Cholesterol: alles wat je écht wilt weten

Cholesterol wordt weleens de silent killer genoemd. Die naam is niet gestolen: jaarlijks sterft maar liefst 25% van de Belgen aan hart- en vaatziekten, vaak een direct gevolg van een te hoge cholesterol. Maar hoeveel is té veel? En kun je er zelf iets aan doen? Expert dr. Ann Verhaegen legt uit.

Wat is cholesterol?

Dr. Ann Verhaegen, endocrinoloog in het Universitair Ziekenhuis Antwerpen en het ZNA Jan Palfijn: “Cholesterol is een soort vet dat we binnenkrijgen via voeding, maar dat ons lichaam ook zelf aanmaakt. Het heeft best een belangrijke functie: het zorgt ervoor dat onze celmembranen stevig zijn en regelt ook de aanmaak van vitamine D en een paar onmisbare hormonen. We kunnen dus echt niet zonder, maar we hebben niet de hoeveelheid cholesterol uit voeding nodig die we nu vaak binnenkrijgen.”

Over goede en slechte cholesterol

“Artsen maken inderdaad een onderscheid tussen LDL-cholesterol (in de volksmond ‘slechte’ cholesterol) en HDL-cholesterol (‘goede’ cholesterol). Het gaat niet echt om twee verschillende soorten cholesterol, maar ze leggen wel een andere weg af. Cholesterol die zich vasthecht in je aderen en zo slagaderverkalking veroorzaakt, is slechte LDL-cholesterol. Je goede cholesterol gaat deze slechte cholesterol net losweken en naar de lever vervoeren, om via de gal afgevoerd te worden. Hoe hoger je LDL-cholesterolwaarde, hoe hoger het risico op hart- en vaatziekten, dus. Voor de HDL-cholesterol geldt net het tegendeel: hoe hoger je waarden, hoe minder kans op hart- en vaatziekten.”

Te hoge cholesterol

We spreken vaak over het hebben van een te hoge cholesterol, maar het probleem is veel complexer. Meestal is dit het gevolg van een teveel aan LDL cholesterol in ons lichaam. Afhankelijk van de mate waarin je lichaam deze cholesterol afbreekt en de hoeveelheid cholesterol uit je voeding kan het zich in je bloed opstapelen.

Erg gevaarlijk, zo vertelt dr. Ann Verhaegen: “Het gevaar van een te hoge cholesterolwaarde mag je niet onderschatten. Hart- en vaatziekten zijn vandaag een van de belangrijkste doodsoorzaken in onze westerse wereld, en slagaderverkalking, een belangrijke oorzaak van die ziekten, is voor de helft het gevolg van een te hoge cholesterolwaarde. Als je weet dat 1 op 4 Belgische volwassenen met zo’n verhoogde cholesterol rondloopt, gaat het toch echt om een belangrijk probleem in ons land.”

Hoeveel is te veel?

“Je totale cholesterolwaarde blijft best onder zo’n 180 milligram per deciliter. Maar er wordt ook gekeken naar het afzonderlijke getal van je slechte cholesterol: die grens hangt af van andere risicofactoren zoals overgewicht, erfelijkheid, diabetes, roken of een te hoge bloeddruk. Hoe meer van die factoren je kunt ‘afvinken’, hoe hoger je risico op hart- en vaatziekten. Als je een te hoge cholesterolwaarde hebt én rookt, bijvoorbeeld, ligt je risico bijna víer keer hoger dan wanneer je alleen een te hoge cholesterolwaarde hebt.”

Om te weten of je waarde te hoog is, wordt rekening gehouden met de risicofactoren:

• Iemand met een laag tot matig risico op hart-en vaatziekten (geen overgewicht, geen hart- en vaatziekten in de familie …) mag een LDL-cholesterol tot 115 mg/dl hebben.
• Iemand met een verhoogd risico (bv. roken, hoge bloeddruk, een naast familielid met hart- en vaatziekten) mag een LDL-cholesterol tot 100 mg/dl hebben.
• Iemand met een zeer hoog risico (bv. diabetes, voorgeschiedenis hart- en vaatziekten) mag een LDL-cholesterol tot 70 mg/dl hebben.

Kun je ook een te lage cholesterol hebben?

Dr. Ann Verhaegen: “Er bestaat een zeldzame aandoening waarbij je lichaam zelf geen cholesterol aanmaakt, maar die komt echt heel weinig voor. Voor de rest zien we dat een lage cholesterol net goed voor je is: families die genetisch lage cholesterolwaarden hebben, lopen veel minder risico op hart- en vaatziekten.”

Het zit in je genen

“Je slechte cholesterol wordt voor maar liefst 80 procent bepaald door genetische factoren, en maar voor 20 procent door je voeding. Sommige mensen krijgen dus zelfs met de strengste dieetmaatregelen hun cholesterolwaarde niet naar beneden. Maar ook hier geldt: je kunt het risico op hart- en vaatziekten wel zelf verkleinen door niet te roken, voldoende te bewegen en gezond te eten.”

“Als je een te hoge cholesterolwaarde hebt én rookt, ligt het risico op een hartkwaal bijna vier keer hoger dan wanneer alleen je cholesterol te hoog is”

Kun je een te hoge cholesterol herkennen?

