Spataders: hoe kun je ze voorkomen en behandelen?
Erg charmant zijn ze niet, die paarse spinnenwebjes. Waar komen spataders vandaan en vooral: hoe kun je ze behandelen en verwijderen? 15 vragen beantwoord.
1. Wat zijn spataders?
Spataders zijn onderhuidse, kronkelige aders (meestal op het been) waarvan de kleppen niet meer goed sluiten. Om echt van spataders te spreken, moeten ze een diameter van minstens 3 millimeter hebben.
Je bloed wordt vanuit je hart rondgepompt via je slagaders. De functie van je – gewone – aders is om het bloed weer terug naar het hart te pompen. Maar als de aderklep niet goed meer sluit, gaat het bloed terug die aders invloeien, de verkeerde richting uit. Door de grotere hoeveelheid bloed in de ader verhoogt de druk in de wand en zal de ader uitzetten. En dat ziet er aan de buitenkant van je been dus uit als een kronkelige, onderhuidse verdikking.
Goed om te weten: de medische term voor spataders is ‘varix’, wat ‘uitzetting van aderen’ betekent.
2. Hoe krijg je spataders?
Spataders zijn voor een groot deel erfelijk bepaald: in bepaalde families komen ze vaker voor dan bij andere. Als je beide ouders ze hebben, is de kans dus groot dat jij er ook ooit last van zult krijgen. Maar er bestaan ook verschillende risicofactoren die spataders kunnen verergeren, of uitlokken bij mensen met een genetische aanleg.
- Aan de belangrijkste risicofactor kun je helaas weinig doen. Die is namelijk… ouder worden. Naarmate je veroudert, gaat de sterkte en elasticiteit van de aderwand erop achteruit en verslijten de kleppen.
- Daarnaast kunnen roken, weinig bewegen en zwaarlijvigheid spataders uitlokken of erger maken.
- Ook veel en lang rechtstaan wordt afgeraden. Het is niet toevallig dat mensen met een staand beroep, zoals leerkrachten en kappers, vaker last hebben van spataders: door het langdurige rechtop staan gebruiken ze hun kuitspierpomp (die het bloed terug naar het hart stuwt) niet genoeg. Daardoor stijgt de druk op de beenaders en kunnen de kleppen sneller beginnen te lekken.
3. Wat zijn de symptomen van spataders?
Het meest voorkomende symptoom is – naast dikke, opliggende aders op je been – een zekere zwaarte of vermoeidheid in je benen. Vooral na een lange dag rechtop staan, slenteren of stilzitten in de auto of het vliegtuig, durft die weleens de kop op te steken. Meestal wordt de vermoeidheid erger naarmate de dag vordert en gaat het weer beter na een nachtje slapen.
Sommige patiënten klagen ook over nachtelijke krampen, lokale jeuk, eczema en een prikkend gevoel over de lengte van de spataders. In een meer gevorderd stadium kan er ook zwelling optreden in de benen, vooral dan ’s avonds en bij warm weer. Dat verklaart ook meteen waarom je er in de zomer meer last van hebt dan in de winter.
90% van de oppervlakkige veneuze tromboses komt voor bij patiënten met spataders.
4. Zijn spataders gevaarlijk?
Meestal niet. Maar als ze zich in een vergevorderd stadium bevinden, kunnen er wel ernstige complicaties optreden. Zo kan er een trombose in de ader ontstaan, ook wel ‘oppervlakkige trombose’ of ‘oppervlakkige flebitis’ genoemd. Daarbij wordt er een bloedklonter gevormd in de spatader die dan de diepe aders kan aantasten, of zelfs mee kan terugvloeien naar het hart. Van daaruit kan de klonter dan in de longen terechtkomen. In dat geval spreken we van een longembolie, die er (in het slechtste geval) voor kan zorgen dat een deel van de longen afsterft.
Andere ernstige complicaties zijn spontane bloedingen en open beenwonden die maar heel moeizaam weer herstellen. Dat soort ernstige complicaties treedt gelukkig niet heel vaak op (zo’n 1% van de volwassen bevolking krijgt bijvoorbeeld ooit last van een chronische wonde door spataders).
