Dwangstoornis of OCD: hoe herkennen en wat kun je eraan doen?
Een keertje extra checken of je de deur hebt vastgedraaid kan best gebeuren, maar als je elke dag het slot tientallen keren controleert, kan er meer aan de hand zijn. Bij een dwangstoornis, ook wel OCD of obsessieve-compulsieve dwangstoornis, wordt je dagelijkse leven gedomineerd door obsessieve gedachten of compulsieve handelingen. Maar hoe herken je de stoornis? En hoe kun je ze behandelen?
Wat is een dwangstoornis of OCD?
Tien keer na elkaar je handen wassen, steevast alle witte auto’s tellen op de snelweg of elke dag meermaals naar huis terugkeren om alle lichten te controleren. Er zijn heel wat manieren waarop een obsessieve-compulsieve dwangstoornis, afgekort OCD, zich kan uiten. De stoornis zorgt namelijk voor terugkerende dwanggedachten (obsessies) en/of handelingen (compulsies) die je dagelijkse leven soms volledig domineren. Vaak toont OCD zich in smetvrees of controledwang, maar ook andere vormen zijn mogelijk. Sowieso gaat de aandoening altijd gepaard met angst, onrust of (extreem) vermijdingsgedrag.
Een dwangstoornis komt wel vaker voor, want zo’n 1,5 à 2 procent van de bevolking kampt met deze aandoening.
Hoe ontstaat een dwangstoornis?
Over de precieze oorzaak van OCD is niet veel bekend. Het kan ontstaan in de kindertijd, maar meestal komt het pas rond de leeftijd van 20 jaar naar boven.
Er zijn wel bepaalde factoren die het risico op een dwangstoornis kunnen vergroten. Zo kan een dwangstoornis erfelijk zijn, of gepaard gaan met een depressie, angst- of eetstoornis. Verder komt het vaak voor na een ingrijpende gebeurtenis of trauma, zoals een ongeval, scheiding of zwangerschap. Vaak is het een samenspel van beide: genetische factoren, gecombineerd met omgevingsfactoren of levensgebeurtenissen.
Symptomen
Een dwangstoornis kan verschillende vormen aannemen. Vaak herken je de aandoening aan één van volgende zaken:
- herhaaldelijk controleren van dingen
- herhalen van bepaalde (soms nutteloze) handelingen in specifieke situaties
- smetvrees: angstig zijn dat dingen vuil worden of spullen obsessief schoonmaken
- spullen symmetrisch of in een specifieke volgorde ordenen, en daar moeilijk van afwijken
- terugkerende, obsessieve gedachten krijgen die soms erg gewelddadig of choquerend kunnen zijn
Een paar keer het slot van je voordeur controleren betekent niet meteen dat je OCD hebt. Het wordt pas een probleem wanneer de handelingen of gedachten je dagelijkse werk- of schoolroutine, of sociale relaties verstoren. Als je de stoornis hebt, ben je er meestal van overtuigd dat je de handelingen moet stellen om iets erger te voorkomen (bijvoorbeeld het overlijden van een dierbare).
Een dwangstoornis verdwijnt zelden vanzelf en wordt soms erger als het niet wordt opgevolgd
Voorbeelden van OCD
Wie het programma Patiënt Pedro (GoPlay) heeft gezien kan er zich misschien iets bij voorstellen. Enkele andere voorbeelden van de dwangstoornis zijn:
- steeds controleren of een kraan goed dicht zit
- opnieuw en opnieuw de handen wassen
- op een trap steeds bepaalde treden overslaan
- een bepaald aantal keer in de handen klappen voor je de deur uitgaat
- alle oude tijdschriften in perfecte stapeltjes bewaren, op een vaste plek die niet mag veranderen
- in je hoofd steeds alle blauwe voorwerpen tellen
- je mond aanraken telkens als iemand je naam zegt
- voortdurend bidden
- angstig zijn dat je geliefde iets overkomt als je er niet bij bent
Lees het verhaal van Annemarie, en hoe zij leeft met een dwangstoornis
Hoe wordt de aandoening vastgesteld?
Een dwangstoornis kan niet via bloedonderzoek worden vastgesteld. Er bestaan ook geen medische testen om de aandoening uit te sluiten. Daarom wordt de diagnose pas gesteld naar aanleiding van een gesprek met een (psychiatrisch) arts, psycholoog of psychotherapeut.
Het is belangrijk dat je contact opneemt met je huisarts of therapeut als je symptomen bij jezelf opmerkt. Erover praten is een eerste stap naar beterschap. Een dwangstoornis verdwijnt namelijk zelden vanzelf, en wordt soms erger als die niet wordt opgevolgd.
Mogelijke behandelingen
Afhankelijk van de ernst van de dwangstoornis, wordt een gepaste behandeling met de patiënt opgesteld. De behandeling is erop gericht dat de patiënt een zo gewoon mogelijk leven kan leiden, zonder teveel angst.
Cognitieve gedragstherapie is een bewezen effectieve methode om de dwangstoornis te behandelen. In deze therapie wordt er vooral gepraat en geoefend hoe je bepaalde gedachten en reacties kunt veranderen.
Ontdek hoe EMDR-therapie werkt, en hoe de therapie wordt gebruikt om trauma’s en zelfs burn-outs aan te pakken
Daarnaast kunnen ook relaxatie- of meditatietechnieken helpen om de symptomen onder controle te krijgen. Zo is het bijvoorbeeld bewezen dat ademhalingstechnieken angst en stress effectief kunnen opvangen.
Als je klachten daarmee niet genoeg worden opgevangen, kan medicatie helpen. Meestal wordt er antidepressiva voorgeschreven die je minstens 1 jaar blijft innemen. De werking van deze geneesmiddelen zijn namelijk vaak pas na enkele maanden merkbaar. Sowieso wordt medicatie best gecombineerd met gedragstherapie om herval te voorkomen.
Alle feiten en fabels over antidepressiva beantwoordt door de expert
Tot slot is ook de relatief nieuwe techniek van diepe hersenstimulatie mogelijk, waarbij de hersenen via elektroden worden gecorrigeerd. Dat klinkt misschien gek, maar het is een veilige behandeling die erg effectief blijkt. Bovendien wordt de kans op herval aanzienlijk beperkt. De behandeling werd trouwens al succesvol toegepast bij patiënten met de ziekte van Parkinson of chronische pijn.
Bronnen: upckuleuven.be, UZLeuven.be, psyq.nl, webmd.com, psychiatry.org
Met dank aan David De Clercq, docent geestelijke gezondheidszorg aan HOGENT
Meer artikels voor meer rust in je hoofd:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!