Als het gaat over pesten, denken we in de eerste plaats aan de problemen in het hier en nu. Helaas stopt het hier niet. “Wie als kind of jongvolwassene slachtoffer werd van pesten, heeft een groter risico op mentale gezondheidsproblemen als volwassene”, zegt Sara Pabian, professor aan de UAntwerpen en Universiteit van Tilburg.

(Cyber)pesten stopt nooit

“We zijn een aantal jaar geleden gestart met onderzoek omdat we beseften dat onze huidige generatie jongvolwassenen de eerste is die tijdens de kindertijd zowel online als offline gepest kon worden. Dat maakt hen een heel interessante groep”, zegt professor Sara Pabian. We kenden de langetermijngevolgen van traditioneel pesten al en vroegen ons af of dit ook het geval was voor cyberpesten.

We hadden wel een vermoeden dat het een negatief verhaal zou worden. Kinderen en jongeren die nu gepest worden, zowel offline als online, zijn eigenlijk nooit ergens veilig. Als je vroeger op school gepest werd, kwam je ‘s avonds thuis in een veilige omgeving waar je die pesterijen even kon vergeten. Vandaag is dat anders, het pesten gaat gewoon door. Het stopt eigenlijk nooit.”

Mentale gezondheidsproblemen na pesten

Professor Sara Pabian besloot om te onderzoeken wat de gevolgen van (cyber)pesten zijn op lange termijn. “We hebben twee dingen gedaan”, legt ze uit. “Eerst een grootschalige enquête afgenomen bij meer dan duizend jongvolwassen in Vlaanderen waarin we vroegen naar hun ervaring met traditioneel pesten en met cyberpesten tussen de leeftijd van tien tot achttien jaar. Dan hebben we hen gevraagd naar hun huidige gezondheid, waarbij we vooral de focus legden op de mentale gezondheid.

De resultaten waren bedroevend, maar lagen wel in de lijn van de verwachtingen. Degenen die zowel online als offline gepest werden, hebben duidelijk een verhoogd risico op mentale gezondheidsproblemen. Dat kan een verminderd zelfvertrouwen zijn, maar ook sociale angst. Ze vinden het moeilijk om interacties te hebben met andere personen, vooral in nieuwe situaties. Dit bewijst nog maar eens hoe groot de nood is aan zowel preventie, maar ook aan interventie om het pesten zo snel mogelijk te stoppen. Uit het onderzoek bleek ook dat degenen die langdurig gepest werden het grootste risico hadden op mentale gezondheidsproblemen.”

Pesten veroorzaakt depressies

De onderzoeksgroep was ook erg benieuwd naar de persoonlijke verhalen van de geïnterviewden. Zo’n beleving kan erg verschillen van persoon tot persoon. Ze besloten gesprekken aan te gaan met de deelnemers die gedurende een lange periode zowel online als offline zwaar gepest zijn geweest.

“Uit die gesprekken is gebleken dat het pesten nog steeds een zware stempel drukt op hun huidige leven”, aldus Sara. “Niet enkel een verminderd zelfvertrouwen of sociale angst die al eerder naar boven kwamen, maar ze gaven ook aan dat ze depressief waren als gevolg van het gepest zijn als kind. We moeten het wel een klein beetje nuanceren: bij een aantal slachtoffers was het pesten een deel van het verhaal. Het pestgedrag heeft hen gevormd, maar er waren nog andere dingen die moeilijk liepen in die tijd.

Ook hun karakter is deels gevormd door de pesterijen. De manier waarop ze met andere mensen omgaan bijvoorbeeld. Ze zijn veel voorzichtiger in het aangaan van nieuwe vriendschappen of hebben verlatingsangst.

Aan de andere kant kwamen uit die gesprekken ook een aantal positieve elementen naar boven. Een aantal slachtoffers gaf aan dat ze in die periode dat ze gepest werden steun kregen van anderen die nadien vrienden voor het leven werden. Sommige mensen gaven ook aan dat ze veerkrachtiger geworden zijn en beter kunnen omgaan met moeilijke situaties. Veel hangt natuurlijk af van hoe er tijdens het pesten is gereageerd en welke hulp ze kregen.”

