Antibiotica: wanneer zijn ze nodig en wanneer niet?
Antibiotica worden soms te pas en te onpas ingenomen tegen allerlei infecties en ziektes. Maar te vaak of onterecht antibiotica innemen is nefast voor je immuniteit en zelfs de algehele volksgezondheid. Hoe werken antibiotica eigenlijk? En wanneer zijn ze écht nodig? Expert Michèle Vergote legt het ons uit.
Wat zijn antibiotica?
Antibiotica zijn medicijnen die gebruikt worden voor infecties veroorzaakt door bacteriën. Ze doden bacteriën of remmen hun groei zodat het eigen afweersysteem de overblijvende bacteriën goed aankan.
Er bestaan verschillende soorten antibiotica, afhankelijk van de samenstelling en werking:
- antibiotica werkzaam tegen meerdere soorten bacteriën (breedspectrumantibiotica)
- antibiotica gericht tegen één of twee soorten (smalspectrumantibiotica).
Wanneer een arts weet welke specifieke bacteriesoort de infectie veroorzaakt heeft, zal hij smalspectrumantibiotica voorschrijven. Deze hebben altijd de voorkeur omdat ze specifiek werken. Weet hij niet welke bacteriesoort je ziek maakt, dan zal hij breedspectrumantibiotica moeten voorschrijven.
Hoe werken ze?
Michèle Vergote, apotheker en lector aan HOGENT, legt uit hoe antibiotica precies werken:
“Er bestaan twee soorten werkingsmechanismen:
- Sommige antibiotica doden de bacteriën, bijvoorbeeld door hun celwand kapot te maken. Doordat de bacterie zijn celwand verliest, valt hij uiteen en sterft hij. Onze eigen cellen hebben geen celwand en worden dus niet aangetast door deze antibiotica.
- Een andere soort zijn antibiotica die voorkomen dat de bacterie zich kan vermenigvuldigen. Zo gaan ze bijvoorbeeld de aanmaak of werking van celonderdelen van de bacterie blokkeren, waardoor hij zich niet meer kan verder delen. Op deze manier stopt dus de groei van de bacterie, en kan je immuunsysteem de infectie gemakkelijker aan.”
Als je eigen immuunsysteem de infectie aankan, vermijd dan de hulp van antibiotica.
Wanneer helpen antibiotica?
Michèle Vergote: “Het is heel belangrijk om te onthouden dat antibiotica enkel en alleen werken op bacteriën. Ze werken namelijk in op specifieke onderdelen van de bacteriële cel. Virussen en schimmels hebben een heel andere opbouw, waardoor de antibiotica hierop geen enkel effect hebben.”
Zijn ze altijd nodig?
“Je hoeft niet bij elke bacteriële infectie naar de dokter te lopen om een voorschrift. We leven al miljoenen jaren samen met bacteriën op deze planeet, en ons immuunsysteem beschermt ons al generaties tegen slechte bacteriën.
Je kunt je best ziek voelen, maar je immuunsysteem is hiervoor gemaakt. Vertrouw in eerste instantie maar op je immuunsysteem, en laat die zelf de infectie aanvechten. Antibiotica worden trouwens nog maar sinds 1950 op grote schaal gebruikt.
We staan er als Belgen voor gekend om echte pillenslikkers te zijn. Sommige artsen schrijven antibiotica voor om hun patiënten een plezier te doen. We denken soms ‘a pill for every ill‘. Dat idee mag je laten varen. Als je eigen immuunsysteem de infectie aankan, vermijd dan de hulp van antibiotica.”
Waarom geen antibiotica voor COVID, griep of een verkoudheid?
“Op virale ziektes, zoals de griep of COVID, werken antibiotica zoals gezegd niet. Een virus proberen te vernietigen met een antibioticum is alsof je een vetvlek uit je kleren probeert te wassen door te beginnen zingen. Het heeft gewoon totaal geen effect.”
