Hormoonverstorende stoffen: wat zijn dat en hoe vermijd je ze?
PFAS, parabenen, BPA, dioxine, fyto-oestrogenen … Er zitten heel wat hormoonverstorende stoffen in huis-, tuin- en keukenproducten verscholen. Maar wat zijn hormoonverstoorders precies? Hoe herken je ze? En nog belangrijker, hoe kun je ze vermijden?
Wat zijn hormoonverstorende stoffen?
Een hormoonontregelaar is een stof die de werking van de hormoonproductie (het endocriene systeem) en het immuunsysteem beïnvloedt. Dat doen ze door de werking van onze eigen hormonen na te bootsen. De negatieve effecten kunnen groot zijn voor je eigen gezondheid, maar op termijn ook voor je nageslacht, hele gebieden of grote groepen mensen.
Gevolgen van hormoonverstoorders
Meer en meer studies wijzen erop dat hormoonverstoorders mee de oorzaak zijn van heel wat hedendaagse gezondheidsproblemen. De mogelijke gevolgen zijn niet min:
- diabetes
- obesitas
- vruchtbaarheidsproblemen of vervroegde menopauze
- bepaalde soorten kanker zoals borst- en prostaatkanker
- ziekten zoals parkinson en alzheimer
- geboorteafwijkingen,
- ontwikkelings-, leer-, of aandachtsstoornissen zoals autisme.
De veranderingen in het immuunsysteem kunnen bovendien over generaties worden doorgegeven. Hormoonverstorende stoffen hebben dus effect op zowel je eigen gezondheid, als die van je kinderen en zelfs kleinkinderen.
Voor wie zijn ze gevaarlijk?
Hormoonverstoorders kunnen bij iedereen gezondheidsproblemen veroorzaken, maar het is vooral opletten geblazen tijdens de meest kwetsbare levensfases:
- Zwangerschap: al in de baarmoeder beïnvloeden de chemische stoffen het ongeboren kindje. Vooral tijdens de eerste acht weken kunnen ze de ontwikkeling erg verstoren. Dat brengt gezondheidsproblemen met zich mee die soms veel later pas tot uiting komen.
- Kindertijd: baby’s en jonge kinderen vormen een belangrijke risicogroep. Lotions, shampoos, billendoekjes, speelgoed, knuffels, babytextiel, … Hormoonverstoorders kunnen zelfs in onschuldig ogende producten verscholen zitten.
- Pubertijd: dat je hormonen tijdens de pubertijd alle kanten uitgaan, zal je niet verbazen. Daarom heb je in die periode best extra aandacht voor hormoonverstorende stoffen.
- 50-plussers: tijdens deze periode ondergaat je lichaam een (heftige) hormonale overgang. Je doet er goed aan om de blootstelling aan hormoonverstoorders tijdens deze periode te beperken.
Waarin vind je hormoonverstorende stoffen?
De stoffen zijn te vinden in heel veel producten uit het dagelijkse leven:
- voeding (natuurlijke hormoonontregelaars zoals fyto oestrogenen van soja, of door bestrijdingsmiddelen en verpakking)
- schoonmaakmiddelen
- verpakkingen
- anti-aanbakpannen of ander keukengerei
- cosmetica, haar– en verzorgingsproducten
- textiel (kledij, maar bijvoorbeeld ook tapijten)
- meubilair
- elektrische apparaten
- verf, lijm, en bouwmaterialen
- speelgoed
- medicatie (met de anticonceptiepil als grootste voorbeeld)
Je komt ermee in contact via je huid, ingeademde lucht, voeding of water.
Hoe herken je producten met hormoonverstoorders?
Het is belangrijk te weten dat niet alle chemische stoffen gevaarlijk of hormoonverstorend zijn. Vaak maken ze vooral je leven makkelijker door bijvoorbeeld de levensduur van producten te verlengen. Van duizenden chemische stoffen wordt echter wel vermoed dat ze een invloed hebben op je gezondheid. Een achthonderdtal stoffen kreeg door het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) zelfs het label ‘hormoonverstoorder’.
