Wat vertelt je menstruele cyclus over je gezondheid? De expert legt uit

Door Karen Baert

23 aug 2023

Ongeveer de helft van de wereld menstrueert, en toch wordt er amper over gepraat of naar gevraagd. Je menstruatiecyclus geeft je nochtans een schat aan informatie over je algehele gezondheid. Benieuwd of jouw cyclus jou iets wil vertellen? Osteopaat Lieselot Theys legt uit hoe je signalen kunt herkennen en beantwoordt al je vragen.

It’s a man’s world…

De menstruatiecyclus blijft al decennia een goed verhuld mysterie. Waarom is het al zo lang een taboe, ondanks dat het dagelijkse kost is voor zoveel vrouwen? Het antwoord is jammer genoeg erg teleurstellend. Omdat het een vrouwenprobleem is wekt het weinig wetenschappelijke interesse. Menstruatie, de cyclus en bijhorende klachten worden te weinig onderzocht, waardoor er nog heel wat te ontdekken valt. Om een idee te geven: er werd al vijf keer meer onderzoek verricht naar erectieproblemen dan naar menstruatieklachten, terwijl die klachten wel vier keer zoveel voorkomen.

Expert Lieselot Theys, osteopaat bij Balance.Gent, specialiseerde zich in gynaecologische klachten: “Ook al is er ondertussen veel veranderd, de medische sector was lang een mannelijke wereld. Dat merk je wel als je je in dit thema wil verdiepen. Er werd lang weinig aandacht besteed aan de cyclus en menstruatieproblemen.”

Gelukkig staat het thema de laatste jaren al wat vaker op de wetenschappelijke radar. Hoog tijd dus om ons mannetje te staan en klaarheid te scheppen over de menstruatiecyclus! Lieselot Theys legt uit waarop je moet letten en hoe je signalen herkent.

8 op de 10 vrouwen hebben echt last van hun menstruatiecyclus. Maar er wordt weinig over gesproken, ‘want het zal wel normaal zijn’

Menstruatieklachten, moeilijk (h)erkend

Lieselot Theys: “Wat me raakt, is dat bijna 8 op 10 vrouwen last hebben van de menstruatiecyclus. Toch wordt er heel weinig over gesproken of wordt het gebanaliseerd als zijnde ‘normaal’. Het is belangrijk de taboesfeer te doorbreken en te praten over de menstruatiecyclus.

Daarnaast hebben heel wat huisartsen niet de tijd om de menstruatiecyclus uitgebreid te bespreken. Een bezoek aan de huisarts duurt gemiddeld 10 minuten, terwijl je cyclus doorgronden al snel 1 uur in beslag neemt. Vaak zijn de klachten ook vaag, waardoor vrouwen ze soms moeilijk gericht kunnen omschrijven. Een huisarts zal daarom niet altijd de link leggen met de cyclus, terwijl die er soms wel is.

Vermoedelijk blijven nog heel wat cyclusgerelateerde klachten onder de radar. Als ik in mijn praktijk vraag of vrouwen last hebben van de menstruatie antwoorden ze vaak van niet. Maar als ik doorvraag, blijken ze toch last te hebben van bijvoorbeeld hoofdpijn of hevige bloedingen. Omdat vriendinnen, moeders, of zelfs een huisarts of gynaecoloog uitspraken doen als ‘het zijn de hormonen, dat hoort erbij’, denken veel vrouwen dat dit soort klachten er inderdaad bijhoren. Ze zijn zich niet meer bewust van wat normaal is en wat niet, en weten niet dat die klachten ook verholpen kunnen worden.”

Last van je menstruatie? Met deze 3 yoga-oefeningen verzacht je de pijn!

Wanneer is je menstruatie normaal?

