Als je jezelf nooit goed genoeg vindt: alles over perfectionisme
Jezelf doelen opleggen is goed, maar té streng zijn voor jezelf is vermoeiend en inefficiënt. Wat is perfectionisme, is het ongezond én kun je er iets tegen doen? Wij spraken met experte Sara Barbier.
Sara Barbier is gespecialiseerd perfectionismecoach en klinisch psycholoog. Ze begeleidt mensen met klachten rond perfectionisme. Van mensen met een burn-out tot cliënten met stressklachten. “Perfectionisme zorgt voor enorm veel stress en druk, maar met de juiste coaching pak je het aan. Blijf er dus niet mee rondlopen!”
Nooit goed genoeg
Wat is perfectionisme?
“Iemand die last heeft van perfectionisme kan veel verschillende symptomen ervaren, maar de basis is altijd dezelfde: iemand heeft heel sterk het idee dat hij of zij niet oké is en dat anderen hem of haar niet goed vinden. Als ze naar zichzelf kijken, hebben ze het idee dat het nooit goed genoeg is, hun werk is nooit perfect. Als ze naar de ander kijken, vinden ze alles prima, ze verheerlijken het. Ze streven naar de perfectie, en hebben daarbij veel nood aan de bevestiging van anderen. Dat zorgt voor veel verschillende nevenwerkingen.
“Onder andere de lat extreem hoog leggen, een enorm verantwoordelijkheidsgevoel hebben en zichzelf zeer strenge kwaliteitseisen opleggen zijn heel typisch.”
Waarom is perfectionisme zo ongezond?
“Het probleem zit vooral in het feit dat iemand die met perfectionisme kampt niet zozeer bezig is met zijn eigen wensen of eisen, maar zich steeds afvraagt waar anderen nood aan hebben of wat anderen van hen zouden willen. Het zijn als het ware echte kameleons: zijn ze bij de schoonfamilie, dan gedragen ze zich zoals de schoonfamilie dat wil (of zoals zij denken dat de schoonfamilie het wil), bij vriendinnen gaan ze dan weer alles doen om de beste of leukste vriend te zijn. Ze zullen met andere woorden zoveel mogelijk pleasen en op alle manieren proberen om conflict te vermijden. Dat is heel vermoeiend.
Het probleem is daarbij dat iemand die kampt met perfectionisme alle contact met zijn eigen wensen en noden verliest. Er is niet genoeg ruimte meer om de batterijen op te laden en perfectionisme is daarom een rode loper naar een burn-out. Maar ook spanningshoofdpijn, migraine, stijve nek en schouders of een slaapgebrek kunnen veroorzaakt worden perfectionisme. Ook voor de omgeving kan het nefast zijn: cliënten geven aan dat ze een kort lontje hebben en dat ze te kort zijn tegen hun partner of ze zijn bijvoorbeeld bang dat ze het zullen doorgeven aan hun kind.”
Perfectionisme is meer dan alles goed willen doen. Het is nooit goed genoeg, en iemand die gebukt gaat onder perfectionisme heeft steeds bevestiging van anderen nodig
Vanwaar de nood om leuk gevonden te worden?
“Dat is evolutionair gezien helemaal niet vreemd. Als er in de oertijd een dier op je afkwam, had je er alle baat bij om bij de kudde te horen. Op die manier kon je samen dat beest bestrijden. Dat dier is er misschien niet meer, maar een mens heeft nog steeds de nood om bij een groep te horen. Mensen met perfectionisme zijn bang dat anderen hun niet oké vinden en stellen dus alles in het werk om toch oké gevonden te worden. Ze zijn constant op zoek naar bevestiging van anderen en vergeten daardoor hun eigen noden en wensen. Een synoniem voor perfectionisme is ook wel bevestigingsdrang.”
Zijn er naast hoge kwaliteitseisen, pleasen en conflictvermijdend gedrag nog symptomen?
“Dat zijn er heel wat. Mensen die gebukt gaan onder perfectionisme piekeren heel veel: ze analyseren zichzelf en situaties en blijven zichzelf de vraag stellen of ze het wel goed genoeg gedaan hebben en of ze wel voldoende zijn. Ze blijven de lat steeds verhogen en leggen zichzelf zo enorm veel druk op. Doordat het nooit goed genoeg lijkt, worden ze bang om fouten te maken: faalangst is veelvoorkomend. Die faalangst zorgt dat grote, belangrijke taken worden uitgesteld, ook uitgestelgedrag is een typisch symptoom.
Daarnaast kunnen ze heel moeilijk beslissingen nemen. Neem nu een zomervakantie: ze blijven de voor- en nadelen afwegen, zoeken heel veel informatie op, om uiteindelijk geen keuze te maken.
