Succesvolle kankerbehandelingen en betere overlevingskansen: onderzoekster Evelien Smits vertelt ons er alles over
“We boeken veel én snel vooruitgang met ons kankeronderzoek”
Kanker nog beter kunnen behandelen én genezen, dat is de missie waaraan Evelien Smits en haar onderzoeksteam elke dag keihard werken. Met succes, want het kankeronderzoek zet razendsnel stappen vooruit.
Prof. dr. Evelien Smits (43) is onderzoeksprofessor in tumorimmunologie en kankerimmuuntherapie aan de Universiteit Antwerpen. Bovendien staat ze mee aan het hoofd van het Centrum voor Oncologisch Onderzoek (CORE) van de Universiteit Antwerpen. Geen beter persoon, dus, om ons bij te praten over hoe ver het staat met het kankeronderzoek.
De strijd tegen kanker zit op topsnelheid. Gelukkig maar, want het treft ook steeds méér mensen. Hoeveel kankerpatiënten zijn er nu in ons land?
Evelien Smits: “In België worden er elk jaar ongeveer 70.000 nieuwe kankerdiagnoses gesteld. We verwachten dat dat cijfer nog gaat stijgen, onder meer door de toenemende vergrijzing. Kanker komt natuurlijk niet alleen bij oudere mensen voor, maar het risico stijgt wel naarmate je ouder wordt. Dat almaar meer mensen obesitas hebben, speelt ook een rol. Overgewicht vergroot immers je kans op kanker. Daarnaast worden er ook gewoon meer kankers ontdekt, omdat er steeds betere opsporingstechnieken zijn.”
Elke dag krijgen dus bijna tweehonderd mensen te horen dat ze kanker hebben. Dat is veel, toch?
“Dat is inderdaad een hoog getal, maar gelukkig zijn er ook positieve cijfers. De ‘vijfjaarsoverleving’, zoals we dat noemen, is sterk gestegen. Van alle mensen die vandaag kanker krijgen, is ongeveer 67% na vijf jaar nog in leven. In 1950 was dat maar 25%, in 1980 gemiddeld 40%. Dat de overlevingskansen van kankerpatiënten zoveel groter zijn, toont aan dat we grote stappen vooruit aan het zetten zijn. Dat vergeten mensen soms. Voor de meerderheid van de patiënten is kanker gelukkig geen doodvonnis meer.”
Een van de meest veelbelovende nieuwe behandelingen is immunotherapie. Ze geeft minder bijwerkingen dan chemo. Maar ze werkt niet voor alle kankertypes
Leg het ons nog eens goed uit: wat is kanker eigenlijk?
“Kanker ontstaat wanneer een cel, een bouwsteentje van ons lichaam, ontspoort. Daar komt het simpel gezegd op neer. Ons lichaam bestaat uit miljarden cellen die we nodig hebben om te functioneren, te groeien, om wonden te genezen… Omdat sommige cellen een beperkte levensduur hebben, maakt ons lichaam voortdurend nieuwe cellen bij: een moedercel splitst zich op in twee dochtercellen, die zich op hun beurt opnieuw kunnen opsplitsen in weer twee nieuwe cellen. Een vernuftig proces dat bijna altijd feilloos gaat, maar soms gebeuren er toch fouten. Meestal corrigeert ons lichaam die zelf, maar hoe ouder we worden, hoe meer foutjes zich kunnen opstapelen. Daardoor kan er een zieke dochtercel ontstaan, met foutjes in haar DNA. In het ergste geval wordt dat een boosaardige cel die zich ongecontroleerd begint te delen, waardoor er een bol van cellen ontstaat die je lichaam eigenlijk niet nodig heeft. Die cellen kunnen beginnen drukken op omliggende weefsels of organen en zo schade veroorzaken. Op dat moment spreken we van kanker.”
Baanbrekende behandelingen
Gelukkig is er heel wat onderzoek naar de behandeling van kanker. Welke baanbrekende ontdekkingen zijn er de laatste jaren gedaan?
“We krijgen steeds meer inzicht in hoe zo’n kankercel zich ontwikkelt en gedraagt, en hoe ze reageert op omliggende cellen en weefsels. Daardoor kunnen we kankercellen meer en meer gericht gaan bestrijden. Een van de meest veelbelovende nieuwe behandelingen is immunotherapie. Bestraling en chemotherapie proberen kankercellen rechtstreeks te vernietigen, terwijl immunotherapie zich richt op het versterken van het eigen afweersysteem van de patiënt. We weten dat ons immuunsysteem kankercellen kan aanvallen, maar blijkbaar kunnen sommige kankercellen aan zo’n aanval ontsnappen. Met immunotherapie geven we extra ‘wapens’ aan het immuunsysteem om die kankercellen te doden.”