Maar hoe weet je dan of er iets aan de hand is, en waarop moet je letten? Lieselot Theys geeft enkele tips: “Door je cyclus goed te kennen en te weten wanneer die normaal is:

Een menstruatiecyclus van 28 dagen is het meest ideaal en ook het streefdoel, maar alles tussen de 21 en 34 dagen kan normaal zijn.
De menstruatie zou als een verrassing moeten komen. Je mag niet voelen dat die er zit aan te komen, en dus geen klachten ervaren in de aanloop ervan.
Een beetje buikpijn kan, al moet de pijn wel goed te verdragen zijn. De pijn zou, indien nodig, met een pijnstiller moeten verdwijnen. Je mag de pijn ook enkel tijdens de menstruatie zelf voelen, en maximum 2 à 3 dagen.
De hoeveelheid bloed kan een beetje schommelen, maar je zou niet meer bloedverlies mogen hebben dan dat je kunt opvangen met een tampon of maandverband om de 2 uur. Als je meer nodig hebt, klopt er iets niet. Ook wanneer je bijvoorbeeld 8 of meer dagen bloed verliest kan er iets aan de hand zijn.
Spotting, enkele druppels of zelfs enkele dagen bloedverlies tussenin de menstruatie, is ook geen normaal verschijnsel. Dat zien we soms ook bij vrouwen die een spiraal lieten plaatsen.
De kleur van je bloed hoort helder rood te zijn, zonder erg grote klonters. Als je merkt dat de kleur eerder naar bruin gaat, zou dit kunnen wijzen op een progesterontekort. Een zeer donkerrode kleur wijst erop dat de baarmoeder het bloed minder snel naar buiten krijgt. Dat kan bijvoorbeeld gepaard gaan met lange bloedingen. Dit kan meerdere oorzaken hebben, maar zou bijvoorbeeld kunnen wijzen op een verkleving van de baarmoeder.”

Een vrouw kan vaak aan de cyclus al zien dat ze een burn-out of depressie tegemoet gaat

Welke klachten horen er níét bij?

Enkele signalen kun je dus zelf makkelijk opmerken aan je menstruatie. Maar je hoeft geen menstruatieklachten te hebben om last te hebben van je cyclus. Elke klacht die steeds terugkomt en je cyclus volgt, kan een signaal zijn en misschien verholpen worden.

Deze vaak voorkomende klachten horen er niet bij:

rugpijn of bekkenpijn
krampen in de buikstreek of darmspasmes
pijn tijdens of na het plassen
pijn tijdens het maken van stoelgang of anale krampen
verandering van stoelgang tijdens de menstruatie
vermoeidheid, angst, prikkelbaarheid, verdriet, depressieve neigingen
acne
grote veranderingen in je stoelgang
gespannen, jeukende of pijnlijke borsten
hoofdpijn of migraine

Lieselot Theys: “Ik raad elke vrouw aan om een menstruatiedagboek en een dagboek van andere klachten bij te houden. Zo sprak ik al vrouwen die steeds sinusitis kregen tijdens de menstruatie, maar het eigenlijk niet in de gaten hadden tot ze klachten in een dagboek noteerden.”

Wanneer zijn je hormonen in balans?

Lieselot Theys: “Tijdens een cyclus maak je onder andere de hormonen progesteron en oestrogeen aan. Als er een disbalans zit tussen bijvoorbeeld deze twee hormonen, krijg je klachten tijdens je cyclus. Je hebt beide hormonen nodig omdat ze ieder belangrijke functies hebben in je lichaam. Een tekort, maar ook een overschot, is een probleem. Ze kunnen namelijk elkaar beïnvloeden en bovendien ook effect hebben op de werking van je schildklier.”

Oestrogeen: een ‘overly attached’ vriendin

Oestrogeen heeft belangrijke functies in ons lichaam:

zorgen dat je zwanger kunt worden
je huid stevig houden
je vagina soepel houden
zorgen voor de ontwikkeling van borsten, baarmoeder en vagina
je botten beschermen
de aanmaak van het gelukshormoon serotonine beïnvloeden
je libido op peil houden
zorgen voor een goede doorbloeding van de hersenen.