Controledrang is nog zo’n kenmerk. Daar is de vaatwasser een typisch voorbeeld: als ze een eigen methode hebben om die op de meest efficiënte manier te vullen, kunnen ze het niet loslaten als hun partner die op een andere manier vult. Iemand zonder perfectionisme kan zeggen: ‘als ik dat anders zou schikken, zou er meer in gaan, maar ach, voor een keer maakt het niet zoveel uit.’ Mensen die kampen met perfectionisme kunnen dat niet, ze kunnen niet verdragen dat het op een andere manier gebeurt, het bezorgt hen stress als ze het niet ‘juist’ kunnen doen. En dat is eigenlijk om een tegengewicht bieden aan de angst die er de hele tijd achter zit: ‘het is niet goed genoeg’. De kans is groot dat ze effectief beter zijn in het vullen van de vaatwasser, maar dat is natuurlijk het probleem niet. Het probleem is het niet kunnen loslaten, de stress en de schuldgevoelens die bij zo’n banale taak komen kijken.
We worden gestuurd door ons ‘vrije kind’ en ‘brave kind’. Bij mensen die kampen met perfectionisme gaat het brave kind in overdrive: ze zijn alleen maar bezig met wat anderen nodig hebben en vergeten zichzelf
Ook schuldgevoelens zijn heel typerend. Als ze iets niet perfect doen, voelen ze zich schuldig. En dat is natuurlijk onvermijdelijk, niemand is perfect. Als zowel de partner als de kinderen afzonderlijk vragen om iets te doen, kan er maar één partij tegelijk gunstig gestemd worden. En dat zorgt voor schuldgevoelens.
Van vrij kind naar (te) braaf kind
Hoe ontstaat perfectionisme?
“Veel mensen denken dat ze geboren worden met perfectionisme, maar dat is het niet het geval. We worden geboren als een puur en vrij kind: we zitten vol zelfvertrouwen, geloof en enthousiasme. We noemen dat het vrije kind, dat stuurt ons aan in die eerste levensfase.
Wanneer we naar school beginnen te gaan en verder opgroeien, sturen ook andere dingen ons aan. Zo is er het brave of verstandige kind. Dat leert ons om af en toe onze impulsen onder controle te houden, te luisteren naar leerkrachten en ouders en regels te volgen. Het is essentieel dat dat deel ontstaat: dankzij het brave kind kunnen we meedraaien in de maatschappij.
Er ontstaat een evenwicht: vanuit het vrije kind kunnen we vol zelfvertrouwen taken aanpakken en onze eigen noden volgen, en het brave kind in ons houdt rekening met de noden van anderen. Het probleem ontstaat wanneer het evenwicht verdwijnt. Door bepaalde ervaringen kan het brave kind de bovenhand nemen en compleet in overdrive gaan. Gevolg: het vrije kind dat voor zelfvertrouwen en eigen noden staat, verdwijnt.”
Kinderen die gepest worden, krijgen letterlijk te horen dat ze niet goed genoeg zijn. Een voedingsbodem voor perfectionisme
Om wat voor ervaringen gaat het dan?
“Die kunnen heel uiteenlopend zijn. Perfectionisme ontstaat meestal in de kindertijd (kleuter of lagere school) maar het kan ook op latere leeftijd ontstaan, bij (jong)volwassenen.Pesten is een belangrijke aanleiding. Wanneer kinderen of volwassenen gepest worden, krijgen ze letterlijk te horen dat ze niet oké zijn. Een typisch voorbeeld is als een broertje, zusje of ouder van een kind mentaal of fysiek ziek wordt, kan het de zorgende rol gaan innemen en daardoor dat vrije kind kwijtraken. Ook een trauma als misbruik of een narcistische ouder kan perfectionisme bij een kind in de hand werken.
Maar het kan ook om veel kleinere dingen gaan: een sporttrainer die goedbedoelde feedback geeft, maar die het kind als aanvallend ervaart. Of een ouder die door pakweg stress niet heel enthousiast op een rapport reageert, kan onbewust het gevoel geven dat het volgende keer beter moet. Zelfs verloren lopen in de dierentuin als kind en je dan in de steek gelaten voelen, kan een trigger zijn.
Er is zeker niet altijd één duidelijke reden, vaak gaat het om een opeenstapeling van ervaringen. Zie het als een emmertje waarin druppelsgewijs ervaringen lopen. In het begin is dat emmertje nog gemakkelijk te hanteren, maar langzaamaan wordt het zwaarder en zwaarder.”
En dan nu de hamvraag. Wat kunnen we ertegen beginnen?
“Het mooie is dat het ook weer weg kan. Wij mensen worden gestuurd door drie dingen: ons denken, gedrag en voelen. En die drie komen meestal mooi overeen. Als je denkt dat je niet goed bent in sport, ga je dat waarschijnlijk ook niet vaak en niet graag doen. Stel dat een vriendin je vraagt om mee te sporten, en het is heel gezellig, dan kan dat gedrag ervoor zorgen dat je ook minder het idee hebt dat je er slecht in bent of niet veel voor voelt. Door je gedrag (het sporten) worden je denken (ik kan het niet) en het voelen (ik vind er niks aan) dus aangepast.