Wanneer je een antibioticakuur niet volledig uitneemt, zullen er nog steeds enkele slechte bacteriën blijven leven. En die kunnen resistent worden.
Waarom moet je antibiotica altijd uitnemen?
Michèle Vergote: “Het grote probleem met antibiotica is dat bacteriën ons soms te slim af zijn. Ze ontwikkelen namelijk mechanismen om de antibiotica te omzeilen. Het is daarom belangrijk om alle ziekmakende bacteriën te vernietigen tijdens een antibioticakuur, nog voor je ze de tijd geeft om het antibioticum te leren kennen en zichzelf er tegen te bewapenen.
Hoe vaker je antibiotica inneemt, hoe groter de kans dat de bacteriën bestand worden tegen bacteriën.
Wanneer je een antibioticakuur niet volledig uitneemt, bijvoorbeeld omdat je je genezen voelt, dan zullen er nog steeds enkele slechte bacteriën blijven leven. Je immuunsysteem is misschien wel sterk genoeg om ze, met wat extra tijd, uit te schakelen. Maar in deze extra tijd kunnen de bacteriën resistentie opbouwen, en wordt je lichaam een kweekvat voor resistente bacteriën. Deze kunnen dan in je lichaam blijven sluimeren, of zelf doorgegeven worden naar de mensen rondom je.
Word je daarna nog eens ziek? Dan zit je in de problemen, want het antibioticum heeft geen effect meer op de resistente bacteriën. Bescherm dus jezelf en iedereen rondom je en neem zeker altijd de volledige voorgeschreven kuur uit zodat alle bacteriën zijn uitgeschakeld.“
Niet alle bacteriën zijn slecht!
Het is belangrijk te weten dat niet alle bacteriën in je lichaam slecht zijn. Het merendeel van de bacteriën in je lichaam zijn onschadelijk en zelfs heel nuttig. Zo hebben we niet alleen goede bacteriën nodig op onze huid, ook in onze darmen en slijmvliezen beschermen ze ons tegen infecties van slechte bacteriën.
Michèle Vergote: “Antibiotica, en zeker breedspectrumantibiotica, doden ook de goede bacteriën in je lichaam. Aangezien die goede bacteriën onmisbaar zijn, zal je neveneffecten ontwikkelen wanneer deze goede bacteriën zijn aangetast. De meest voorkomende zijn diarree, maaglast en schimmelinfecties. Ook bij lever- en nierziekten moet je opletten met antibiotica.”
Wat gebeurt er als je het te vaak inneemt?
Je neemt liever niet al te vaak antibiotica, want dan werken ze in de toekomst minder goed.
Michèle Vergote legt uit waarom: “Hoe vaker je antibiotica inneemt, hoe groter de kans dat de bacteriën bestand worden tegen bacteriën. Deze resistente bacteriën kun je dan doorgeven aan andere mensen. Zo kan iedereen, zelf mensen die nog nooit antibiotica innamen, drager worden van een resistente bacterie. En dat is een groot gevaar voor de gezondheid van onze samenleving.”
Ziekenhuisbacterie als gevolg
Michèle Vergote: “Jaarlijks sterven er wereldwijd een paar miljoen mensen als rechtstreeks gevolg van antibiotica-resistentie. En dit cijfer gaat elk jaar omhoog. De bekendste resistente bacterie is MRSA (Meticilline-resistente Staphylococcus aureus), ook wel een ziekenhuisbacterie genoemd. Zo’n 1 tot 2% van de Belgische bevolking is drager van MRSA, zonder het te weten. Dat is gevaarlijk voor anderen, maar ook voor jezelf. Want je loopt het risico om er ziek van te worden, en dan kunnen antibiotica geen soelaas meer brengen.”
Een gouden tip: gebruik het medicijn enkel als het écht nodig is. Bespreek met je huisarts en/of apotheker de mogelijkheden.
Meer info over het gebruik en nut van antibiotica vind je hier.
Met dank aan Michèle Vergote.
