Hoogsensitiviteit: wat is het verschil tussen overprikkeling en onderprikkeling?
Ben je hoogsensitief of ken je iemand die het is, dan klinkt overprikkeling je misschien wel bekend in de oren. Maar wist je dat er ook zoiets bestaat als onderprikkeling, en dat je daarvan dezelfde klachten kunt ervaren? De HSP-psychotherapeut legt uit.
Wat is hoogsensitiviteit?
Als je hoogsensitief bent (of een HSP = Highly Sensitive Person), dan ben je gevoeliger voor interne en externe stimuli. “Je ervaart de wereld op een intense manier: je neemt prikkels van buitenaf (wat je ziet, voelt, hoort …) en prikkels van binnenin (gedachten en emoties) heel sterk waar. Die intense prikkels worden dan ook nog eens diepgaander in de hersenen verwerkt dan gemiddeld”, vertelt HSP-psychotherapeut Enya Hooyberghs.
“Hoogsensitief word je niet, je bént het van bij de geboorte. Het is geen aandoening of psychische klacht, maar een persoonseigenschap, net zoals je sociaal, enthousiast of grappig kunt zijn. Het maakt je tot wie je bent en brengt, naast een aantal uitdagingen, ook heel wat mooie voordelen met zich mee.”
Wat is overprikkeling?
“Overprikkeling is, kort gezegd, meer prikkels binnenkrijgen dan je kunt verwerken. Als hoogsensitief persoon ontvang je standaard meer prikkels die dan ook nog eens diepgaand in de hersenen worden verwerkt. Hierdoor heb je meer tijd nodig om alles te laten bezinken, zeker op drukke momenten. Neem je die rust niet, dan kun je overprikkeld geraken.
Iedereen kan overprikkeling ervaren, ook mensen die niet hoogsensitief zijn. Maar omdat bij HSP’ers de aanvoer van prikkels groter is dan gemiddeld, gecombineerd met het feit dat de prikkels diepgaander worden verwerkt, kunnen ze sneller overprikkeld raken.”
Hoe herken je overprikkeling?
“Overprikkeling kan zich uiten in moeheid, onrust, stress, je prikkelbaar voelen, sneller emotioneel reageren en zelfs fysieke klachten. Blijft de overprikkeling aanhouden, dan kun je richting een burn-out gaan. Bij onderprikkeling dan weer naar een bore-out (lees verder).”
64% van de HSP’ers maakt een burn- of bore-out mee. De enige manier om dit te vermijden, is om aan persoonlijke ontwikkeling te doen en voor jezelf als hoogsensitief persoon te leren zorgen.
Hoe vermijd je overprikkeling?
Hoogsensitiviteit is een veelzijdige karaktereigenschap die op heel verschillende manieren wordt beleefd. Omgaan met overprikkeling is dan ook voor iedereen anders. “Belangrijk is dus om uit te proberen wat voor jou werkt. Zoek de kalmte op, slaap voldoende, plan zinvolle activiteiten in, spendeer tijd in de natuur… Doe vooral waar jij gelukkig van wordt en waar je rust in vindt.
Schermtijd hoort daar trouwens liever niet bij: schermen zijn prikkelkanonnen die zorgen voor een nieuwe instroom van prikkels, waardoor je de negatieve prikkels tijdelijk naar achteren duwt. Het lijkt alsof je rust hebt tijdens het scrollen, maar achteraf moet je met dubbel zoveel prikkels omgaan.”
Wat is onderprikkeling?
“Onderprikkeling is het omgekeerde van overprikkeling, namelijk een tekort aan kwalitatieve prikkels die blijdschap, voldoening of zingeving geven. Het ontstaat vooral door een gebrek aan afwisseling, te weinig verandering en vernieuwing, te weinig intense gevoelservaringen en/of te weinig zaken om diep over na te denken.
Onderprikkeling komt vooral voor bij de hoogsensitieve High Sensation Seeker (HSS). Dat is een type HSP’er die uitdaging, verandering en vernieuwing opzoekt. Een HSS heeft die prikkels nodig om zich goed te voelen.
De meeste hoogsensitieve personen zijn rustzoekend en vermijden net prikkels om in balans te blijven. Zij zullen dus ook minder snel onderprikkeld, maar eerder overprikkeld geraken.”
Hoe herken je onderprikkeling?
