Onder narcose? De expert beantwoordt al je vragen
Een medische ingreep is altijd spannend, zéker als je daarvoor in slaap moet worden gebracht. Anesthesist Sarah Devroe (UZ Leuven) geeft je een helder antwoord op negen vragen over narcose.
1. Hoe werkt narcose precies?
Sarah Devroe, anesthesist bij UZ Leuven: “Algemene anesthesie of narcose kun je omschrijven als een kunstmatige slaap of bewusteloosheid. Hiervoor worden geneesmiddelen gebruikt die inwerken op de hersenen. De zenuwbanen die ervoor zorgen dat je wakker bent, worden onderdrukt, terwijl de zenuwbanen die je slaperig maken, gestimuleerd worden, waardoor je in een diepe slaap belandt.
Daarnaast krijg je ook zware pijnstillers, die ervoor zorgen dat je lichaam tijdens de ingreep geen pijn voelt. Die combinatie van slaapmiddelen en pijnstillers moet ervoor zorgen dat je lichaam zoveel mogelijk ‘uitgeschakeld’ staat, wat nodig is om een operatie zo veilig mogelijk te laten verlopen.
Bij algehele narcose word je volledig in slaap gebracht, maar bij sommige ingrepen – bijvoorbeeld een knieoperatie – kan de anesthesist ook kiezen voor plaatselijke verdoving. Je blijft dan volledig bij bewustzijn, maar krijgt plaatselijk medicatie ingespoten, waardoor je in dat deel van je lichaam niets meer voelt.”
2. Is een vooronderzoek nodig?
Sarah Devroe: “Elke patiënt die in ons ziekenhuis een ingreep onder narcose ondergaat, moet op voorhand een uitgebreide vragenlijst invullen over zijn algemene gezondheidstoestand. Neem je medicatie? Heb je last van hartkloppingen of hoge bloeddruk? Zijn je longen, lever, nieren en andere organen gezond? Lijd je aan bepaalde ziektes zoals diabetes? Heb je last van allergieën? Op basis van die informatie beslissen we bij welke patiënten een extra vooronderzoek nodig is. Dat kan een bloedafname zijn, een cardiogram, een foto van de longen…
Door op voorhand mogelijke risicofactoren te bevragen, vermijden we overbodige onderzoeken die ons gezondheidssysteem veel geld kosten. Ook de soort ingreep speelt een rol. Moet je bijvoorbeeld een zware operatie ondergaan waarbij je veel bloed zult verliezen, dan zullen we vooraf zeker een bloedafname doen om te kijken of je bloedstolling normaal is.”
Algehele narcose is erg veilig. We waken erover dat alle levensbelangrijke organen goed blijven functioneren, en kunnen snel ingrijpen als er problemen zijn
3. Hoe word je onder narcose gebracht?
Je kunt in slaap gebracht worden op twee manieren: via een infuus of via een masker. Sarah Devroe: “Bij volwassenen en oudere kinderen gebruiken we meestal een infuus, waarlangs we de medicatie in een ader spuiten. Jonge kinderen of volwassenen die extreem angstig zijn voor naalden, brengen we in slaap met een masker, zodat ze het slaapmiddel inademen. Pas wanneer ze in slaap zijn, krijgen ze een infuus en wordt de medicatie verder intraveneus – in de ader dus – toegediend.
Bij beide methodes ben je al na enkele seconden in slaap. Anesthesie via een masker proberen we vandaag wel zoveel mogelijk te vermijden, omdat het gebruik van gas niet milieuvriendelijk is. Ook daar houden zieken-huizen vandaag meer en meer rekening mee.”
4. Moet je nog steeds nuchter zijn voor een operatie?
Sarah Devroe: “Ja, maar de richtlijnen zijn de laatste jaren veel soepeler geworden. Terwijl je vroeger vanaf middernacht niets meer mocht eten of drinken ongeacht hoe laat je geopereerd werd, mogen patiënten nu tot zes uur voor de operatie nog een lichte maaltijd eten. Heldere dranken zoals water, zwarte koffie, thee of appelsap zonder pulp mogen nog tot twee of zelfs één uur voor de operatie.
Een lege maag is belangrijk om te voorkomen dat er tijdens de operatie voedsel of vloeistoffen uit je maag naar boven komen en in je longen terechtkomen, wat gevaarlijk kan zijn. Je slik- en hoestreflex wordt immers onderdrukt door de narcose. Inmiddels weten we uit studies dat onze maag veel sneller leeg is dan gedacht. Nog uit onderzoek weten we dat patiënten ook sneller en vlotter herstellen als ze niet nodeloos lang nuchter geweest zijn.”
5. Is narcose veilig?
Sarah Devroe: “Anesthesie is vandaag zeer veilig dankzij goede geneesmiddelen, degelijk opgeleide anesthesisten en moderne controleapparatuur. We houden voortdurend ademhaling, hartslag, lichaamstemperatuur, zuurstofgehalte in het bloed… in de gaten en waken erover dat alle levensbelangrijke organen goed blijven functioneren. We kunnen daardoor ook snel ingrijpen wanneer er problemen zijn. Want zoals bij elke medische handeling kun je ook bij narcose niet alle risico’s uitsluiten.
