Antidepressiva: feiten en fabels
Er bestaan heel wat misverstanden over antidepressiva. Zo wordt er soms getwijfeld aan de effectiviteit, en schrikken velen van de bijwerkingen. Maar is dat wel terecht? Expert Kirsten Catthoor zet alle feiten en fabels even op een rijtje. Ze is psychiater in het Psychiatrisch Ziekenhuis Stuivenberg in Antwerpen en voorzitter van de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie.
Fabel: Antidepressiva zijn enkel bedoeld voor mensen met een depressie
Psychiater Kirsten Catthoor: “Ook aan mensen met een angst- of paniekstoornis worden soms antidepressiva voorgeschreven. Of aan patiënten met chronische pijn, bijvoorbeeld door diabetes of door overprikkelde zenuwen na een ongeval. Dat is niet onlogisch als je weet hoe antidepressiva werken: simpel gezegd verhogen ze de concentratie van twee stofjes in de hersenen, serotonine en noradrenaline, waar mensen met depressie- en angstklachten een tekort aan hebben. Deze stofjes of ‘neurotransmitters’ brengen boodschappen over tussen zenuwcellen en hebben een impact op onze stemming én op hoe we pijn ervaren. Doordat antidepressiva de concentratie verhogen, hebben ze een positief effect op je stemming, emoties en pijnperceptie.”
Intensief bewegen kan even effectief zijn als een pilletje, maar dat vraagt veel daadkracht, iets waar mensen met een depressie vaak mee worstelen
Feit: Antidepressiva hebben een invloed op je seksleven
“Bijwerkingen verschillen van persoon tot persoon, maar er zijn antidepressiva waarbij de helft van de patiënten, mannen én vrouwen, seksuele bijwerkingen ervaren. Dat kan gaan van een verminderd libido, verminderde gevoeligheid, erectiestoornissen of vaginale gevoelloosheid tot een vertraagd of geen orgasme. Bij de keuze van het antidepressivum worden die dingen afgewogen.
Als een patiënt heel veel schrik heeft voor seksuele bijwerkingen, bekijken we of er een antidepressivum mogelijk is met een lager risico hierop. In de praktijk hebben mensen met een depressie doorgaans zelf al minder goesting, waardoor dat probleem ook minder speelt. Pas als de depressie beter is, komen die bijwerkingen in de weg te staan, maar dan kun je er ook aan denken om de medicatie af te bouwen.”
Fabel: Alleen een psychiater mag antidepressiva voorschrijven
“Elke arts kan en mag dit voorschrijven, ook je huisarts.”
Feit én Fabel: Van antidepressiva word je een gevoelloze zombie
“Als er íéts is wat afvlakt, dan is het de depressie zelf. Pas in tweede instantie komt het door de medicatie. Want bij sommigen hebben antidepressiva inderdaad een dempend effect. Ze halen de scherpe kanten er wat af, in alle richtingen. Vandaar dat je kunstenaars soms hoort zeggen dat antidepressiva hun creativiteit beïnvloeden. Sommigen zullen minder impulsief zijn, minder zwart-wit denken of minder hoogtes en laagtes kennen, maar een gevoelloze zombie is toch te sterk uitgedrukt.”
Er zijn mensen die al dertig jaar antidepressiva nemen zonder schadelijk effect. Alles hangt af van je ziektepatroon.
Fabel: Alle depressieve mensen nemen antidepressiva
“Medicatie is een heel goede behandeling voor depressie, maar er zijn ook alternatieven. Bij een lichte of matige depressie werkt, zo is bewezen, intensief bewegen even goed als een pilletje nemen. Niet wekelijks een halfuurtje gaan lopen, maar drie tot vier keer per week minstens een uur intensief wandelen of bewegen. Maar dat vraagt wel een grotere inspanning, meer fut en organisatievermogen om het effectief vol te houden en dat is iets wat bij mensen met een depressie vaak ontbreekt.
Ook psychotherapie, gesprekstherapie met andere woorden, is zinvol, liefst in combinatie met die beweging. Tot slot is ook elektroshocktherapie een optie. Dat klinkt misschien akelig en we merken dat veel mensen daar bang voor zijn, maar eigenlijk is het de efficiëntste manier om een depressie te behandelen met zo weinig mogelijk bijwerkingen.”
