Check-up: welke medische screenings zijn zinvol na je vijftigste?
Je lichaam verandert nogal na je vijftigste, en dus moet je net dan je gezondheid in de gaten houden. Medische screenings kunnen je daarbij helpen.
Eerst even dit…
Deze richtlijnen gelden voor gezonde volwassenen zonder specifieke klachten. Ben je zwaar ziek (geweest), heb je een chronische ziekte, ben je erfelijk belast… dan zijn andere of regelmatigere controles nodig. Je kunt dit het beste even met je huisarts bespreken.
Trop is te veel
βWe kunnen heΜeΜl veel opsporen, maar dat is niet altijd zinvolβ, zegt Dirk Avonts, senior-arts bij huisartsenvereniging Domus Medica. βTot tien jaar geleden zouden we gezegd hebben: laat dat bloedonderzoek maar doen. Nu zeggen we: bespreek met je arts of het nuttig is of niet. Op basis van je medische verleden en dat van je familie, je leefgewoonten, je werk … kan hij of zij inschatten welke risicoβs er zijn op bepaalde ziektes in de toekomst, en dus ook welke tests eventueel zinvol voor jou kunnen zijn.
Er zijn 195 preventieve tests die nuttig kuΜnnen zijn, maar slechts een tiental zijn echt van belang, waaronder de tests in dit artikel. Alle andere doen soms meer kwaad dan goed. Hoe meΜeΜr je test, hoe groter de kans dat er iets gevonden wordt dat niet gevaarlijk is, maar waartegen je misschien weΜl pillen gaat slikken. Zeker bij gezonde mensen zonder specifieke klachten, moedigen we terughoudendheid aan. Niet elke vijftigplusser moet een hartscan laten doen. Praat erover met je arts.
Daarnaast kunnen we niet genoeg nadruk leggen op een gezonde levensstijl. Beweging heeft een enorm beschermend effect tegen de ontwikkeling van diabetes, hart- en vaatziekten, depressies… Bewegen zal je meΜeΜr opleveren dan de meeste preventieve tests.β
1. Je botten: zijn ze gevoelig voor breuken?
Screening:
Een botdichtheidsmeting of botdensitometrie kan osteoporose of botontkalking vaststellen. Osteoporose begint als een sluimerende ziekte die geen klachten geeft, tot de botten zo broos geworden zijn dat ze makkelijk breken. Een vroege diagnose en vooral preventie is daarom belangrijk.
Voor wie?
βVrouwen in de menopauze lopen meer risico op osteoporose, maar het is niet zo dat aΜlle vrouwen dan een botdichtheidsmeting moeten laten doenβ, zegt dr. Frank Luyten, reumatoloog aan het UZ Leuven. βWanneer je na je vijftigste bij een gewone val een breuk oploopt β breuken aan vingers of tenen niet meegerekend β is een meting weΜl aanbevolen.
Ook deze groepen lopen meer risico:
- erg magere personen;
- patieΜnten met reumatoiΜde artritis;
- rokers;
- mensen die elke dag alcohol drinken;
- of van wie de ouders ooit een heup gebroken hebben.
Bekijk samen met je huisarts of een botmeting voor jou nuttig is. Gelden geen van bovenstaande risicofactoren voor jou, of ben je ouder dan vijftig en heb je nog nooit iets gebroken? Dan hoef je voorlopig niets te doen.β
Hoe gaat het in z’n werk?
Op verschillende plaatsen (heup, wervelkolom …) wordt de botdichtheid gemeten met een lage dosis roΜntgenstralen. Daarvoor moet je doorgaans twee keer eΜeΜn minuut stil op je rug blijven liggen. Het onderzoek gebeurt meestal in het ziekenhuis.
Doet het pijn?
Het hele onderzoek is pijnloos en duurt gemiddeld tien tot vijftien minuten. Je hoeft je niet uit te kleden, enkel metalen voorwerpen (riem, ketting, beugelbeha…) moeten verwijderd worden.
Wanneer krijg je de uitslag?
De resultaten worden naar je huisarts gestuurd. Die zal beslissen of een eventueel aanvullende behandeling nodig is.
Hoe vaak?