Lieselot Theys: “Er zijn klachten die een mogelijk tekort aan oestrogeen kunnen signaleren:

Osteoporose: dit kan ook voorkomen bij inname van bepaalde soorten anticonceptie, omdat het de hoeveelheid oestrogeen vermindert en zo zwangerschap voorkomt.
Ik zie ook vrouwen die spreken van brainfog: opeens kunnen ze niet goed meer nadenken en moeilijk op woorden komen voor of tijdens de menstruatie.
Een onregelmatige menstruatie.
Het niveau van je gelukshormoon serotonine kan dan ontregeld zijn. Wanneer je oestrogeenlevel te laag is, kun je je bijgevolg verdrietig voelen, stemmingswisselingen ervaren of het gevoel hebben dat je in een hoekje zou willen kruipen.
Ook een droge huid is gerelateerd aan een tekort aan oestrogeen.

Oestrogeen is als een ‘overly attached’ vriendin: je hebt ze nodig, maar ze mag ook niet te veel aandacht krijgen, want dan heb je te veel van het goede. Een te hoog oestrogeenlevel zorgt dus ook voor problemen, zoals gevoelige borsten, hoofdpijn, vocht ophouden of druk in het hoofd.”

Progesteron: houdt oestrogeen in balans

Progesteron, het andere bekende hormoon, zorgt dat oestrogeen niet zo schommelt. Het heeft verder nog volgende eigenschappen:

dempen van ontstekingen
je baarmoederslijmvlies klaarmaken voor een bevrucht eitje
ervoor zorgen dat je je kalm en vredig voelt
belangrijk voor de aanmaak van de neurotransmitter GABA, die ervoor zorgt dat we rustiger worden in tijden van angst en stress.

“De meeste mensen met cyclusproblemen hebben een tekort aan progesteron. Ook hier kan bepaalde kunstmatige anticonceptie, zoals de pil, problemen veroorzaken, gezien die de natuurlijke menstruatiecyclus platlegt. Bepaalde vormen van pillen geven wel de gelijkaardige stof progestageen af, maar die kan sommige functies van progesteron niet overnemen. De oestrogeenschommelingen worden dan niet opgevangen en ontstekingen worden niet geremd zoals ons natuurlijk, eigen progesteron dat doet.

Te weinig progesteron geeft een hogere kans op ontstekingen aan bijvoorbeeld pezen, de buik of de neusbijholte, sinusitis dus. Ook klachten zoals depressie, angsten, prikkelbaarheid kunnen voortvloeien uit een progesterontekort en de verminderende aanmaak in de hersenen van de stof GABA.”

Omdat progesteron en oestrogeen gedurende de hele cyclus schommelen, kun je problemen moeilijk zien via een bloedafname

Kun je testen of er iets aan de hand is?

Lieselot Theys: “Een verstoorde oestrogeen- of progesteronbalans onderzoeken via het bloed is niet zo simpel. Omdat deze twee hormonen gedurende de hele cyclus (en gedurende de ganse dag) schommelen, kun je problemen moeilijk detecteren met een bloedafname. Afhankelijk van waar je in de cyclus zit, en het tijdstip van de bloedafname zul je andere resultaten krijgen. Als je het echt vanuit het bloed wilt weten, zul je je cyclus goed moeten bijhouden om op de juiste momenten je bloed te controleren. Het blijft echter een momentopname, want de waarde is afhankelijk van of je toevallig een stressvolle periode hebt gehad, griep of COVID hebt gehad, en heel wat andere factoren.

