Het einde van het schooljaar is erg spannend voor behoorlijk wat leerlingen. Zijn ze geslaagd en mogen ze verder naar het volgende leerjaar of moeten ze een jaar overdoen? Of zittenblijven een goed idee is op lange termijn en wat de alternatieven zijn, dat vroegen we aan Mieke Goos, leerkracht van opleiding, maar momenteel onderzoeker aan UCLL en docent in de master basisonderwijs van UHasselt. “Het is niet makkelijk, maar we moeten durven te investeren in onderwijs op maat.”

Zittenblijven in de lagere school

Vlaanderen staat in de top vijf van Europa als het gaat over zittenblijven in de lagere school. Dat is immens, toch?

Mieke Goos: “Ik zag dat de cijfers vorig jaar opnieuw lichtjes gestegen waren, maar in het lager onderwijs zijn de laatste vijftien jaar veel inspanningen geleverd die het aantal zittenblijvers deed dalen. Scholen gingen op zoek naar alternatieven en ook de overheid heeft de scholen daarin gesteund. Met als gevolg dat er minder leerlingen een jaartje moesten overdoen. Het idee erachter was dat je in principe elke leerling moet laten doorstromen, met gepaste hulp en remediëring indien nodig. Daarin hebben scholen erg geïnvesteerd. We zien de laatste jaren ook meer leerlingen met een individueel aangepast curriculum. Dat deze leerlingen niet zijn blijven zitten, maar zijn mogen doorstromen met aanpassingen in hun curriculum, is dankzij de inspanningen van de scholen.

Wat dat betekent in de klas mogen we niet onderschatten, want dat zorgt vaak voor een heuse spreidstand. Zo kun je bijvoorbeeld in het zesde leerjaar leerlingen hebben die Latijn willen gaan doen en honger hebben naar meer. Maar je hebt er ook kinderen die voor wiskunde op het niveau van het vierde leerjaar zitten, waarvoor leerkrachten aanpassingen moeten doen. En dan hebben we het nog niet gehad over potentiële moeilijkheden die kinderen hebben door bijvoorbeeld een moeilijke thuissituatie.

De diversiteit in de klassen is nu zo groot, dat ik opnieuw stemmen hoor opgaan die ervoor pleiten om kinderen in het eerste of tweede leerjaar een sterkere basis te geven door hen een jaar te laten blijven zitten.”

En is dat zo, hebben ze dan een sterkere basis?

“Dat is dé vraag natuurlijk. Je ziet dat de leerlingen die het jaar opnieuw doen even op adem kunnen komen. De druk valt van hun schouders en ze gaan even terug vooruit. Het moeilijkste aspect is het sociale, hun vriendjes zitten namelijk wel een klas hoger, en dat doet heel wat met het zelfbeeld van een kind. Als we die kinderen op langere termijn volgen, blijkt dat – zowel hier als in het buitenland – de kans groter is dat zij zonder diploma het secundair onderwijs verlaten. Ook de doorstroom naar de arbeidsmarkt verloopt dan minder vlot, en de kans op werkloosheid en zelfs druggebruik ligt volgens studies hoger.

De leerkrachten kijken meestal zo ver niet, en dat is ook logisch. Zij weten dat het bisjaar rust geeft aan de leerlingen en hun basis versterkt. Maar op lange termijn werkt zittenblijven niet altijd even goed. Er bestaan natuurlijk ook succesverhalen, want de cijfers die uit onderzoek komen, zijn gemiddelden. Dat is wat het zo moeilijk maakt, want een gemiddeld kind bestaat niet, dat is een fictief cijfer op een computer. We hebben jammer genoeg geen glazen bol die kan voorspellen of dat jaartje overdoen voor dit bepaald kind zal werken of niet.”

Krijgen die leerlingen die blijven zitten extra begeleiding of doen ze het jaar gewoon een keertje over?

“In de Amerikaanse staten zijn die dingen bijvoorbeeld wettelijk geregeld. Als een leerling het doel niet haalt, dan mag die naar de zomerschool, dan krijgt die opnieuw remediëring in een klein klasje, door leerkrachten die speciale opleidingen hebben gevolgd om les te geven aan leerlingen met leermoeilijkheden. Lukt het nog niet, dan volgt er een bisjaar, maar opnieuw in een kleiner klasje en met een speciale leerkracht, met extra een-op-eenbegeleiding. Met die maatregelen werkt het wél goed. Waarom? Door de een-op-eenbegeleiding krijg je de juiste aanpak en ondersteuning voor de problematiek van dat ene kind.”

Wordt er voldoende gekeken naar de oorzaak? Welke factoren kunnen nog een rol spelen?

“Er zijn heel veel factoren die een rol spelen en het gaat vaak om een combinatie. De hoofdoorzaak is meestal een probleem met wiskunde en/of taal, het academische stuk zeg maar. Ze zullen nooit een leerling tegenhouden die niet goed is in sport of een kunstzinnig vak.