βOm de vijf jaarβ, zegt Frank Luyten. βEnkel patieΜnten met osteoporose die met een behandeling starten, laten we soms om de twee jaar terugkomen. Als hun botdensiteit niet verbeterd is of niet stabiel is gebleven β wat het geval zou moeten zijn β kan dat erop wijzen dat de medicatie niet correct wordt ingenomen.β
Hoeveel kost het?
Een botdichtheidsmeting wordt om de vijf jaar terugbetaald door de mutualiteit, als je:
- tot de risicogroep behoort;
- een vrouw bent ouder dan 65 jaar van wie een familielid een gebroken heup gehad heeft;
- of in het geval van bepaalde breuken.
Zelf meer weten?
βOp de website van de universiteit van Sheffield vind je een handige tool waarmee je je risico op fracturen kunt berekenenβ, zegt dr. Frank Luyten. βZit je in de rode zone, dan laat je best een botmeting doen.β Surf voor deze tool naar www.sheffield.ac.uk/FRAX en klik op βcalculation toolβ. Kies βEuropeβ en βBelgiumβ. De vragen zijn opgesteld in het Engels.
2. Je bloedsuiker: is die niet te hoog?
Screening:
Een te hoog suikergehalte in je bloed kan wijzen op (een verhoogd risico op) diabetes of suikerziekte. Diabetes type 2 is de meest voorkomende vorm en wordt meestal pas vastgesteld op oudere leeftijd. Een bloedsuikermeting bij de huisarts kan je tijdig waarschuwen.
Voor wie?
Voor iedereen vanaf vijftig jaar. βVanaf dan hebben veel mensen de neiging om minder te bewegenβ, zegt dokter Dirk Avonts. βOnze levensstijl wordt passiever en leidt tot overgewicht. Dat werkt diabetes in de hand. Maar ook als je geΜeΜn overgewicht hebt, kan het geen kwaad om je bloedsuiker jaarlijks door je huisarts te laten meten.β
Hoe?
De arts prikt met een prikpen in je vinger, strijkt een druppel bloed op een speciale teststrook in een glucosemeter, en kan meteen je bloedsuikerwaarden aflezen. Een te hoog suikergehalte bij twee metingen kan wijzen op diabetes, op een voorstadium, of op een verhoogd risico.
TIP: Een bloedsuikermeting doe je nuchter, dus minstens twaalf uur na
je laatste maaltijd. Water drinken mag.
3. Je dikke darm: zijn er geen poliepen?
Screening:
Bloed in je stoelgang kan wijzen op poliepen in je dikke darm, die kunnen uitgroeien tot dikkedarmkanker. Een stoelgangtest spoort (te veel) bloedsporen op.
Voor wie?
Dikkedarmkanker komt meestal voor boven de leeftijd van vijftig jaar. Het Bevolkingsonderzoek Dikkedarmkanker van de Vlaamse Overheid nodigt alle Vlamingen van 50 tot 74 jaar uit voor een tweejaarlijkse stoelgangtest. Deelnemen is sterk aan te raden, ook als je geen klachten hebt. Want in een vroeg stadium geeft dikkedarmkanker geen klachten, waardoor die zonder test vaak laat ontdekt wordt, soms zelfs als de tumor al uitgezaaid is.
Hoe gaat het in z’n werk?
Met de test (die je automatisch per post krijgt vanaf je 50ste) neem je thuis een staal van je stoelgang en stuur je het gratis op naar het laboratorium.
Doet het pijn?
Nee. Je moet gewoon naar het toilet gaan en je ontlasting opvangen.
Wanneer krijg je de uitslag?
Zowel jij als je huisarts krijgen binnen de veertien dagen het resultaat toegestuurd. Als je staal niet goed genoeg was om te analyseren, ontvang je een nieuwe test.
Hoe vaak?
Wijkt je stoelgangtest niet af, dan herhaal je de test om de twee jaar. Je krijgt dan vanzelf een uitnodiging. Werd er weΜl bloed ontdekt, dan betekent dat niet dat je kanker hebt, maar is er weΜl extra onderzoek nodig. Je arts kan je doorverwijzen voor een coloscopie.
Hoeveel kost het?
De test van het Vlaams Bevolkingsonderzoek is gratis voor iedereen die de test ontvangt.
Goed om te weten:
Wacht niet tot je 50ste als je een eerstegraadsfamilielid hebt dat aan dikkedarmkanker lijdt, of aan een chronische darmziekte zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. Dan heb je een verhoogd risico. Kijk op dikkedarmkanker.bevolkingsonderzoek.be voor meer informatie en veelgestelde vragen.
