Menopauze: zo verlicht je de mentale gevolgen
Dat de menopauze, naast een lichamelijke impact, ook mentale gevolgen heeft, is minder bekend. Maar met een gezonde levensstijl in combinatie met hormoontherapie, kom je al een heel eind, bevestigen onze experten.
Opvliegers, nachtelijk zweten en hormonale schommelingen zijn zowat de bekendste menopauzeklachten. 33 procent van de Belgische vrouwen (her)kent ze, blijkt uit onze grote gezondheidsenquête in samenwerking met Theramex.
Maar er zijn ook heel wat symptomen die minder of helemaal niet in verband worden gebracht met de (peri)menopauze. Zo weet 82 procent niét dat concentratieproblemen een gevolg kunnen zijn en weet 59 procent niét dat depressie een symptoom kan zijn. Onze experten schijnen hun licht op de mentale gevolgen van de menopauze.
Onze experten
- Leen Steyaert is gespecialiseerd verpleegkundig menopauzeconsulent en borstweefseltherapeut. In haar boeken ‘Stralend door de menopauze’ en ‘Jouw menopauzeplan’ vind je tal van tips om ongemakken te beperken of te vermijden. Recent bracht ze het boek ‘Menokilo’s. Stop het gevecht met je gewicht in en na de overgang’ uit.
- Prof. dr. Herman Depypere is hoofd van de vrouwenkliniek in UZ Gent, voorzitter van de Belgische Vereniging voor Menopauze en auteur van ‘Menopauze. Alle vragen beantwoord’ en ‘Menopauze menostart’, waarin alle aspecten van de menopauze aan bod komen.
Hoe weet je dat je in de overgang zit?
Leen Steyaert: “Elke menopauze is uniek en begint anders, maar typische klachten zijn het ’s nachts wat te warm hebben of veranderingen in de menstruatie. Die wordt onregelmatiger, er is meer of net minder bloedverlies, bijvoorbeeld. Zulke symptomen kondigen de ‘perimenopauze’ aan en kunnen al tien tot vijftien jaar vóór de eigenlijke menopauze opduiken.
Andere symptomen zijn de echte opvliegers, een lager libido, prikkelbaarheid… Omdat ze zo vroeg komen en zo uniek zijn, is het voor artsen soms moeilijk te achterhalen of het om hormoonklachten gaat en niet om ‘gewone’ verouderingsverschijnselen, psychisch onwelzijn of depressie.”
Vaak voelen vrouwen zich minder goed in hun vel, zijn ze emotioneler en humeuriger.
“Hormonen kunnen een heks van je maken. Samen met de hormoonschommelingen gaan ook de gevoelens op en neer. Je kunt het vergelijken met de puberteit, waarbij het humeur van de ene minuut op de andere kan omslaan, of met PMS, het premenstrueel syndroom. Sommige vrouwen barsten voor het minste in huilen uit en denken zelfs dat ze een depressie hebben.
De overgang is hét ideale moment om je emotionele rugzak uit te laden. Als je het nu niet doet, wanneer dan wel?
Neerslachtig of lusteloos zijn, angsten en negatieve gevoelens hebben, komen op elke leeftijd voor, maar tijdens de overgang het vaakst. Dan kan oud verdriet of pijn, wat tot daarvoor door je goed werkende hormonen onderdrukt of gerelativeerd werd, dubbel zo hard naar boven komen. Ook stress kun je tijdens en na de overgang minder goed verdragen en blijft langer in je lijf ‘natrillen’. ”
Wat doe je eraan?
“Aan dat ‘oud zeer’ moet je werken. De overgang is hét moment om je emotionele rugzak uit te laden. Als je het nu niet doet, wanneer dan wel? Je wilt toch geen verbitterde oude vrouw worden? Praat erover met je partner, familie, vrienden of zoek hulp van buitenaf. Tegen stemmingswisselingen kan het ook helpen om een uitlaatklep te zoeken, zoals in een koor gaan zingen, wandelen, een taal leren…
Leer ook vaker ‘nee’ te zeggen en verzet je niet tegen alles wat er in je lichaam gebeurt. Anders worden je zorgen, stress en negatieve gedachten alleen maar groter. Ook mindfulness en lichaamsbeweging zoals yoga kunnen je helpen om bewuster met stress en zo om te gaan.”
De menopauze betekent natuurlijk ook het einde van je vruchtbaarheid.
“We doen er jaren alles aan om níét vruchtbaar te zijn, maar als we onze vruchtbaarheid echt verliezen, blijken veel vrouwen het er toch best moeilijk mee te hebben. Toen ik in de perimenopauze kwam, had ik drie kinderen en geen kinderwens meer, maar toch droomde ik dat ik zwanger was of aan het bevallen van mijn vierde kind. Dat was een afscheid van die vruchtbare periode, die ook staat voor seksuele aantrekkingskracht. Vaak speelt dat mee in het onderbewustzijn.”
Sommige vrouwen klagen ook over vergeetachtigheid. Is dat ook een symptoom van de overgang?