Om die chemische stoffen te vermijden, moet je ernaar op zoek gaan in de ingrediëntenlijst. Als die er is tenminste, want voor bijvoorbeeld speelgoed of elektrische apparaten is zo’n lijstje niet voorhanden.
De meest voorkomende voorbeelden van hormoonverstorende stoffen zijn:
- Bisphenol A (BPA): gebruikt tijdens de productie van plastic. Het is te vinden in bijvoorbeeld plastic verpakkingsmateriaal voor voedsel, bouwmaterialen, blikjes, kassatickets, speelgoed. Voorlopig is de stof verboden in producten voor kinderen jonger dan 3 jaar.
- Ftalaten: chemische stoffen die plastic en rubber buigzaam en soepel maken. Daarom vind je het onder meer in vinyl vloeren, plakband, snoeren, opblaasbare voorwerpen en regenkledij, maar ook in verzorgingsproducten zoals shampoo en nagellak.
- PFAS: een groep chemische stoffen die producten zoals blusschuim, regen- en skikleding, tapijten, pannen en pizzadozen water-, vet- of vuilafstotend maken.
- Parabenen: conserveringsmiddelen die worden gebruikt in verzorgingsproducten en voeding om ze te beschermen tegen schimmels en bacteriën.
- Pesticiden: gebruikt in de landbouw, veeteelt en industrie om ongedierte of hinderlijke organismen te bestrijden. Vooral op voeding worden restanten van bestrijdingsmiddelen gevreesd.
- Brandvertragers of PBDE’s: te vinden in onder meer meubels, elektronica, matrassen, verf en textiel.
- Nonylfenolen: gebruikt om kleuren te fixeren, in huishoudelijke schoonmaakmiddelen, cosmetica, textiel, verf of speelgoed.
- Triclosan: een anti-bacteriële stof in verzorgingsproducten zoals tandpasta, zeep, shampoo, lotions, deodorant, aftershave.
- Bepaalde UV-filters zoals homosalate, oxybenzone, octocylene, benzophenone: te vinden in cosmetica en zonnebrandcrème. Er bestaan crèmes zonder deze stoffen. Onthoud dat je je huid altijd moet beschermen tegen de zon. Onbeschermd in de zon lopen, verhoogt de kans op huidkanker aanzienlijk.
Op de website waarzitwatin.nl, kun je meer informatie vinden over chemische stoffen, en of ze schadelijk zijn.
Ook van natuurlijke oorsprong
Wist je dat hormoonverstoorders ook van natuurlijke oorsprong kunnen zijn? Fyto-oestrogenen zijn een voorbeeld van een hormoonontregelende stof die van nature te vinden is in hop en sojaproducten. Hoewel ze weleens in voedingssupplementen voor de menopauze worden toegevoegd, zijn er nog geen positieve of negatieve effecten van bewezen. Hoewel ze invloed kunnen hebben op je hormonen, is er over het algemeen geen reden om ze te vermijden.
Zijn alle hormoonverstorende stoffen even schadelijk?
Hoe schadelijk een stof is, hangt af van persoon tot persoon, en de mate en duur van blootstelling. Bij heel wat Europese producten met (potentiële) hormoonverstoorders zijn de risico’s eerder beperkt bij ‘normaal gebruik’. Zo lost een pan met antiaanbaklaag bijvoorbeeld PFAS als ze beschadigd is of oververhit wordt. Daarom raadt de overheid aan om beschadigde producten niet te gebruiken, en producten enkel te gebruiken voor wat ze bedoeld zijn.
Er wordt vooral gewaarschuwd voor herhaaldelijke en langdurige blootstelling. Van sommige hormoonverstoorders is echter al een kleine hoeveelheid schadelijk voor je gezondheid. Ook kunnen de schadelijke effecten van bepaalde hormoonverstoorders worden versterkt in combinatie met andere stoffen, het zogenaamde ‘cocktaileffect’. Doorheen de dag kom je namelijk zonder het te merken in contact met veel verschillende hormoonverstoorders tegelijk.