“Nee, want een te hoge cholesterolwaarde doet geen pijn. Je kunt dus zelf niet voelen of je cholesterol gezond is of niet. Er is maar één manier om dat te weten: door de waarden te laten meten in je bloed.”

Meten is weten: de bloedtest

“In het algemeen raden we mannen aan om zich vanaf 40 jaar te laten testen, vrouwen vanaf de leeftijd van 50 jaar. Vrouwen zijn beter beschermd tegen een hoge cholesterol door hun hormoonhuishouding, maar met de menopauze valt die bescherming weg. Als de uitslag goed is en je toestand blijft stabiel (bv. geen grote gewichtstoename of medicijngebruik dat het risico op hart- en vaatziekten verhoogt), volstaat het om je na 5 à 7 jaar opnieuw te laten testen. Is de uitslag minder goed of verandert er iets aan je situatie, dan moet je natuurlijk sneller op controle.

Voor een specifieke groep mensen raden we wel aan zich al op jongere leeftijd te laten onderzoeken, omdat ze risicofactoren voor hart- en vaatziekten meedragen: een hoge bloeddruk, (zwangerschaps)diabetes, een nierziekte, … Ook mensen met een genetisch risico raden we aan om zich vroeger te laten testen. Als je vader al op zijn veertigste een hartinfarct heeft gehad, is de kans groot dat ook jouw cholesterolwaarde te hoog ligt. Hoe sneller we dat opsporen, hoe beter we zo’n vroegtijdig hartinfarct kunnen voorkomen.”

Superslank én een hoge cholesterol?

“Een hoge cholesterol komt niet alleen bij zwaarlijvige mensen voor. Ook magere mensen die supergezond eten en veel bewegen, kunnen ermee rondlopen, omdat ze daar erfelijk mee belast zijn. Familiale ‘hypercholesterolemie’ komt ook voor bij heel slanke mensen. Maar het is wel zo dat de slechte cholesterol stijgt naarmate je gewicht toeneemt en je goede cholesterol bij overgewicht afneemt. Zwaarlijvige mensen met een te hoge cholesterol zullen we dus meestal aanraden om een dieet te volgen.”

Kun je een te hoge cholesterol oplossen met een pilletje?

“Er bestaan cholesterolverlagers, statines, die heel doeltreffend zijn. Maar dat geneesmiddel is vooral nuttig voor patiënten met een LDL-cholesterolwaarde die te hoog blijft en die met een gezond dieet alleen hun streefwaarde niet halen. We schrijven statines dus niet blindelings voor, maar kijken altijd eerst naar het totaalplaatje: hoe ziet je totale risico op hart- en vaatziekten eruit? Lijd je aan overgewicht, rook je of heb je last van een te hoge bloeddruk?

Pas dan beslissen we of we medicatie voorschrijven of niet. Ook je leeftijd speelt een rol. Een hoogbejaarde patiënt met een verhoogde cholesterol zullen we waarschijnlijk geen statines meer voorschrijven wanneer ze geen hart- of vaatziekten hebben.”

Helpen producten cholesterolverlagende voedingsproducten echt?

“Producten zoals Benecol doen je cholesterol inderdaad dalen, omdat ze plantensterolen bevatten. Die lijken van structuur hard op cholesterol en nemen je lichaam eigenlijk in de maling. Dat denkt dat het cholesterol opneemt, maar eigenlijk zijn het de (gezondere) plantensterolen. Voor een goed effect heb je ongeveer 2g plantensterolen per dag nodig.

Voor Benecol betekent dat dat je ongeveer zes boterhamsneetjes per dag moet besmeren, voor de cholesterolverlagende oliën komt het neer op zo’n 15 milliliter per dag. Maar: bij de meeste mensen is de daling beperkt. Zeker voor mensen met een sterk verhoogde cholesterol is Benecol smeren dus echt niet voldoende, het kan hoogstens dienen als aanvulling op een gezonde levensstijl (bv. gezond eten, voldoende bewegen).”

Je cholesterol onder controle: 5 tips

• 1. Beperk je alcoholgebruik tot maximaal één à twee glazen per dag.
  2. Probeer minstens drie keer per week een half uurtje matig tot stevig te bewegen.
  3. Roken is een echte cholesterolbooster, dus probeer die sigaret te laten.
  4. Probeer je gewicht onder controle te houden.
  5. Zorg voor een gezonde en evenwichtige voeding: vermijd vetrijke voeding in het algemeen, en dan vooral dierlijke vetten zoals volle zuivelproducten, boter, kaas en charcuterie. Kies liever voor magere producten (zoals margarine) en zet wat vaker gezonde vetten op het menu, zoals noten en vis. Daarnaast is het belangrijk om voldoende vezels (groente en fruit) te eten, omdat die deels beletten dat vetten in de darm door je lichaam worden opgenomen.

Meer tips voor een goede gezondheid:

• Koolhydraten: 5 soorten die je vaker mag eten en 5 die je beter vermijdt
• Welke gezondheidscheck-up op welke leeftijd?
• Sporten: zo hou je het veilig en gezond voor je hart

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!