5. Worden spataders erger als je ze niet behandelt?
Ja, want ze zijn een ‘progressieve’ aandoening. Dat wil zeggen: als je ze ongemoeid laat, worden ze alleen maar erger. Ook de klachten (jeuk, zwelling, huidverkleuring…) worden met de jaren alleen maar erger. Bij de ene patiënt gaat dat proces heel snel, terwijl de andere jarenlang stabiel kan blijven. Maar meestal geldt: als je maar lang genoeg wacht, zullen je spataders op een bepaald moment sowieso voor last zorgen.
6. Komen ze alleen voor bij oudere mensen?
De ontwikkeling van spataders hangt duidelijk samen met ons verouderingsproces: de wanden en kleppen van onze aders verzwakken naarmate je ouder wordt. De kans dat je spataders hebt, stijgt dus naarmate je leeftijd opschuift. Maar: er zijn ook (uitzonderlijke) gevallen bekend van patiënten die er op achttien jaar al hadden.
20 tot 30% van de volwassenen loopt rond met spataders.
7. Hoe kun je ze voorkomen?
Aan je genetische aanleg kun je natuurlijk weinig veranderen. Maar je kunt de risicofactoren voor spataders wel zo veel mogelijk uitsluiten, door je leefgewoontes aan te passen.
- Stop met roken.
- Probeer af te vallen als je met overgewicht kampt.
- Sta niet te lang aan één stuk recht.
- Beweeg voldoende. Als je wandelt of loopt, trekt je kuitspierpomp zich samen, waardoor die fit en gezond blijft. Daardoor zal er minder snel bloed in je benen blijven ‘hangen’ en daar spataders veroorzaken.
Opgelet: zelfs als je al deze tips toepast, kun je er toch nog krijgen, maar ze zullen zich dan in ieder geval minder snel ontwikkelen naar een ernstig stadium.
8. Wanneer ga je best langs bij de dokter?
Spataders die ernstige klachten (zoals spontane bloedingen of een open beenwonde) veroorzaken, moeten natuurlijk zo snel mogelijk worden behandeld. Maar er zijn ook mensen die een leven lang spataders hebben, en daar geen of nauwelijks last van ondervinden.
Voor die ‘gelukzakken’ is een bezoek aan de huisarts niet echt dringend. Maar het overgrote deel van de spatader-patiënten krijgt vroeg of laat toch te kampen met vervelende, niet levensbedreigende klachten zoals zware en vermoeide benen, krampen, jeuk, huidverkleuring, of eczeem.
Blijf zeker niet met die klachten rondlopen, maar ga langs bij je huisarts voor advies. Sommige patiënten (vooral vrouwen) laten ze ook om cosmetische redenen behandelen, omdat ze vinden dat de spataders hun benen ontsieren.
9. Hoe ziet een behandeling er precies uit?
Vroeger werden ze vooral met ‘stripping’ behandeld. Daarbij werden de lekkende spataders via de lies dichtgebonden en operatief verwijderd. Maar die techniek heeft vandaag grotendeels plaatsgemaakt voor enkele minder ingrijpende behandelingen. Naargelang de ernst van de aandoening wordt er nu gekozen voor laseren, radiofrequentie of ‘foam’-spuitjes.
- Die laatste techniek werkt vooral goed bij kleinere spataders, die dan worden dichtgespoten met een chemisch product dat de aderwand gaat irriteren en verkleven.
- Grotere spataders worden meestal behandeld met laser of radiofrequentie. Daarbij wordt er een katheter in de spatader geplaatst die de binnenkant van de wanden verhit en er zo voor zorgt dat de spatader verschrompelt.
Het dichtspuiten van oppervlakkige aders kun je blijven doen, zonder dat het ooit een probleem wordt. Zelfs na stripping (waarbij je spataders worden verwijderd) blijven er nog altijd voldoende ‘gezonde aders’ over.
10. Zijn spataders moeilijk te behandelen?
Nee. Zeker als je er op tijd bij bent, vallen ze net heel makkelijk te behandelen. Voor foam-spuitjes heb je bijvoorbeeld geen verdoving nodig. Ook bij ernstigere gevallen is de revalidatieperiode vandaag veel korter dan vroeger: ook de laser- en radiofrequentiebehandelingen worden tegenwoordig onder lokale verdoving gedaan, en kun je perfect laten uitvoeren zonder ziekenhuisverblijf.