Mensen die vastlopen in perfectionisme sturen zichzelf alleen in dat denken. ‘Ik kan dit niet’, ‘ik ben niet goed genoeg’… Het aansturen op basis van dat denken is zo sterk en onbewust, dat je dat dus moet veranderen. Er zijn enkele trucjes om je denkkader te veranderen.
Trucjes om je denkkader te veranderen:
- Wat kan ik doen? Pieker je over een probleem, stel jezelf dan de vraag wat je kunt doen. Op die manier kun je in actie komen in plaats van te blijven malen.
- Wat is er wél goed aan mij? Focus op wat je goed vindt aan jezelf: lijst iedere avond even op wat je mooi, leuk of goed vindt of welke taken je heel goed hebt aangepakt.
- Vind ik mijn werk zelf goed? Mensen met perfectionisme gebruiken externe referentie: iets is pas oké als anderen mij zeggen dat het oké is. Het is een goede oefening om zelf je interne referentie aan te spreken. Wat vind ik zelf goed?
- Ligt de verantwoordelijkheid wel bij mij? Iemand met perfectionisme legt heel vaak de verantwoordelijkheid bij zichzelf, maar vaak stapelen zoveel taken zich op dat het niet meer te overzien valt. Het is goed om jezelf af te vragen: moet ik deze taak wel doen? Is dit wel mijn verantwoordelijkheid?
“Let wel op: deze oefeningen zijn krachtige kaders om tegenwicht te bieden als je perfectionisme nog niet helemaal doorgebroken is. Is dat wel het geval, dan is het quasi onmogelijk om zelf dat onbewuste denken om te buigen. Therapie is dan aanbevolen.”
Perfectionisme is er niet opeens: het wordt geleidelijk aan opgebouwd door verschillende ervaringen. Het duurt dan ook even om er van af te geraken
Wanneer is er therapie nodig en raak je blijvend van perfectionisme af?
“Eigenlijk kun je niet te vroeg met therapie beginnen, hoe minder diepgeworteld het perfectionisme is, hoe sneller en makkelijker je er terug vanaf raakt. Ik doe dat via OCP (Ontwikkelingsgericht coachen van perfectionisme), een techniek waarbij we niet via de bewuste weg ons denken ombuigen, maar via de onbewuste. Het komt er eigenlijk op neer dat we samen opnieuw contact maken met het vrije kind (dat staat voor zelfvertrouwen, rust en eigen noden volgen), en zorgen we dat het weer kan samenwerken met het brave kind (dat staat voor vooruitgang en doelen behalen). Op die manier kunnen ze een goed team vormen.
De nodige inspanning
Vergis je niet, het vraagt de nodige motivatie en inspanning. Ik geef veel opdrachten mee, je moet er dagelijks mee bezig zijn. Maar de beloning is mooi.
We zoeken de weg naar het vrije kind: dat zit verstopt in de jungle. Door alle planten, lianen en takken zijn we het kwijtgeraakt. Door samen opdrachten te maken, maken we het pad vrij en vinden we de weg terug naar dat vrije kind. Mensen voelen zich daarna veel beter, maar dat wil niet zeggen dat het niet uitdagend blijft. Dat oude patroon was er wel al twintig, dertig jaar of zelfs nog langer. En in zo’n jungle kun je wel een pad kappen, er groeien altijd weer planten, takken, lianen… In het begin merk je dat niet. Want je kunt nog rond die takken heen, je geraakt nog bij het vrije kind. Maar als je er niks aan doet, blijft die jungle dichtgroeien en raakt het vrije kind opnieuw verloren.
Coaching is intensief: ik geef cliënten opdrachten mee voor elke dag. Maar de beloning is groot: minder piekeren, meer energie
Bij een van de opdrachten maken mijn cliënten weer contact met hun vrije kind. Ik geef ze de opdracht om die opdracht minstens twee à drie jaar te doen. Net zoals je gezicht wassen of tanden poetsen, moet het een dagelijks ritueel zijn om even contact te maken met het vrije kind. Stoppen ze te snel, dan neemt het de jungle over en komt dat perfectionisme terug. Als ze dat wel doen, kunnen ze daar wel permanent van verlost zijn en zich beter voelen.
Gaat de kwaliteit van werk niet achteruit als je perfectionisme aanpakt?
“Neen, integendeel zelfs. Al de energie die naar het piekeren over taken ging, kan nu in het werk an sich gestoken worden. Als je een heel moeilijke taak op je bord hebt, heb je enerzijds doelen en focus nodig. Je moet prioriteiten stellen. Anderzijds heb je het vertrouwen nodig dat het wel zal lukken, de rust om alles stapje per stapje aan te pakken is net zo belangrijk. Mensen zijn bang dat ze een luilak worden, maar geloof me, dat is niet geval. Ze worden wél gelukkiger en hoeven niet meer hele dagen te piekeren.“
Wil je meer lezen of zelf met een perfectionismecoach aan de slag? Bekijk de website van Sara Barbier of vind via www.bpcvzw.be een perfectionismecoach bij jou in de buurt.
Lees ook:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!