maar je wilt er ook zijn voor hen als ze je nodig hebben. Vooral in het eerste middelbaar blijf je best voldoende in de buurt, zonder te gaan controleren.
Vraag je zoon of dochter om samen even de planning te bekijken bijvoorbeeld. Check gerust of het haalbaar is en doe indien nodig een suggestie. Vraag steeds wat zij ervan vinden en blijf hen erbij betrekken. Het is soms verleidelijk om dingen te willen overnemen, maar het zijn hun examens. Geef aan dat je er bent als je nodig hebben. Helpen is natuurlijk niet verboden, zolang je kind het studeerproces zelf doet.
Ik zie tieners vaak uren samenvattingen maken, maar met overschrijven alleen leer je niets
Dat studeerproces en de juiste methode vinden is essentieel. Het is normaal dat tieners hierin nog wat zoekende zijn. Dan zie ik hen uren aan een stuk samenvattingen maken. Ze steken er ontzettend veel tijd in en verliezen zich vaak meer in schoonschrift en de juiste kleurtjes. Maar hoe je het ook draait of keert, het blijft gewoon overschrijven en daar leer je niets van. Nadien moeten ze nog beginnen studeren, op het moment dat het vat vaak al af is.”
Studeren in vier fasen tijdens de examens
“Ik raad ouders en studenten aan om te studeren in vier fasen. Dit systeem heb ik zelf uitgewerkt. Door mijn jarenlange ervaring heb ik gemerkt dat dit het best werkt. Dit systeem kun je al van in het vijfde studiejaar implementeren en werkt ook nog prima in het hoger onderwijs. Het idee is dat je kind zelf oefentoetsen maakt, waardoor hij een beter zicht krijgt op of hij de leerstof beheerst of niet.
In de eerste fase gaat je kind een open structuur maken. Wat is er belangrijk en welke vragen kan de leerkracht stellen op het examen of een toets? Schrijf de vragen op en noteer het antwoord op een gestructureerde manier, eventueel met nummertjes. Dit kun je zien als een heel diepe vorm van begrijpend lezen. Je leert hierdoor de hoofdzaken van de bijzaken onderscheiden, wat heel belangrijk is in het leerproces. Door die structuur te maken, zit er vaak al de helft van de leerstof in hun hoofd, zonder dat ze effectief hebben moeten studeren.
Studeren is ook actief memoriseren met de klemtoon op actief. Je kind hoeft hiervoor niet de hele tijd op zijn stoel aan zijn bureau te zitten
Het actief memoriseren gebeurt in de tweede fase. Ik leg graag de klemtoon op actief, de leerstof moet tot leven komen. Ze hoeven hiervoor niet de hele tijd passief op een stoel te zitten. Aan de hand van de open structuur – in vraag en antwoord- gaan ze de leerstof memoriseren. Dat kan luidop, of delen op een bord of groot blad schrijven. Ik ben ook fan van flitskaartjes. Verspreid ze gerust door het hele huis en maak er een spel van. Beantwoord drie vragen in je kamer, drie vragen in de keuken en trakteer jezelf erna op een lekker koekje.
In fase drie gaan ze zichzelf toetsen. Die open structuur van de eerste fase kun je zien als een oefentoets, die ze in fase vier zelf gaan corrigeren. De dingen die ze nog niet onder de knie hebben, moeten ze herhalen.
Eigenlijk is het de bedoeling dat je met dit stappenplan je eigen, beste leerkracht wordt. Tieners gaan zichzelf onderwijzen, en dat kunnen ze zoals gezegd al heel vroeg leren. In het ideale scenario beginnen ze er al van in het begin van het jaar mee en houden ze alle oefentoetsen bij tot aan het examen. Op dat moment weten ze ook perfect wat er doorheen het jaar goed en minder goed ging. Ik zeg vaak dat ze hun eigen detective moeten worden. Ga op zoek naar wat er fout ging op je toets aan de hand van je eigen oefentoets en structuur. Misschien heb je een fase overgeslagen of heb je te weinig tijd besteed aan het actief memoriseren.”
Tijd voor de échte examens: plannen, studeren, pauzeren en communiceren
“Natuurlijk is het best om dit op te bouwen gedurende het schooljaar, maar je kunt er ook nu nog, vlak voor de examens, mee starten. Het is zeker niet te laat om nu nog te beginnen met studeren. Eigenlijk is het nooit te laat en hoef je niet te panikeren. Wij ouders moeten onze kinderen de hoop geven dat er nog veel kan gebeuren. Het is onze taak om een coachende rol op te nemen.