Niet alle schadelijke stoffen zijn verboden
Chemische stoffen worden in Europa en België gereguleerd, waardoor bepaalde stoffen bijvoorbeeld verboden werden in speelgoed of producten voor baby’s. Voor sommige hormoonverstorende stoffen werd ook een maximaal toegelaten hoeveelheid bepaald. Je haalt dus best enkel Europese producten in huis, want daarvan weet je zeker dat ze aan de minimumnormen voldoen.
Maar lang niet alle schadelijke stoffen worden daarmee uit je huis geweerd. Langdurige blootstelling, en vooral de combinatie van verschillende kleine hoeveelheden chemicaliën kunnen toch een grote impact op je lichaam hebben.
Hormoonverstoorders: zo vermijd je ze!
De schadelijke stoffen helemaal uit je huis verbannen is jammer genoeg onmogelijk. Dagelijks kruisen heel wat hormoonverstorende stoffen ons pad. Wat maakt het nog uit, denk je misschien. Veel! Want iedereen heeft er baat bij om blootstelling te beperken. Als je er bewust mee omspringt, kun je de risico’s behoorlijk verminderen.
1. Was nieuwe kledij, of kies voor een label
Het lijkt misschien energieverspilling, maar toch is het een goed idee om textiel altijd te wassen voor je het gebruikt. Tijdens het productieproces krijgt het steevast een cocktail van pesticiden en chemische stoffen over zich heen. Om kledij te kleuren, bedrukken, waterdicht, vlekbestendig, onkreukbaar, antibacterieel of soepel te maken, worden immers hormoonverstorende stoffen gebruikt.
Zie je op het etiket termen als strijkvrij, antibacterieel of geurvrij staan? Dan laat je het product beter links liggen, zeker voor (kleine) kinderen. Die durven namelijk weleens sabbelen op een stukje stof en hebben in verhouding veel meer huidcontact met kledij dan een volwassene. Wil je zeker zijn? Kies dan voor een kwaliteitslabel als EU Ecolabel, Global Organic Textile Standard (GOTS), Oeko-Tex Standard 100 norm, Bluesign en Step.
2. Kies voor biologische voeding
Hormoonverstoorders vermijden in voeding is niet makkelijk, want zowat alle groenten en fruit zijn bewerkt met pesticiden. Was groenten en fruit steevast voor je het opeet, want dat verwijdert al een deel van de schadelijke stoffen. Niet alles, want pesticiden kunnen zelfs tot door de schil heen dringen.
Hoewel er bij biologische voeding met label Biogarantie ook pesticiden gebruikt werden, blijft het de beste keuze. Geen optie? Kies dan vaker voor een van de meest ‘propere’ groente- en fruitsoorten (the clean 15), en minder voor de meest vervuilde (the dirty dozen).
1/2
© womanswork.com
2/2
© womanswork.com
1/2
© womanswork.com
2/2
© womanswork.com
3. Ga bewust om met schoonmaakmiddelen
Wie houdt er niet van een spic en span huis? Daarvoor schakel je misschien liefst de grove middelen in, maar de cocktail van al die toxische stoffen is een gevaar. Verlucht je ruimten goed, gebruik niet meer product dan nodig en kies indien mogelijk voor ecologische producten. Je herkent ze aan het EU ecolabel en het Nordic Swan Ecolabel.
Of nog beter: maak je eigen poetsproducten. Wie al eens een schoonmaakdoek in de hand nam, kan het beamen, krachtpatser azijn is en blijft een van de beste schoonmaakproducten. Voor geen geld neem je met azijn, bicarbonaat, wassoda, zeep, olijfolie of citroensap je hele huis onder handen. Niets dat zo’n zelfgemaakt poetssopje niet kan oplossen! Niet alleen je huis zal schitteren, ook je gezondheid en het milieu zullen je dankbaar zijn.