Een goede eisprong is belangrijk in een gezonde cyclus. Of die plaatsvindt, kun je meten op twee manieren:

Een ovulatietest: een duurdere optie, maar aan te raden bij vrouwen die absoluut geen idee hebben hoe hun cyclus in elkaar zit. Zo’n ovulatietest koop je bij de apotheek en vertelt jou meteen of er een eisprong plaatsgevonden heeft.
Via het meten van de basale lichaamstemperatuur: dat wil zeggen dat je ’s morgens, onmiddellijk als je wakker wordt, met een betrouwbare thermometer onder de tong of rectaal, je temperatuur neemt. Het is een effectieve methode om te weten wanneer je eisprong plaatsvindt. Als die er is, maak je namelijk meer progesteron aan en zal je lichaamstemperatuur stijgen met ongeveer 0,5°C. Deze temperatuursverhoging zou tot enkele dagen voor de menstruatie moeten aanblijven. Als de temperatuur al na een paar dagen na de eerste verhoging terug zakt, weet je dat er ofwel een progesterontekort is, ofwel een oestrogeendominantie (wat niet helemaal hetzelfde is). Dat kun je dan ook merken aan bijvoorbeeld PMS-klachten.”

Mocht er een anticonceptiemiddel bestaan voor mannen met dezelfde neveneffecten als die van de pil, geen man zou het innemen

Wat kan je cyclus je nog meer vertellen?

“Je merkt het al: je cyclus is geen onderwerp waarover je in een paar minuten bent uitgepraat. Als je die wil bespreken, kun je niet anders dan je lichaam in zijn geheel bekijken. Zo niet mis je cruciale informatie. Je baseert je best niet op een momentopname of metingen van één maand, maar op informatie van drie á vier maanden. De cyclus is als een spiegel voor de hele gezondheid. Een vrouw kan aan haar cyclus vaak merken wat er speelt in het lichaam. Zo kan een vrouw al merken aan de cyclus dat ze een burn-out of depressie tegemoet gaat. Dat kan niet bij een man.”

Last van tussentijds bloedverlies? Dit kan de oorzaak zijn!

Hoe kun je menstruatieklachten verhelpen?

Door in gesprek te gaan met je huisarts, gynaecoloog of andere medisch specialisten zoals Lieselot Theys kun je zicht krijgen op je menstruatiecyclus en eventuele menstruatieklachten aanpakken. Aanpassingen aan levensstijl of voeding kunnen klachten verlichten of zelfs oplossen, maar afhankelijk van het onderliggend probleem zijn andere behandelingen mogelijk of noodzakelijk.

En wat met de anticonceptiepil?

Lieselot Theys waarschuwt echter voor invasieve middelen: “Ik merk dat er al snel naar de anticonceptiepil wordt gegrepen als oplossing voor klachten zoals een onregelmatige menstruatiecyclus, hevige bloedingen of hoofdpijn. Maar eigenlijk onderdrukt het de symptomen zonder de oorzaak weg te halen. Vrouwen nemen zo vaak jarenlang de pil en denken dat de klachten zijn opgelost doordat ze de die niet meer ervaren. Pas later, wanneer ze stoppen met de pil, merken ze dat de oorzaak van het probleem niet werd aangepakt. Ze willen bijvoorbeeld zwanger worden en komen tot de vaststelling dat dat niet meteen lukt. Dan tikt de klok, want niemand wil op zo’n moment maanden wachten tot de cyclus weer is genormaliseerd.

Voor sommige vrouwen kan de anticonceptiepil wel een oplossing zijn: vrouwen met doorgedreven endometriose of bij bepaalde klachten tijdens de menopauze. Maar het is belangrijk dat deze vrouwen ook weten wat de mogelijke neveneffecten zijn, zodat ze een beslissing kunnen maken op basis van informatie. Zo tonen studies aan dat je een aanzienlijk grotere kans op een depressie hebt, naast de gekende bijwerkingen als hart- en vaatziekten. Ik ben ervan overtuigd: mocht er een anticonceptiemiddel bestaan voor mannen met dezelfde neveneffecten als die van de pil, geen man zou het innemen.”

Ontdek alle mogelijkheden op vlak van anticonceptie

Met dank aan Lieselot Theys, osteopaat bij Balance.Gent.

Bronnen: interview met Lieselot Theys, webmd.com, balance.gent/blog