Maak duidelijke afspraken over het smartphonegebruik. Plan het in als een beloning na de studeertijd. Dan hebben ze iets om naar uit te kijken
Zeker met tieners mogen we de kracht van de communicatie niet onderschatten. Probeer er te zijn voor je kind, maar vergeet die autonomie niet. Als jullie samen een planning opstellen, vraag dan wat hij of zij belangrijk vindt, wanneer hij het best studeert, wat hij het liefst doet in de pauze, … Maak ook zeker duidelijke afspraken over het smartphonegebruik, een belangrijke afleider tijdens het studeren. Dat mogen gerust andere afspraken zijn tijdens de examens dan tijdens het schooljaar of de vakantie.
Tieners die graag op hun smartphone naar filmpjes kijken of houden van gamen, die kunnen dat best als een soort beloning inplannen. Doe je dat meteen als je thuiskomt, dan maak je het jezelf moeilijk om te stoppen en te starten met studeren. Bovendien staat je schoolmodus als je ‘s middags thuiskomt nog een beetje op. Gebruik die focus. Ook al ben je moe, probeer niet te lang in die ontspanningsmodus te gaan, want dan is heel je concentratie weg.
Die beloningen na elke studeertijd zijn belangrijk, dan heb je iets om naar uit te kijken. Laat je kind zelf kiezen, dan stimuleer je ook de intrinsieke motivatie. Voor de ene is dat misschien een fimpje kijken, maar het kan net zo goed een wandeling met de hond zijn of een pauze met jou als je thuis bent.
Veel ouders voelen zich verplicht om thuis te zijn tijdens de examens, maar dat is niet voor iedereen mogelijk. En misschien ook niet nodig. Soms is het voldoende dat er iemand in de namiddag even langskomt of dat je vanop je werk een berichtje stuurt of belt. Zo voelt je kind toch het vertrouwen, terwijl het aan het studeren is.
Wij ouders moeten rustig blijven. We kunnen het namelijk niet overnemen van ons kind, dus moeten we vertrouwen hebben
Het belangrijkste dat je moet doen als ouder, maar tegelijkertijd ook het moeilijkste, is rustig blijven. Je kunt het niet overnemen van je kind en uiteindelijk zul je vertrouwen moeten hebben. Met die afspraken en het feit dat je betrokken bent, komt het meestal goed. Wees aanwezig als het kan, maar zit er niet te dicht op. Ben je thuis, ga dan gerust eens wandelen of in de tuin werken. Naast je kind aan de tafel zitten terwijl het studeert is geen goed idee. Dankzij dit vierfasensysteem kun je stilletjes afstand nemen en kan je kind meer en meer zelfstandig werken.
Een planning om te studeren is handig, zowel voor je kind als voor jou. Maak het ook echt visueel, met een papieren schema, een weekplanner én een dagplanner. Tieners in het eerste middelbaar kunnen geen twee uur aan een stuk studeren. Met een dagplanner kun je de leerstof echt in heel kleine, hapklare brokken indelen. Dat kunnen ze perfect zelf doen, wat hun zelfstandigheid ten goede komt.
Zo’n planner is bovendien een ideaal communicatiemiddel, zo kun jij checken of alles goed verloopt en betrokkenheid tonen. Een dagplanner is ook handig om pauzes in te plannen aan de hand van bepaalde momenten, zoals oma die even langskomt, of die wandeling met de hond.”
Paniek?
“Hebben ze voldoende gestudeerd, dan zal het examen meestal ook goed verlopen. Toch mogen we de factor stress en faalangst tijdens de examens niet onderschatten. Het belangrijkste is geloven in zichzelf. Ze weten dat ze hun best hebben gedaan. Loopt er dan toch iets mis, dan is dat geen ramp.
Komen ze toch echt in een stress- of panieksituatie tijdens het examen, dan kan een simpele ademhalingsoefening werken. Even de pen neerleggen en focussen op de ademhaling, met de handen op de buik, brengt meestal rust. Krijgt je tiener een paniekaanval de avond voor het examen, dan is afstand nemen de enige oplossing. Trek even naar buiten voor een wandeling of een fietstochtje om volledig te ontspannen. Ben je te moe om verder te studeren, ga dan rechtop staan achter je bureau en stel jezelf vijf belangrijke vragen over dat vak. Noteer ze en probeer in alle rust een antwoord te formuleren, desnoods met je boek erbij. Probeer je die vijf vragen eigen te maken en nadien laat je het los en is het tijd voor ontspanning en je bed.
De volgende ochtend kun je in alle rust de leerstof nog even herhalen. Vaak is een halfuurtje al voldoende, want je ochtendbrein werkt als een spons. Maak er wel een gewoonte van om dit thuis in alle rust te herhalen, en niet op de bus of op de speelplaats. Dat is meestal een hectisch moment waar iedereen elkaar zenuwachtig maakt. Twijfel je toch nog vlak voor je examen, herhaal dan een positieve affirmatie zoals ‘ik kan het, ik kan het, ik kan het’. Dat is de beste manier om uit een negatieve spiraal te raken.”
Met dank aan Ruth Vercauteren van Coach2Study.
Zeker ook lezen:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!