Bang om door de mand te vallen: misschien lijd je wel aan het ‘oplichterssyndroom’?

Een promotie, een fantastische examenscore, complimenten krijgen over het gedrag van je kinderen… Leuk om te horen! Maar dan toch vind je dat je die lieve woorden niet verdient. Dat er vast bovenaardse krachten mee gemoeid waren en dat je jouw succes vooral niet aan jezelf te danken hebt. Herkenbaar? Je bent niet alleen!

Blinde paniek

Redactrice Charlotte: “Toen ik tijdens mijn universitaire studies een presentatie moest geven aan de faculteit Internationale Politiek over het Europese Energiebeleid bekroop mij het gevoel dat ik er niet thuishoorde. Ik keek om mij heen en zag al die slimme koppen: zelfzeker, lachend, geduldig afwachtend tot het aan hen was om uit te pakken met een sterk staaltje onderzoek.

Ik geraakte in paniek en begon blind te vertellen over mijn werk. De presentatie was ook nog eens in het Engels en ik sloeg de ene flater na de andere. Mijn prof besloot me toch door te laten, met de hakken over de sloot. Met de woorden: “Je presentatie op papier en je onderzoek zijn goed, maar je kwam er niet voor uit, geloofde het zelf niet en dat is brute pech voor jou.”

De professor zei: “geloof je zelf niet in je werk? Dat is dan brute pech”

Op dat moment kon ik mijzelf wel voor de kop slaan. Waarom ging ik niet voluit voor een grote onderscheiding? Tuurlijk wist ik dat mijn paper en presentatie goed waren, ik had het namelijk zelf geschreven. En dan toch, op het ogenblik dat ik moest uitblinken, geloofde ik 100 procent dat ik het niet verdiende. Dat ik niet intelligent genoeg was. Dat ik door de mand zou vallen en iedereen zou zien wat voor een ‘oplichter’ ik was. Ik begon zelfs te denken dat ik misschien – zonder dat ik het zelf besefte – had geplagieerd. Maar niets van dit alles was waarheid. Het was dat verdomde oplichterssyndroom dat me parten speelde. Het zou niet de laatste keer zijn geweest, en nu nog neemt onzekerheid vaak de bovenhand van de rationaliteit. Met voor mij als voornaamste resultaat: uitdagingen uit de weg gaan. En dat vind ik diep vanbinnen zo jammer!”

Wat is het oplichterssyndroom?

De officiële naam ‘imposter syndrome’ dook voor het eerst op in de jaren zeventig toen klinische psychologen zagen dat sommige mensen ondanks hun intelligentie en bewezen succes zelf niet geloofden dat zij hiervoor verantwoordelijk waren en dat ze ervan overtuigd waren dat anderen hen te hoog inschatten.

Zulke mensen hebben het gevoel dat ze anderen blaasjes wijsmaken en vinden van zichzelf dat ze niet over de juiste kwaliteiten beschikken in de rol waarin ze zich bevinden. Vooral hoogopgeleide vrouwen hebben vaker last van dit syndroom.

Succes zonder je succesvol te voelen

Je kunt dan zoals redactrice Charlotte hierdoor wegvluchten van uitdagingen, maar ook het omgekeerde gebeurt. Je kunt de lat zodanig hoog leggen, perfectionistisch zijn in alles wat je doet en geen fouten toelaten in je leven. Maak je er wel eentje? Dan is dat het ultieme bewijs dat je het inderdaad niet kunt. Je kunt dus succesvol zijn, maar het gevoel dat je iets moois hebt bereikt nooit ervaren. En dat is de ideale mix om, in sommige gevallen, zelfs gevoelig te zijn voor een burn-out.

Vrouwenkwaal?

Waarom treft het imposter syndrome meer vrouwen dan mannen? Coach en bedrijfskundige Vreneli Stadelmaier deed onderzoek naar het syndroom, schreef er een boek over en concludeerde onder meer dat vrouwen door ons culturele verwachtingspatroon nog vaker aangeleerd wordt zich iets bescheidener op te stellen dan mannen. Maar ook omdat mannen meer testosteron hebben, durven ze vaker risico’s te nemen.

Er is in ieder geval geen duidelijke aanwijsbare reden. Het kan zowel te maken hebben met onze prestatiecultuur als met de opvoeding. Of omdat vrouwen zich nog niet heel lang in posities bevinden die vroeger enkel voor mannen waren weggelegd.

Innerlijk gesprek

Wie er ook last van heeft, vrouw of man, kan er volgens Stadelmaier wel iets aan doen en dat is in gesprek gaan met jezelf. Zo gaf ze in het dagblad ‘De Volkskrant’ de volgende raad: “Ga in discussie met je zeurende innerlijke criticus. ‘Waar komt-ie vandaan, waarom zegt hij wat hij zegt, en klopt dat wel? Natuurlijk weet je ergens wel dat je goed genoeg bent, maar dat stemmetje is gewiekst. Op het moment dat je het bewijs van z’n ongelijk aanvoert, maak je het kleiner en uiteindelijk verdwijnt het.”

Redactrice Charlotte: “Ik ben allang blij dat ik die gevoelens vandaag herken en ze, naarmate ik ouder word, veel beter kan plaatsen dan tijdens mijn studentenjaren. De raad om in gesprek te gaan met jezelf, is dan ook iets wat ik probeer toe te passen. Helemaal verdwijnen zal het gevoel nooit, maar je kunt het in ieder geval op die eenvoudige manier wel een kopje kleiner maken.”

Benieuwd naar het boek van Vreneli Stadelmaier?

Je vindt het in verschillende boekhandels. F*ck die onzekerheid – Vreneli Stadelmaier – 20,95 euro. Uitgeverij: Shemedia

Ook interessant:

• Niet zomaar wat hoofdpijn: wanneer kamp je met het ‘migraine-monster’?
• Altijd moe? 5 tips om uitgeslapen op te staan!

• 7 cruciale momenten die je als koppel op de proef kunnen stellen