“Niet meer goed kunnen nadenken, je niet meer herinneren waar je de autosleutels hebt gelegd… Ik hoor het in mijn praktijk geregeld. Alsof je gedachten gehuld zijn in een dikke mist. Het zijn normale verschijnselen tijdens de overgang, die vanzelf weer verdwijnen.
Bovendien slapen veel vrouwen niet zo goed, omdat ze baden in het zweet of vaker moeten opstaan om te gaan plassen. Geen wonder dus dat je brein af en toe hapert. Ik raad dan aan om beter te focussen, het multitasken even te laten voor wat het is, en je geest geregeld wat te ontspannen.”
Wat kun je nog meer doen tegen menopauzeklachten?
“Een gezonde levensstijl is cruciaal: voldoende slapen, zoveel mogelijk bewegen, niet roken of te veel alcohol drinken, stress vermijden en gezond en gevarieerd eten. Daarnaast ben ik ervan overtuigd dat hormonen een oplossing kunnen zijn voor fysieke én mentale klachten. Dan bedoel ik niet de synthetische die bijvoorbeeld in de pil zitten, maar de bio-identieke, die exact dezelfde samenstelling hebben als de hormonen die het lichaam zelf aanmaakt.
Je moet niet verwachten dat je opnieuw dertig zult zijn, maar je verouderingsklachten worden wel afgeremd. Bio-identieke hormonen moeten wel voorgeschreven worden door en in overleg met een arts.”
Nochtans hebben hormonen geen al te beste reputatie.
“Door de verkeerde interpretatie van een onderzoek jaren geleden denken nogal wat vrouwen dat hormonen het risico op borstkanker vergroten, maar voor bio-identieke geldt dat niet. Dat je het vrouwen ontzegt om een hormonentherapie te volgen, vind ik verschrikkelijk.
Tijdens de overgang valt de hormoonproductie plots volledig weg, terwijl dat bij mannen maar één procent per jaar is. Net ook op een moment dat er veel uitdagingen zijn in het leven van een vrouw: ze is volop aan het werk, zorgt vaak voor de kinderen én voor bejaarde ouders, leeft zich uit in haar sociaal leven.
Mochten vrouwen wat vaker over de menopauze praten, dan zouden ze weten dat ze niet de enigen zijn die in de war, prikkelbaar of vergeetachtig zijn
Ik denk dat vrouwen van zestig nog nooit zo actief geweest zijn. Leuk, toch? Maar verwacht van hormonen geen quick fix, ze vervangen natuurlijk geen gezonde levensstijl. En laat je niets opdringen: blijf altijd jezelf en maak je eigen keuzes.”
Vanaf wanneer ga je best naar de dokter?
“Zodra je je niet goed voelt en ongerust bent. Daar kun je het geheel van de menopauze bespreken. Hoe is je levensstijl? Hoe goed slaap je? Kunnen hormonen een oplossing zijn? Hoe lang zullen we die voorschrijven? Heb je last van een droge of branderige vagina, libidoverlies of van urineverlies? Veel vrouwen minimaliseren dat jammer genoeg, terwijl je allerlei oefeningen kunt doen of over een medische oplossing kunt praten.
Ik raad vrouwen ook aan om een soort van ‘overgangsdagboek’ bij te houden dat zicht geeft op wat er fysiek en mentaal allemaal gebeurt, en welke medicatie, voedingssupplementen enzovoort je inneemt.”
Over opvliegers praten vrouwen misschien nog net, over de mentale gevolgen (nog) minder. Waarom is dat taboe?
“Iedereen wil oud worden, maar niemand wil het zijn. Door te zeggen dat je geen menopauze wilt, zeg je eigenlijk ‘ik wil niet oud worden’. Dat wordt geassocieerd met niet langer seksueel aantrekkelijk zijn, minder aandacht krijgen en niet meer gezien worden. Terwijl de jaren tussen je veertig en zestig topjaren zijn. Het is echt noodzakelijk om erover te praten, want er zijn veel vrouwen die denken dat ze moeten lijden.
Mochten vrouwen wat vaker over de menopauze en hun klachten praten, dan zouden ze zich normaler voelen, dan zouden ze weten dat ze niet de enigen zijn die in de war, prikkelbaar of vergeetachtig zijn, en zich minder opjagen in hun klachten. Ze kunnen zo ook meer zicht krijgen op mogelijke behandelingen en oplossingen.
Je leven stopt niet bij de menopauze, integendeel, zie het als een nieuw begin
Ik merk nu dat een aantal BV’s er in de media over praat, en sommige politici beseffen nu ook dat het tijd wordt om de menopauze uit het verdomhoekje te halen, er ook op het werk meer over te praten en na te denken over een terugbetaling van de hormoonbehandeling. Allemaal positieve evoluties, die ik graag ondersteun. Maar veel hangt ook af van je eigen ingesteldheid. De menopauze is niet altijd leuk, maar als je je fixeert op de negatieve aspecten, zul je er ook met meer angst naar kijken, terwijl het letterlijk een overgangsfase is.”