Met spectaculaire resultaten.
“Immunotherapie staat al enkele jaren in de spotlights, en terecht. Er zijn vandaag kankerpatiënten die als eerste behandeling immunotherapie krijgen, vóór of in plaats van bestraling of chemotherapie. Dat is fantastisch. Tien jaar geleden zat immunotherapie nog in een experimentele fase, intussen is er genoeg wetenschappelijk bewijs dat de behandeling in bepaalde gevallen beter werkt dan wat er tot nu toe bestond, en ook nog eens voor minder ernstige nevenwerkingen zorgt. Het immuunsysteem richt zich in de eerste plaats op de slechte cellen en laat gezonde cellen vaak ongemoeid. Daardoor heb je bijvoorbeeld minder kans op haaruitval, darmklachten of andere bijwerkingen, zoals je bij chemo vaak ziet. Wat ik er wel bij moet zeggen: immunotherapie werkt niet voor alle patiënten en voor alle kankertypes. Voor pancreaskanker bijvoorbeeld is immunotherapie voorlopig geen oplossing, maar ook daarvoor werken we nu aan een therapie. Hopelijk levert dat resultaat op.”
Dat er in je lichaam kwaadaardige cellen ontstaan, blijft vooral een kwestie van pech. Al kan een gezonde levensstijl helpen om het te voorkomen
Kankerspecialisten omschrijven chemotherapie vaak als ‘schieten met een kanon op een mug’. Bestaat de kans dat ze ooit verleden tijd zal zijn?
“Chemotherapie is inderdaad heel ingrijpend voor de patiënt, maar voor verschillende kankersoorten blijft het een techniek die we móéten gebruiken. Het is nog steeds een behandeling waarvan bewezen is dat ze werkt en we zijn zeker nog niet klaar om ze van tafel te vegen. Voor kankers zoals longkanker werken we vaak met een combinatie van methodes: we zetten zowel de sluipschutter als de kanonskogel in. Door chemotherapie te combineren met immunotherapie of een andere doelgerichte therapie verkleinen we de kans dat de kankercel weet te ontsnappen.”
Betere overlevingskansen
Voor welke kankers zijn de overlevingskansen de laatste jaren sterk gestegen?
“Melanoom, een agressieve vorm van huidkanker, kunnen we steeds beter behandelen, net zoals borstkanker en prostaatkanker. Dat is goed nieuws, want die kankers komen het meest voor. Vooral huidkanker is helaas aan een enorme opmars bezig. Omdat we langer leven – de meeste vormen van huidkanker komen vooral voor bij vijftigplussers – maar ook omdat veel mensen vaker naar de zon op vakantie gaan. Voor mensen met een melanoom zien we met immunotherapie echt betere resultaten dan met chemotherapie.”
En bij welke kankers blijft de kans op genezing het minst groot?
“De diagnose van pancreaskanker betekent helaas nog vaak heel slecht nieuws. Het is een kanker met weinig specifieke symptomen, waardoor hij meestal pas ontdekt wordt wanneer er al uitzaaiingen zijn. Dat geldt ook voor slokdarmkanker. Daarnaast blijven zeldzame kankers zoals asbestkanker en agressieve hersentumoren nog vaak moeilijk te behandelen. Omdat ze zeldzaam zijn, is het voor ons moeilijk om aan voldoende onderzoeksmateriaal te geraken. Gelukkig zetten we ook op dat vlak stappen vooruit. We hebben bijvoorbeeld een techniek ontwikkeld waarbij we uit een klein stukje weefsel van een patiënt een minitumor in 3D kunnen kweken. Op die minitumor testen we verschillende behandelingen uit in de hoop dat we kunnen voorspellen op welke methode de patiënt het best zal reageren. Zo kunnen we ook zeldzame kankers persoonlijker en dus gerichter behandelen.”
Die ‘foutjes’ die ons lichaam maakt tijdens de celdeling, is daar een verklaring voor? Is het brute pech of speelt vooral onze levensstijl een rol?