Een zeldzame maar mogelijke complicatie is bijvoorbeeld een allergische reactie of ‘anafylactische shock’ op de gebruikte medicatie. Meestal kunnen we dat goed oplossen, maar bij hoog risicopatiënten kan dat soms tot gevaarlijke situaties leiden. Het risico op complicaties hangt nauw samen met je gezondheid en medische voorgeschiedenis, én met de soort ingreep. Een geplande kleine ingreep is minder risicovol dan een spoedprocedure of een zware, langdurige operatie.”
Het kort ontwaken in de operatiekamer na de operatie wordt soms verkeerdelijk verward met wakker worden tijdens de operatie
6. Wat als je bang bent voor de narcose?
Alvast een geruststelling: je bent niet de enige. Angst voor narcose komt heel vaak voor, zo vertelt Sarah Devroe: “Het idee dat je je lichaam uit handen geeft en de controle erover verliest, is voor veel mensen beangstigend. Vroeger gaven we iedereen – volwassenen én kinderen – vooraf een angstremmer, maar dat doen we vandaag alleen nog bij patiënten die echt bijzonder bang zijn. We zetten liever in op communicatie. Tot vlak voor de operatie leg ik zo goed mogelijk uit wat ik aan het doen ben en geef ik patiënten de kans om vragen te stellen als ze iets niet begrijpen of bang zijn. Op die manier kun je al een groot stuk van de angst wegnemen.”
7. Kun je wakker worden tijdens de operatie?
Sarah Devroe: “Wakker worden of awareness tijdens een operatie kan gebeuren wanneer de verdoving niet diep genoeg is. Gevaarlijk is dat niet, maar het is natuurlijk wel beangstigend. Vroeger kwam awareness geregeld voor, maar met de huidige technieken is de kans bijzonder klein. Op de monitors kunnen we perfect zien hoe diep de patiënt slaapt. Zodra we merken dat de verdoving afneemt, grijpen we in.
Het is de taak van de anesthesist om je in slaap te brengen, maar ook om je in slaap te houden tijdens de operatie. Bij operaties waarbij ook spierverslappers toegediend worden, bijvoorbeeld buikoperaties, gaan we de diepte van de narcose extra goed monitoren. Dan kun je immers niet meer bewegen en kun je het dus ook niet aangeven als je bij bewustzijn komt.
Mocht je als patiënt toch een ervaring van awareness meemaken tijdens een ingreep, spreek er dan over met je arts, want dit kan leiden tot een posttraumatisch stresssyndroom.”
8. Hoelang duurt het voor je weer wakker wordt?
Dat gaat heel snel: vijf tot tien minuten na de ingreep ben je alweer wakker, ook al besef je dat zelf nog niet altijd. Sarah Devroe: “Tegen het einde van de operatie bouwen we de narcose al een beetje af, zodat je niet langer dan nodig in slaap bent. De meeste patiënten worden na de operatie even wakker en doen hun ogen open, maar vallen dan snel weer in slaap. Achteraf weten ze er meestal niet veel meer van. Dat ontwaken in de operatiekamer na het beëindigen van de operatie wordt soms verkeerdelijk verward met het wakker worden tijdens de operatie.”
Na de operatie word je naar de ontwaakzaal of recovery gebracht, waar je verder kunt bekomen van de ingreep en de nodige pijnstilling krijgt. Gespecialiseerde verpleegkundigen zullen je observeren en verzorgen tot je wakker en comfortabel genoeg bent om naar je kamer te gaan.
Sarah Devroe: “Sommige patiënten zijn na een halfuur al wakker, anderen blijven zes uur in de ontwaakzaal. De zwaarte van de operatie speelt een rol, maar ook de lichaamsbouw van de patiënt. De verdovende medicatie zet zich vast in het vetweefsel, waardoor zwaarlijvige mensen vaak langer blijven slapen. Pas wanneer je goed wakker bent, je armen en benen kunt bewegen en kunt ademen zonder zuurstofmasker, mag je naar de kamer.”
De pijn en de angst voor een operatie hebben een invloed. Je lichaam heeft in een stresssituatie gezeten, en dat kan nog een hele tijd voelbaar zijn
9. Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van narcose?
Sarah Devroe: “Het meest voorkomende neveneffect na een algehele verdoving is misselijkheid. Tijdens de operatie geven we vaak al medicatie waardoor je na de ingreep minder misselijk bent of minder moet braken, maar sommige patiënten hebben er toch nog veel last van.
Andere bijwerkingen zijn moeheid, duizeligheid, rillingen, een droge keel of mond… Oudere patiënten hebben een grotere kans op tijdelijk geheugenverlies, verwardheid of concentratieproblemen, zeker wanneer die er al waren vóór de ingreep. Bij kinderen zien we soms tekenen van ‘postoperatieve agitatie’: ze zijn heel onrustig, ze huilen, ze slaan met hun armen… Soms zijn ze ronduit onhandelbaar of zelfs agressief. Die reacties zijn normaal en verdwijnen zodra de verdoving volledig uitgewerkt is.
Patiënten melden soms dat ze zich na een operatie nog dagen- of wekenlang moe voelen of zich moeilijk kunnen concentreren. Ze wijten dat vaak aan de verdoving, maar ook aan de chirurgische ingreep zelf; de pijn en de angst voor een operatie hebben een invloed. Je lichaam heeft in een stresssituatie gezeten, en dat kan nog een hele tijd voelbaar zijn.”
Tekst: Lien Lammar uit Libelle 07/2024
Meer interessante artikels:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!