Soms is er echter nog een ander probleem wat maakt dat zittenblijven overwegen wordt. Soms spelen de aard en de situatie van het gezin ook een rol. Stel, je hebt twee gelijkaardige leerlingen, die een even slecht rapport hebben op vlak van wiskunde en taal. In het ene geval gaat het om een alleenstaande mama met drie kinderen, die niet betrokken was bij de school, nooit op een oudercontact geweest is en niet kon helpen met huiswerk. Het andere geval gaat om een gezin met een hoogopgeleide mama, die fulltime werkte, maar toch met het kind naar de logopedie kon gaan, en ervoor zorgde dat oma er vaak was om te helpen. Raad eens welk kind moet blijven zitten?“

Het eerste waarschijnlijk…

“Ja, de school zal altijd rekening houden met de context. Het ene kind krijgt geen extra ondersteuning thuis, dus zorgt de school in dit geval voor een extra kans, een jaar extra bagage waar het gezin thuis niet voor kan zorgen. Dat klinkt positief, toch? Maar misschien zijn er andere mogelijkheden, zoals huiswerkbegeleiding op school of een extra leerkracht die kan bijspringen.

Ook de plaats waar een kind woont, bepaalt mee de uitkomst. In een grootstad als Brussel of Antwerpen heb je in een klasje misschien wel 20 kindjes met een verschillende nationaliteit, elk met hun eigen rugzakje. Dat ene kind op het platteland heeft misschien een gelijkaardig profiel, maar blijft waarschijnlijk zitten, omdat die in vergelijking met de rest van de klas erg opvalt. De kinderen in de grootstad kunnen ze niet allemaal een jaar extra laten doen. Dat referentiekader speelt dus ook mee bij de beslissing.

Pas op, daar wordt niet licht overheen gegaan. Die gesprekken zijn erg moeilijk en er wordt maandenlang over nagedacht. Vaak in overleg met de zorgcoördinator, eventueel de leerkracht van het jaar ervoor en de directeur.”

Hoe verloopt die begeleiding dan in Vlaanderen?

“Er is heel wat veranderd sinds covid. Nu hebben we hier ook de kans om zomerscholen in te richten, al is dat sterk afhankelijk van de regio én de goodwill van de leerkrachten, want het blijft tenslotte ook hun zomervakantie. In sommige regio’s zie je dat een hogeschool met een lerarenopleiding ook een extra troef is. Studenten krijgen de kans om als extra stage die leerlingen met dat extra rugzakje te begeleiden in kleine groepjes. Dat werkt, maar het is nog niet overal geïnstalleerd.”

Wat gebeurt er met kinderen die een leerstoornis hebben?

“Leerstoornissen, zoals bijvoorbeeld dyslexie of dyscalculie, daar wordt doorgaans heel omzichtig mee omgesprongen. Als er twijfel is, of als er al een traject loopt, gaan ze deze kinderen niet laten zittenblijven. Het probleem is echter dat een diagnose vaak lang op zich laat wachten. De diagnose van een leerstoornis in een eerste leerjaar stellen, is vaak moeilijk. Tegen de tijd dat de eerste signalen duidelijk zijn, is het kerstvakantie. Dat moet uiteraard onderzocht worden door specialisten, want je geeft niet zomaar een label. Tegen de tijd dat het duidelijk is, zijn we juni voorbij. Daarom kiezen de meeste leerkrachten ervoor om bij twijfel een kind door te laten.”

Maar je zegt dat onderwijs op maat erg moeilijk ligt?

“En toch is dat wat we moeten doen. Als overheid zou ik daar alleszins meer in investeren. Het probleem is dat de scholen nu zeker zijn van het geld en de middelen die ze krijgen voor die leerling, omdat die een extra jaar doet. Op zich is dat de makkelijkste oplossing. De overheid zou dat geld moeten aanbieden, zodat de school het zou kunnen investeren in speciale zorg, in een sterker zorgteam. Maar daar heb je natuurlijk mensen voor nodig en we zitten nu al met een lerarentekort.

Dat werd ook voorgesteld door de verschillende lerarenopleidingen, om te werken met een diverser lerarenkorps, waarin een leerkracht een klasassistent krijgt die bepaalde taken kan overnemen. Maar de minister heeft het niet goedgekeurd. Op die manier zou je nochtans in kleine groepjes kunnen werken of een leerling die het even moeilijk heeft apart kunnen nemen. Differentiatie, het is niet makkelijk, maar toch blijven we er allemaal in geloven. Hier liggen nog veel kansen voor het onderwijs.”

Heb je nog een tip voor de ouders van kinderen die moeten zittenblijven?

“Hou de communicatie met de school open. Ik besef dat het moeilijk aanvoelt, maar ga het gesprek op school met een open houding aan. Het snijdt recht door je hart als ze zeggen dat je kind niet mee kan. Het doet pijn, durf dat ook eerlijk te benoemen. De school mag weten hoe dit bij jou binnenkomt. Zorg dus dat het tweerichtingsverkeer blijft. Jij blijft als ouder de zorggever van het kind, maar vergeet niet dat de leerkracht ook een groot hart heeft voor jouw zoon of dochter.”

Met dank aan Mieke Goos, leerkracht en onderzoeker.

Meer tips voor ouders:

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!