4. Je borsten: voel je niks verdachts?
Screening:
Een mammografie is een roΜntgenfoto van je borsten. Ze spoort kwaadaardige gezwellen op en tumoren die borstkanker veroorzaken.
Voor wie?
De Vlaamse overheid nodigt alle vrouwen tussen 50 en 69 jaar uit voor een tweejaarlijkse mammografie. Je krijgt de uitnodiging thuis gestuurd. De helft van alle borstkankers komt voor in die leeftijdsgroep.
Hoe gaat het in z’n werk?
Elke borst wordt door de radioloog tussen twee platen gelegd, en enkele seconden aangedrukt. Dat aandrukken is nodig om met zo weinig mogelijk straling toch scherpe roΜntgenfotoβs te kunnen maken.
Doet het pijn?
Een mammografie kan pijn doen, ja. Het aandrukken van de borsten duurt gelukkig niet lang, en is niet schadelijk. Als je nog menstrueert, is het beter om de screeningsmammografie vier tot twaalf dagen na het begin van je maandstonden te laten nemen. Je borsten zijn dan minder gespannen.
Wanneer krijg je de uitslag?
Binnen de drie weken ontvangen jij en je huisarts een brief met het resultaat. Bij afwijkingen neemt je huisarts of gynaecoloog contact met je op voor bijkomend onderzoek. Dat kan een nieuwe mammografie zijn, een echografie of weefselonderzoek (biopsie).
Hoe vaak?
Om de twee jaar is voldoende, zolang je tot de doelgroep behoort en er geen afwijkingen vastgesteld worden.
Hoeveel kost het?
Een screeningsmammografie is gratis.
Goed om te weten:
Blijf tussen twee mammografieeΜn alert, ook als er geen afwijkingen vastgesteld zijn. Raadpleeg je arts als je een verandering aan je borst opmerkt.
5. Je huid: hoe onschuldig zijn die plekjes?
Screening:
Huidkanker is de meest voorkomende kanker in ons land. Een op de vijf Belgen krijgt er ooit mee te maken. Hoe vroeger je de kanker ontdekt, hoe succesvoller de behandeling. Een screening kan helpen.
Voor wie?
Vooral onder vijftig- en zestigplussers komt huidkanker vaak voor, maar niet iedereen moet zich laten controleren. βMensen die meer dan honderd pigmentvlekken hebben over hun lichaam, ooitΒ huidkanker gehad hebben, of twee mensen in hun directe familie hebben die een melanoom hebben gehad, laten zich best onderzoekenβ, zegt dermatoloog Thomas Maselis. βHetzelfde geldt voor intensieve zonnebankgebruikers en voor mensen die als kind ooit fel verbrand zijn geweest, of mensen die veel buiten gewerkt hebben. Ook wanneer je na je 45ste nog donkere vlekjes bij krijgt, of vlekjes plots veranderen, stap je best naar je arts of dermatoloog.β
Hoe vaak?
βEen jaarlijkse of halfjaarlijkse controle is enkel bedoeld voor mensen uit de risicogroepβ, zegt Thomas Maselis. βIn andere gevallen is het voldoende om zelf je vlekjes en eventuele veranderingen in de gaten te houden. Raadpleeg bij twijfel je arts.β
Hoe gaat het in z’n werk?
De dermatoloog bekijkt je huid. Verdachte plekjes kunnen meteen of tijdens een volgende consultatie verwijderd worden, waarna ze in het labo verder onderzocht worden. Twee weken later kun je het resultaat opvragen.
Hoeveel kost het?
De meeste ziekenfondsen betalen een consultatie bij de dermatoloog gedeeltelijk terug.
6. Hou je hart in ’t oog
Vijftig is ook een goed moment om even stil te staan bij de gezondheid van je hart, zegt cardiologe Catherine De Maeyer. βEr zijn best een aantal dingen die veranderen op die leeftijd. Door de menopauze verdwijnen je vrouwelijke hormonen, waardoor je minder beschermd bent tegen hart- en vaatziekten. Veel vrouwen krijgen ook last van een hoge bloeddruk omdat hun bloedvaten minder elastisch worden. Het is verstandig om daar aandacht voor te hebben.β
Wat kun je doen?