“Onderprikkeling herken je aan hetzelfde als overprikkeling, en net dat is het lastige. Je ervaart dezelfde onrust, stress en emoties. Belangrijk is dus om voor jezelf het verschil te leren herkennen. Ga je namelijk nog meer op de rem staan omdat je denkt dat je overprikkeld bent, terwijl je eigenlijk onderprikkeld bent, dan worden die vervelende gevoelens nog sterker. Blijft onderprikkeling aanhouden, dan kun je zelfs richting een bore-out gaan.”
Hoe vermijd je onderprikkeling?
“Net zoals bij overprikkeling, is het belangrijk om te experimenteren en zo te ontdekken wat voor jou werkt. Check daarbij voldoende in bij jezelf: is het te veel of is het te saai? Krijg je voldoende impulsen? Word je gelukkig van wat je doet? Op die manier weet je of je de pauzeknop moet induwen, of net op zoek moet gaan naar nieuwe prikkels.
Die impulsen hoeven niet altijd extreem te zijn. Simpelweg de sleur doorbreken kan al voldoende zijn: ga eens picknicken in plaats van thuis aan tafel eten, neem een andere fietsroute, test iets nieuws uit, start een hobby, leer een nieuwe taal, enz.”
Hoe bewaak je de balans?
De ideale balans is niet over- en ook niet onderprikkeld zijn/raken. Maar dat is een grote uitdaging en een zoektocht die voor iedereen anders is. Enya geeft enkele algemene tips die misschien wel kunnen helpen.
- “Check bij jezelf. Vraag jezelf op regelmatige basis af hoe het met je gaat. Wat voel je? Hoe zit je erbij vandaag? Welke emoties voel je en waar komen die vandaan? Wat heb je nodig om te ontprikkelen, of net om meer prikkels binnen te krijgen?
- Neem voldoende rust om prikkels te verwerken. Zoek regelmatig een stressloze omgeving op in je dagelijks leven, maar ook op de werkvloer: las voldoende pauzes in en neem die bij voorkeur buiten.
- Mediteer. Door meditatie kom je tot rust en versterk je de verbinding naar je prefrontale cortex, het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor logisch denken en naar oplossingen zoeken. Zo kun je langer rustig blijven en naar oplossingen blijven zoeken als de overprikkeling opkomt in plaats van te vervallen in de intense emoties en reacties die overprikkeling met zich meebrengt.
- Zorg voor een voorraad gelukshormonen, want ze neutraliseren stresshormonen. Voorzie dus voldoende momenten en activiteiten die je gelukkig maken: dat kan gaan van een zinvolle bezigheid tot knuffelen met je hond.
- Doe dagelijks een aantal ademhalingsoefeningen om uit je hoofd en terug in je lijf te zakken. Je lichaam geeft aan als het te veel is, maar we zitten dikwijls zodanig in ons hoofd dat we de waarschuwingssignalen niet meer horen.
- Eet en drink op tijd. Zo vermijd je dat je prikkelbaar wordt omdat je honger hebt. Zorg voor een gevarieerd en gezond menu: te veel suikerrijke voeding werkt overprikkeling in de hand.
- Communiceer met je omgeving. Vertel waarom je op bepaalde momenten nood hebt aan rust. Op die manier zorg je voor meer begrip en kun je beter hulp vragen op momenten wanneer je meer hersteltijd nodig hebt.
- Leer bij over hoogsensitiviteit. Door jezelf te leren begrijpen, kun je bepaalde dingen beter plaatsen. Dat maakt het makkelijker om met gedachten en gevoelens om te gaan, en voor jezelf een gebalanceerd pad uit te stippelen.
- Wees mild voor jezelf. Als hoogsensitief persoon ben je nauwgezet en perfectionistisch ingesteld. Een groot voordeel, maar eentje met een valkuil: al snel wil je de dingen té goed doen, wat heel wat (stress)prikkels met zich kan meebrengen. Wees dus vooral mild voor jezelf: goed is goed genoeg!”
Enya geeft op haar website nog veel meer tips om op een fijne manier te leren omgaan met je hoogsensitiviteit. Ze biedt ook een online traject aan, Hoogsensitief & Happy, net zoals een gratis HSP-scan. Meer informatie vind je op haar website: enyahooyberghs.be.
Ook over hoogsensitiviteit:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!