4. Let op met speelgoed (!)
Op vlak van speelgoed is er in Europa nog werk aan de winkel, maar het Europese keurmerk CE-kwaliteitsmerk is alvast een eerste stap. Wees voorzichtig met knuffels en stoffen spelmateriaal, want die bevatten vaak brandvertragende stoffen, chemische kleuring of bedrukking. En die nostalgische speelgoedtelefoon of vintage autocollectie uit je kindertijd? Die laat je beter in de vitrinekast staan. Het plastic dat toen werd gebruikt, bevat stoffen die ondertussen al lang op de zwarte lijst zijn beland. Weg sfeer…
Gelukkig bestaat er ook heel wat verantwoord speelgoed. Voor baby’s en jonge kinderen kies je best voor speelgoed van natuurlijke materialen zoals hout, en stof van natuurlijke vezels.
5. Kies schone schoonheidsproducten
Laat je niet misleiden door mooie woorden als ‘hypoallergeen’ of ‘dermatogisch getest’. Zie je in de ingrediëntenlijst ‘parabenen’, ‘ftalaten’, of afkortingen als BzBP, DEP en DMP vermeld staan? Dan koop je ze beter niet. Deze chemicaliën worden ervan verdacht de hormoonhuishouding te verstoren. Vooral voor producten die zich niet laten afspoelen, maar in de huid dringen (crèmes, lotions, zalven…) is extra waakzaamheid geboden.
Jammer genoeg is het teleurstellend welke producten schadelijke stoffen bevatten. Onlangs toonde een onderzoek van Kom op tegen Kanker nog aan dat bijvoorbeeld een hoop populaire parfums hormoonverstoorders bevatten. Ook heel wat gezond ogende beautyproducten zijn niet zo ‘schoon’ als ze eruitzien. Het onderzoeksrapport ‘Tegengif’ toont een lijstje van producten met de meeste hormoonverstorende stoffen. Zoek dus naar producten zonder verdachte ingrediënten, of kies voor het keurmerk Cosmébio, Ecocert of Ecogarantie als je zeker wilt zijn.
6. Wees je bewust van verborgen verstoorders
Er zijn heel wat producten die we dagelijks gebruiken, maar die onverwacht kleine hoeveelheden hormoonverstoorders bevatten. Je favoriete sportkledij, het bakpapier in je keukenlade, of je waterproof mascara zijn misschien een bron van PFAS. Wie weet bevat je toiletpapier wel BPA, of neem je een kassa- of parkeerticketje al snel even in de mond bij het zoeken naar je autosleutels?
De risico’s van die kleine hoeveelheden zijn bij normaal gebruik beperkt, maar het cocktaileffect kan je toch schade toebrengen. Vooral bij risicogroepen zoals zwangere vrouwen, baby’s en (jonge) kinderen ga je best erg bewust om met verborgen verstoorders. Voor alledaagse elektrische apparaten, spullen met papier (zoals zakdoeken en keukenrol), en bouwmaterialen kun je alvast letten op het keurmerk Der Blaue Engel.
7. Gebruik handige hulpmiddeltjes
Je merkt het al, hormoonverstorende stoffen vermijden is niet van de poes. Maar je hoeft niet wanhopig alle ingrediëntenlijsten af te speuren op zoek naar een toxische stof. Kijk of je op de verpakking of het label een eco- of biolabel vindt. Er zijn namelijk heel wat labels of keurmerken die de veiligheid van producten garanderen. We noemden er alvast een paar, en op de website van Gezinsbond vind je een handig overzicht.
Voor cosmetica en schoonheidsproducten kun je ook de INCI Beauty app gebruiken. Die vertelt je via een scan van de barcode welke schadelijke stofjes verborgen zitten in je beautyproduct. De app Yuka is gelijkaardig, maar analyseert ook voeding. De app geeft producten een gezondheidsscore, vertelt je welke ingrediënten niet zo top zijn, en welke alternatieven je dan wel best in huis haalt. Handig!
Bronnen: sciensano.be, allesoverkanker.be, health.belgium.be, goedgezind.be, EWG.org, vrt.be
Meer tips voor een gezonde levensstijl:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!