Zijn er ook voordelen aan de menopauze?
“Ik vind van wel. Er is veel dat niet meer moet. Veel vrouwen noemen de jaren tussen vijftig en vijfenzestig hun gelukkigste. Je bent zelfzekerder, hebt meer levenservaring, hebt dingen kunnen loslaten… Je ziet jezelf verouderen en van de eerste grijze haren en rimpeltjes ben je twee weken niet goed, maar je wordt er gelaten in. Het is toch niet tegen te houden.
Je hebt ook geen menstruatie meer en bent niet langer de speelbal van je hormooncyclus, dat is voor veel vrouwen een opluchting. Dat gevoel van elke maand een andere vrouw te zijn, valt weg. En in de familie word je de wijze vrouw, komen je kinderen je raad vragen en kun je iets terugdoen voor je bejaarde ouders. Daar tevreden mee zijn, geeft veel voldoening. Je leven stopt niet bij de menopauze, integendeel, het is een nieuw begin.”
Een kwestie van hormonen
Bij de menopauze valt de productie van oestrogeen en progesteron volledig weg en dat voel je. Gezond leven, weten wat er in je lichaam gebeurt en beseffen dat de klachten vaak tijdelijk zijn, kunnen een verschil maken. Maar voor wie (veel) klachten ondervindt, kunnen ook hormonen helpen. Prof. dr. Depypere geeft uitleg.
1. Het hormoonspiraal
Prof. dr. Depypere: “Het Mirenaspiraal kan helpen tegen de onregelmatige menstruatie, maar zal niets doen aan andere fysieke of mentale klachten.”
2. Plantaardige hormonen: de fyto-oestrogenen
“Voor warmteopwellingen zijn producten op basis van soja vaak niet krachtig genoeg. De producten op basis van hop werken beter, maar de effecten ervan zijn onvoorspelbaar.”
3. De anticonceptiepil
“Voor wie veel last heeft van de overgang, helpt een lichte pil heel goed. Er zijn tegenwoordig anticonceptiepillen met het natuurlijk oestrogeen, oestradiol. Natuurlijke oestrogenen zijn goed voor je mentaal welzijn. Het progestatief, de synthetische vorm van progesteron, zorgt bij deze pillen voor een onderdrukking van de onregelmatigheid van je menstruatie. Eens de vijftig voorbij, stop je best geregeld een maand om via bloedonderzoek na te gaan of je in de menopauze bent.”
4. Bio-identieke hormonen
“Zodra je in de menopauze bent, schakel je best over op volledig bio-identieke hormonen, in de vorm van een pil, crème of pleisters. Elke vrouw is anders en dus moet de verhouding oestrogeen/progesteron goed bekeken worden, maar dan kunnen ze zelfs beschermen tegen cardiovasculaire aandoeningen, osteoporose, dementie… Praat met je arts over een op jouw maat gemaakte behandeling.”
Kunnen ook antidepressiva helpen?
Prof. dr. Depypere: “Wie aanleg heeft voor depressie, zal die vooral doormaken in periodes van belasting: na een zwangerschap, bij stress op het werk of een echtscheiding bijvoorbeeld. Ook de overgang kan een uitlokkende factor zijn. Een echte depressie behandel je niet met hormonen, maar met een gezamenlijke aanpak van de huisarts, de psycholoog, psychiater…
Antidepressiva kunnen helpen om die gezamenlijke aanpak te ondersteunen. Hormonen kunnen de overgang draaglijker maken, waardoor antidepressiva eventueel weer kunnen worden afgebouwd. Maar vrouwen die nooit eerder antidepressiva genomen hebben en door slecht slapen en alle rollen die ze moeten vervullen, door de knieën gaan als de energie en ondersteuning van hun natuurlijke hormonen wegvalt, zijn eerder gebaat met een aanpak van de overbelasting en met een hormonentherapie op maat.
Te vaak worden ook voor hen – vanuit een onterechte angst voor hormonen – antidepressiva voorgeschreven. Uit een onlinebevraging bleek dat twaalf procent van de vrouwen een antidepressivum of slaapmedicatie kreeg voorgeschreven zonder dat de juiste diagnose was gesteld: de menopauze. Het is aan de artsen om goed te luisteren naar de klachten van hun patiënten en eventuele ongerustheid weg te nemen, en aan de vrouw om zich goed te informeren, door bijvoorbeeld een boek over de menopauze te lezen.”
Meer over menopauze
Ook op het nieuwe platform Women in Menopause vind je heel veel relevante informatie over alles wat bij de menopauze komt kijken. Het platform is speciaal ontwikkeld om vrouwen de tools aan te reiken om deze levensfase niet lijdzaam te ondergaan, maar er bewust en krachtig mee om te gaan, door middel van inzichten in onderzoeken, praktische tips en advies en ook gedeelde ervaringen van andere vrouwen.
Meer weten over de menopauze?
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!