Praten als copingstrategie tegen pesten

“We weten dat het belangrijk is dat je – als je gepest wordt – erover praat”, zegt Sara. “Praten kan een effectieve copingstrategie zijn. Niet opkroppen, maar op zoek gaan naar mensen die je kunnen helpen”.

Die hulp is vaak dichterbij dan je in eerste instantie denkt. “Jongeren vinden het erg moeilijk om er met volwassenen over te praten, zeker met ouders of leerkrachten”, aldus Sara. “Ze denken dat deze mensen niet over de nodige kennis beschikken of ze zijn bang voor de gevolgen. Belangrijk in dit hele verhaal zijn de omstaanders. Dit zijn personen die niet actief deelnemen aan het pesten, maar wel getuige zijn. Ze weten vaak niet hoe ze moeten reageren of willen zich niet bemoeien.”

“Toch is het heel belangrijk dat we met deze groep aan de slag gaan en hen leren hoe ze op een gepaste manier kunnen reageren”, zegt Sara. “Je kunt bijvoorbeeld een privé bericht sturen naar het slachtoffer om hem of haar een hart onder de riem te steken. Als omstaanders niets doen, dan voelt het slachtoffer zich alleen en de dader denkt dat hij goed bezig is omdat niemand hem tegenhoudt. De omstaanders hebben een cruciale rol in hoe het pesten evolueert. Als het snel stopt, dan heeft het hopelijk zo weinig mogelijk impact, zowel op korte als op lange termijn.

Omstaanders zijn vaak leeftijdsgenoten, mensen die goed op de hoogte zijn van de relaties binnen de groep. Dat maakt hen goede personen om iets aan de situatie te doen, maar tegelijk ook kwetsbaar. Ze hebben angst om zelf gepest en gekwetst te worden. We mogen niet vergeten dat pesten een echt groepsgegeven is. Pesters willen vaak populair zijn of hun status in de groep behouden. Dat groepsgegeven maakt het stoppen van pesten erg moeilijk.”

Vergeet de allerjongste kinderen niet

Bij cyberpesten denken we vooral aan jongeren. “Toch mogen mogen we ook de jongste groepen niet vergeten”, zegt Sara. “Kinderen krijgen steeds vroeger een smartphone, hen moeten we ook mediawijsheid aanleren. Pesten op die leeftijd kan erg subtiel. Uitsluiten of negeren is een van de vaakst voorkomende manieren van cyberpesten. Het zal je zoon of dochter maar zijn die uit een chatgroepje gegooid wordt. Dat is net zo belangrijk of kwetsend als negatieve comments plaatsen of ongewenste content delen.

De laatste jaren zijn er enorm veel inspanning geweest in het onderwijs en ik ben ervan overtuigd dat leerkrachten nu veel beter opgeleid zijn. Er is ook veel meer aandacht voor mediawijsheid in de lessen. Het is belangrijk dat kinderen en jongeren leren hoe ze zich online moeten gedragen. De belangrijkste boodschap blijft: je mag online niet zeggen wat je offline ook niet zou zeggen. Vaak gebeurt het dat kinderen zich online minder geremd voelen omdat er een scherm tussen zit. Cyberpesten is dus anders dan gewoon pesten, maar zeker niet minder kwetsend. Je mag niet vergeten dat er een heel groot publiek kan zijn. Met één klik heb je ineens heel veel getuigen.

Ook als ouder heb je een belangrijke taak. Sociale media zijn nu eenmaal een onderdeel van ons leven en dus ook van dat van onze kinderen. Het is belangrijk om erover te praten, ook informeel. Vraag hen gerust of ze de laatste tijd online iets gezien hebben wat ze leuk vonden of net niet leuk vonden. Probeer op die manier voortdurend te polsen wat er zich online afspeelt zodat je tijdig kunt ingrijpen als er iets misloopt.”

Zeker ook lezen:

• “Samen zo’n spel spelen kan pesten niet verhelpen. Maar het verbetert wel de groepsdynamiek”
• Pesten bij volwassenen: hoe ga je ermee om en hoe reageer je als je het ziet gebeuren?
• Pesten bij kinderen: zo herken je het en dit kun je als ouder doen

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief (onderaan de homepage) om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!