Lees alles over EMDR, een relatief nieuwe therapie bij trauma’s en burn-out
Feit én fabel: Van antidepressiva word je dik
“Ze bestaan allebei: antidepressiva die leiden tot gewichts- toename én die leiden tot gewichtsverlies. In het laatste geval omdat ze je eetlust verminderen. De gewichtstoename heeft dan weer niets met eetlust te maken, maar komt doordat de medicatie het metabolisme vertraagt waardoor je lichaam trager calorieën verbrandt. Het zijn trouwens vooral de meest krachtige antidepressiva die ervoor kunnen zorgen dat mensen bijkomen. Ook al zitten patiënten daar soms mee in, op dat moment ligt de focus op genezen, dus de kans op bijwerkingen moet je er helaas dan bijnemen.”
Fabel: Als één antidepressivum voor jou niet werkt, dan werken ze allemaal niet
“Welk middel werkt en voor wie, is persoonlijk en valt niet te voorspellen. Als arts kun je wel een inschatting maken: had de patiënt al eerder een depressie? Neemt hij of zij nog andere medicatie en hoe reageert hij daarop? Bij iemand met angstklachten kun je bijv. een antidepressivum kiezen dat krachtiger inwerkt op die angst. Op basis daarvan wordt het medicijn gekozen met de grootste kans op slagen en het minst aantal bijwerkingen, maar daarna is het, volgens sterk voorgeschreven regels, trial and error.
Of een antidepressivum aanslaat, wordt pas duidelijk na drie of vier weken. Heeft dit geen effect, dan kan de dosis tot tweemaal toe worden verhoogd vooraleer wordt overgeschakeld naar andere medicatie. Soms vinden we de match meteen, maar bij sommige patiënten is het een lange en frustrerende zoektocht van dosissen verhogen en nieuwe medicatie proberen. Van blijven zoeken tot het aanslaat.”
In tegenstelling tot kalmeerpillen en slaapmedicatie zijn antidepressiva niet verslavend
Fabel: Je mag antidepressiva maar een aantal maanden nemen
“Daarin verschillen antidepressiva van klassieke kalmeerpillen zoals Xanax en Temesta of slaapmedicatie, die wél verslavend zijn en die je dus best niet te lang neemt. Die medicatie moet je eerder zien als ‘crisisbeheerders’ die je klachten tijdelijk verlichten, terwijl antidepressiva een langetermijnoplossing zijn. Voor iemand met een zware depressie kun je al snel uitgaan van een behandeling van minstens een jaar, maar evengoed zijn er patiënten die al dertig jaar antidepressiva nemen, zonder enig schadelijk bijeffect. Het gaat om mensen die al meerdere depressies hebben doorgemaakt en antidepressiva worden eigenlijk preventief ingezet: om herval te voorkomen.”
Feit én fabel: Praten is beter dan pillen
“Het is zeker de moeite waard om eerst psychotherapie te proberen, maar ook dat is erg belastend voor wie in een depressie zit. Moeilijke gesprekken, op regelmatige basis, zijn voor sommigen op hun dieptepunt gewoonweg niet haalbaar. Het kan dan zinvol zijn om eerst medicatie op te starten en nadien, als de patiënt zich iets sterker voelt, het bredere plaatje aan te pakken.”
Drie mogelijke therapieën als je pscyhologische hulp nodig hebt
Fabel: Antidepressiva zijn verslavend
“Dit is een veelgemaakte denkfout. Bij een verslaving, of dat nu is aan alcohol, drugs of bijvoorbeeld slaapmedicatie, heeft je lichaam steeds behoefte aan meer. Het snakt naar een kick of een roes, een instant bevredigend effect, zeker als je probeert te stoppen. Bij antidepressiva is dat absoluut niet het geval. Al betekent dat niet dat er geen lichamelijke klachten kúnnen zijn als je probeert te stoppen met antidepressiva. Sommige patiënten slapen slechter, worden geïrriteerd of angstig; klachten die twee tot drie dagen na de laatste dosis kunnen opduiken en dagen of zelfs weken kunnen duren.
Vaak worden die klachten foutief gezien als afkickverschijnselen of als een teken van herval. Sommige patiënten schrikken er zelfs zo van dat ze hun medicatie op slag weer willen verhogen. Maar dergelijke klachten zijn tijdelijk en betekenen enkel dat je lichaam went aan een nieuw evenwicht in je hersenen. Het is dus eerder een kwestie van volhouden en na maximaal zes weken verdwijnt dit weer. Deze ‘wenfase’ van de hersenen is trouwens exact de reden waarom het belangrijk is om heel langzaam te stoppen met antidepressiva: om de klachten zoveel mogelijk voor te zijn.”
Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het nummer 1813 of via zelfmoord1813. be
Uit: Libelle 12/2023
Van deze artikels word je helemaal zen:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!