11. Helpen steunkousen?
Steunkousen kunnen spataders niet voorkomen, maar ze kunnen de symptomen ervan wel verlichten. Zeker mensen die veel moeten rechtstaan en een genetische aanleg hebben, dragen best steunkousen. Ze oefenen druk uit op je been, waardoor de aders vernauwen en je bloed sneller gaat stromen. Op die manier verbeteren ze de bloedcirculatie en zul je minder last hebben van symptomen als pijnlijke zwellingen en krampen. Steunkousen worden ook vaak voorgeschreven na een chirurgische behandeling van spataders, om bloeduitstortingen en andere revalidatiekwaaltjes te voorkomen. Maar: ze zullen de ontwikkeling dus niet stoppen of afremmen.
12. Kunnen spataders na een behandeling terugkomen?
Ja, en dat gebeurt helaas heel vaak: bij zo’n 70% van de patiënten komen ze binnen de 10 jaar gewoon weer terug. Een behandeling betekent dus niet dat je er voor de rest van je leven vanaf bent. Dat komt omdat zo’n chirurgische ingreep wel de spataders, maar niet de onderliggende ontstekingsziekte aanpakt. Daardoor kan het dat de aandoening (een paar jaar na de behandeling) gewoon weer de kop opsteekt op een andere plaats op je been. Momenteel bestaat er ook nog geen medicijn dat de onderliggende aandoening van spataders een halt kan toeroepen.
Daarom wordt aangeraden om jezelf na een ingreep regelmatig te laten checken (bijvoorbeeld om de 2 jaar) op nieuwe, beginnende aders. Op die manier kan de dokter de kleine problematische vertakkingen inspuiten met foam vóór de spataders erger worden.
13. Hebben vrouwen er vaker last van dan mannen?
Ja, maar vergis je niet: ze komen vaker bij mannen voor dan je denkt. Zo’n 20% van de volwassen mannen heeft er last van, tegenover 30% bij de vrouwen. Bij het mannelijke deel van de bevolking treden spataders wel later op. Vrouwen krijgen er gemiddeld vanaf hun 35 last van, bij mannen duurt dat nog iets langer.
Waarschijnlijk heeft dat verschil te maken met zwangerschappen. Tijdens een zwangerschap zet de baarmoeder uit en verhoogt de druk op de aders in de buikholte. Ook de aders in je armen en benen komen zo meer onder druk te staan, waardoor de aderkleppen daar sneller gaan lekken. Toch hebben ook vrouwen zonder kinderen vaker last van spataders dan mannen. Waarschijnlijk speelt dus ook de vrouwelijke hormoonhuishouding in het algemeen een rol in de ontwikkeling ervan.
Vrouwen hebben er vaker last van dan mannen: zo’n 30% tegenover 20%.
14. Betekenen de blauwe of rode penseelvaatjes op mijn huid dat ik spataders heb?
Nee, penseelvaatjes worden weleens verward met spataders, maar eigenlijk gaat het hier om iets anders. Penseelvaatjes ontstaan, in de helft van de gevallen, door een aantasting van de aders die lang niet zo ernstig is als spataders. In dat geval vormen ze dus louter een cosmetisch probleem, dat gemakkelijk kan worden verholpen met een oppervlakkige laserbehandeling of met spuitjes.
Toch moet je arts bij de behandeling altijd controleren of de penseelvaatjes niet worden veroorzaakt door spataders dieper in je been. Want als dat onderliggende probleem niet mee wordt aangepakt, zullen de penseelvaatjes na de cosmetische ingreep gewoon weer terugkomen.
15. Komen spataders alleen op je benen voor?
Nee, ze kunnen ook opduiken in de buikholte, rond de eierstokken en de baarmoeder (of bij mannen: rond de teelballen) of in heel zeldzame gevallen op de armen of in de halsstreek. Maar spataders op je armen of in je hals komen echt maar heel zelden voor. Meestal worden ze veroorzaakt door een andere ziekte of aandoening, zoals een aderverstopping in de schouder of in de buikholte.
Met dank aan dr. Marc Vuylsteke, vaatchirurg in het Sint-Andriesziekenhuis in Tielt en voorzitter van de Benelux Vereniging voor Flebologie. Hij schreef het boek ‘Alles over spataders en trombose’.
Ook over je gezondheid:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!