Je bloeddruk meten
Waarom? Een hoge bloeddruk is een βstille doderβ: je hebt er op korte termijn vaak geen pijn of onmiddellijke klachten van, maar het kan weΜl schade veroorzaken in een groot deel van je organen. Door regelmatig je bloeddruk te laten meten, kun je je op tijd laten behandelen.
Voor wie? Elke vrouw vanaf vijftig jaar. βLaat je bloeddruk meten telkens wanneer je bij de huisarts of gynaecoloog komtβ, zegt Catherine De Maeyer. βDe meeste huisartsen en gynaecologen doen dit spontaan. Doen ze dat niet, vraag er dan naar.β
Je bloed laten onderzoeken
Waarom? βVeel vrouwen laten rond hun vijftigste een bloedonderzoek doen om te kijken of ze al in de overgang zitten. Dat is een goed moment om ook je cholesterol, suiker, nierfunctie… te laten checken.β Hoe vaak? Laat je bloedafname geen speciale problemen zien, dan is om de twee jaar voldoende.
Je hart laten onderzoeken
Wat is het? Een hartonderzoek bestaat onder meer uit een hartfilmpje of cardiogram van je hart en een inspanningstest bij de cardioloog.
Voor wie? Catherine De Maeyer: βHeb je eerstegraadsverwanten die aan hart- of vaatziekten gestorven zijn, of op jonge leeftijd een hartinfarct gekregen hebben, raden we een hartonderzoek sterk aan vanaf de menopauze. De verdere opvolging hangt af van hoe groot je risico blijkt te zijn. Ben je niet familiaal belast, dan kan het geen kwaad om eens een inspanningstest te doen, maar dan hoeft dat zeker niet elk jaar.β Je hebt geen doorverwijzing nodig voor een afspraak bij een cardioloog, maar bespreek het toch best eerst met je huisarts.
7. Het uitstrijkje
Ook na je 50ste of in de menopauze blijft het uitstrijkje belangrijk, en dat tot je 64ste. Bij vrouwen ouder dan 65 jaar van wie de twee laatste uitstrijkjes normaal waren, is het niet meer nodig omdat het risico op baarmoederhalskanker dan klein is.
Het uitstrijkje spoort afwijkende cellen op die kunnen wijzen op een voorstadium of vroeg stadium van baarmoederhalskanker, ook wanneer je geΜeΜn klachten hebt. De huisarts of gynaecoloog haalt met een speciaal instrument (de βeendenbekβ) via je vagina wat cellen uit je baarmoederhals. Die worden in het laboratorium onderzocht. Meestal ontvangt je arts binnen de twee weken het resultaat.
Bij een licht afwijkend resultaat volgt een vervolguitstrijkje na 6 tot 12 maanden: de kans is groot dat je lichaam die cellen intussen zeΜlf opgeruimd heeft. Als ze niet verdwenen zijn, of als het eerste resultaat ernstig afwijkt, volgt verder onderzoek.
Als je geen klachten hebt en er geen afwijkingen in je vorige uitstrijkje werden gevonden, volstaat een uitstrijkje om de drie jaar. Het preventieve uitstrijkje wordt om de drie jaar terugbetaald, op elke leeftijd. Je betaalt alleen de consultatie bij je arts of gynaecoloog. Kijk op baarmoederhalskanker.bevolkingsonderzoek.be voor meer info.
Handig: de jaarlijkse preventiemodule
De meeste mensen hebben een Globaal Medisch Dossier (GMD) dat alle gegevens over je gezondheid bijhoudt en zorgt voor een betere begeleiding en overleg tussen artsen. Ben je tussen de 45 en 75 jaar, dan kun je aan de huisarts die je GMD beheert, eΜeΜn keer per jaar vragen om een βpreventiemoduleβ aan te maken. Je overloopt dan samen een checklist met preventieve gezondheidsmaatregelen die voor jou nuttig kunnen zijn.
Tekst: Lien Lammar
LEES OOK:
- Spataders: hoe kun je ze voorkomen en verwijderen?
- Meer bewegen met een app? Zo doe je het veilig
- Pigmentvlekjes: hoe kun je ze verminderen?
Volg ons opΒ Facebook,Β Instagram,Β PinterestΒ en schrijf je in op onzeΒ nieuwsbriefΒ om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!