“Het helpt natuurlijk om weinig of geen alcohol te drinken, gezond te eten, voldoende te bewegen en niet te roken. Als we allemaal de adviezen voor een gezonde levensstijl zouden naleven, zouden er naar schatting achttien procent minder kankers zijn. Je kunt je risico op kanker doen dalen, maar niet uitsluiten. Het is zeker niet omdat je gezond leeft, dat je zeker geen kanker zult krijgen. Omgekeerd heb je ook verstokte rokers die nooit ziek worden. Dat er ergens in je lichaam kwaadaardige cellen ontstaan, blijft toch vooral een kwestie van pech, al is preventie uiteraard belangrijk. We weten bijvoorbeeld zeker dat te veel blootstelling aan uv-stralen het DNA in onze cellen kan beschadigen, waardoor je huidkanker kunt ontwikkelen. Jezelf beschermen tegen de zon is dus héél belangrijk.”
Mogen we ooit een vaccin tegen kanker verwachten?
“Vaccins om kanker te helpen voorkomen, bestaan al. Bijvoorbeeld het vaccin tegen HPV – het humaan papillomavirus – dat in sommige gevallen kan leiden tot baarmoederhalskanker. Of het vaccin tegen hepatitis B, een ziekte waar je leverkanker van kunt krijgen. Een vaccin om alle soorten van kanker te voorkomen, dat zie ik nog niet meteen gebeuren. Daarvoor zijn er te veel verschillen tussen alle kankertypes. Waar we wel aan werken, zijn vaccins om kanker te behandelen. We spuiten een stof in die het immuunsysteem helpt om de kankercellen te herkennen, waardoor het zelf in actie kan schieten. We testen al vaccins bij patiënten met asbestkanker en agressieve hersentumors. Ook voor pancreaskanker worden er hoopgevende resultaten mee geboekt. En voor longkanker en melanoom verwachten we over een paar jaar de eerste goedgekeurde vaccins.”
Van alle mensen die vandaag kanker krijgen, is ongeveer 67% na vijf jaar nog in leven. Het is onze missie om dit zo snel mogelijk te doen stijgen naar 80%
Van vloeibare biopsie tot elektronische neus
Hoe vroeger kanker ontdekt wordt, hoe groter de kans op een geslaagde behandeling of zelfs genezing. Ook op vlak van opsporing van kanker beweegt er veel, toch?
“Absoluut. Er zijn nu almaar betere technieken om tumoren sneller op te sporen. Voor de analyse van beelden, bijvoorbeeld van een mammografie, kunnen we nu ook de hulp van artificiële intelligentie inschakelen. Niet om het oordeel van de arts te vervangen, maar als extra paar ogen in de hoop zo weinig mogelijk over het hoofd te zien. Een andere veelbelovende techniek is de ‘vloeibare biopsie’. In plaats van een stukje weefsel weg te halen bij een patiënt – wat vaak vervelend en ingrijpend is – sporen we een tumor op via een bloedstaal. Verschillende onderzoekers experimenteren ook met een soort ‘elektronische neus’ die longkanker en asbestkanker kan opsporen in uitgeademde lucht. Ook dat zou een revolutie zijn, zeker voor kankers zoals longkanker, die vaak pas in een later stadium ontdekt worden.”
Het grote aantal kankers boezemt mij soms angst in, moet ik toegeven, maar wat je nu allemaal vertelt, klinkt heel hoopgevend.
“Ik ben ook echt hoopvol. We boeken veel en snel vooruitgang, al mag het nog altijd sneller gaan. (lacht) Voor patiënten lijkt het soms lang te duren voor een behandeling waar we in het laboratorium goede resultaten mee boeken, toegepast mag worden in het ziekenhuis. Ik begrijp dat, maar als onderzoeker zijn we nu eenmaal gebonden aan strenge regelgeving om de veiligheid van de patiënt te verzekeren. We steken ook heel veel tijd in het zoeken naar budgetten en het aanvragen van subsidies om onze onderzoeken – die stukken van mensen kosten – te kunnen betalen. Daardoor gaat het soms trager dan ik zou willen. Maar als je naar de cijfers kijkt, kun je alleen maar vaststellen dat we goed bezig zijn. Het is echt onze missie om de vijfjaarsoverleving zo snel mogelijk te doen stijgen naar tachtig procent. Natuurlijk zouden we liefst op honderd procent mikken, maar we moeten realistisch blijven. Tachtig procent is ook al een mooi getal. Toen ik als onderzoeker voor het eerst hoorde over immunotherapie, is er een vlammetje gaan branden. Hoe minder gezonde cellen we moeten beschadigen tijdens een kankerbehandeling, hoe hoger de levenskwaliteit voor de patiënt. Dat motiveert me elke dag opnieuw.”
Meer artikels over…:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!