Hoe help je iemand omgaan met stress?
Stress… we hebben er allemaal mee te maken. En de meesten onder ons zelfs dagelijks in deze jachtige en veeleisende maatschappij. Maar misschien ken je wel iemand in je omgeving die er extra last van heeft en zou je die persoon graag willen helpen? Veerle Soyez, expert mentaal welbevinden bij Vlaams Instituut Gezond Leven vzw, legt uit waar je op kunt letten en wat je kunt doen.
Wat is stress?
Veerle Soyez: “Ziekte, financiële onzekerheid, conflicten op het werk … Er zijn heel wat gebeurtenissen of zaken die ons stress kunnen bezorgen, dat noemen we stressoren. Ze kunnen ons uit balans brengen en ons mentaal welbevinden onder druk zetten.” Maar eigenlijk hoeft stress op zich geen probleem te zijn: een deadline halen of een feestje voorbereiden bijvoorbeeld, ook dát zijn uitdagingen die een zekere stress met zich meebrengen. “In deze gevallen gaat het dan wel om stress die je motiveert om dingen te doen. Daarom wordt het ook wel positieve stress genoemd”, zegt Veerle.
Toch wordt stress meestal als negatief gezien. We ervaren veel meer de nadelen dan de voordelen. “Dat kan te maken hebben met verschillende dingen: de stressor is bijvoorbeeld te groot, en heeft dus een hele grote impact. Of we zijn gefocust op de (mogelijke negatieve) uitkomst, waardoor de stress je eerder gaat afremmen dan motiveren (bv. wanneer je een moeilijk gesprek moet aangaan waarvan je niet weet hoe het gaat aflopen). En niet te vergeten: in onze huidige maatschappij zijn er erg veel (kleine) stressoren. Dat zorgt voor een voortdurende blootstelling aan milde stress – die eerder onzichtbaar en sluipend aanwezig is. Die opeenstapeling van kleine porties stress gaat uiteindelijk wel doorwegen.”
Hoe herken je stress bij iemand? Zijn er bepaalde signalen?
“Stress is iets heel individueels. Iedereen reageert er anders op. Of een gebeurtenis je sterk of minder sterk uit evenwicht brengt, hangt bovendien ook af van het moment en de situatie”, legt Veerle uit. “Acute stress is meestal goed zichtbaar. Maar sluimerende stress die zich doorheen de tijd opstapelt, valt veel minder op. Doordat er sprake is van een geleidelijk proces, hebben mensen vaak zelf niet (meer) door dat de stress zich aan het opstapelen is. Buitenstaanders zien het meestal wel.”
Verschillende manieren
Er zijn grosso modo drie verschillende manieren waarop iemand stress kan voelen, ervaren of opmerken: emotioneel en cognitief, lichamelijk en in zijn gedrag.
- De kans is groot dat je als buitenstaander in de eerste plaats de gedragsveranderingen zult opmerken. Een belangrijk signaal van stress is immers dat iemand zich anders gedraagt dan gewoonlijk. Dat gebeurt meestal heel subtiel en geleidelijk aan. Het valt bijvoorbeeld op dat iemand minder geduld heeft, sneller boos wordt of uitvliegt, geprikkeld of cynisch reageert, zich tijdens de middag gaat afzonderen … Daarnaast kan middelengebruik (medicatie, alcohol, drugs, nicotine) en meer of minder eten een signaal zijn.
- Stress kan zich ook uiten op emotioneel en cognitief vlak. Iemand is verstrooid of vergeetachtig, kan niet of moeilijker beslissen. Sommige mensen kunnen depressieve klachten ontwikkelen. Ze zien er terneergeslagen uit, zijn futloos of gaan misschien langzamer praten of bewegen.
- En tot slot kunnen ook een aantal lichamelijke veranderingen een teken aan de wand zijn. Heeft iemand opeens veel last van zweten of klamme handen? Ziet hij of zij er heel moe of heel bleek uit? En, hoewel er nog wetenschappelijke onduidelijkheid bestaat over de onderliggende processen, is het wel duidelijk dat stress aanleiding kan geven tot tal van ontstekingsreacties. Heel wat fysieke klachten kunnen daardoor ook stress als oorzaak hebben.
Welke impact kan het hebben op jezelf en op je relatie met de persoon in kwestie?
“In de eerste plaats zal het zien en herkennen van stress bij iemand anders jou bezorgd maken. Je ziet dat iemand met wie je samenwerkt of om wie je geeft, het lastig heeft. Benoem dat! Het feit dat iemand het onder woorden brengt, is voor die persoon vaak al een opluchting”, vertelt Veerle.
Samenleven of -werken met iemand met veel stress, is niet altijd even aangenaam. Wanneer iemand geprikkeld reageert, of onverwacht kan uitvliegen, dan lokt dat (uiteraard) ook een reactie bij jezelf uit. “Ook al zie en begrijp je wat er aan de hand is, het is niet altijd makkelijk om ermee om te gaan. Dit kan ervoor zorgen dat er discussies of ruzies ontstaan. Of dat verwijten over en weer gaan. Je gaat op de tippen van je tenen lopen.” Merk je dat dit gebeurt? Probeer zelf rustig te blijven, buikademhaling kan hierbij helpen. Of verlaat even de ruimte en ga een luchtje scheppen.
Omgaan met stress: hoe kun je de ander nu helpen?
Veerle: “Doordat stress voor iedereen anders is, is het niet eenvoudig om op de juiste manier hulp te bieden. Laat daarom in de eerste plaats ‘zien’ dat je er bent. Veel meer hoef je niet te doen. Sla een babbeltje, laat regelmatig wat van je horen of ga samen iets leuks doen. Zo ben je aanwezig en blijf je betrokken. Probeer vooral ook te luisteren, maar zonder meteen een heleboel tips te willen geven of met oplossingen aan te komen. Probeer zicht te krijgen op wat de ander nodig heeft. Dat versterkt jullie verbondenheid en doet jullie beiden deugd.”
De steun van anderen is erg belangrijk en waardevol. Het is natuurlijk goed om alert te zijn: heb je de indruk dat er meer aan de hand is? Duurt de moeilijke periode niet te lang? Heeft het impact op verschillende delen van de persoon zijn/haar leven? Mist hij/zij wat vaardigheden om er wat aan te doen en is jouw steun niet voldoende? Dan kan het goed zijn om dit te bespreken. Hier vind je waar je terecht kunt.
Zijn er dingen die je beter wel of net níét doet? Waar let je best op?
“We hebben allemaal ons eigen leven, waardoor het effect van stress ook voor iedereen anders zal zijn. Misschien ontkent de persoon in eerste instantie dat hij of zij te veel stress heeft. Adviseer eventueel om een test de doen: de test #Schijfruimtevol kan een eye-opener zijn en een basis vormen om het gesprek verder aan te gaan”, zegt Veerle.
“Neem niet ongevraagd zaken uit handen, of schakel niet ongevraagd hulp in. Wat werkt om jouw stress te verminderen, werkt niet noodzakelijk voor iemand anders. Wat wél voor iedereen geldt, is dat we op zoek gaan naar manieren om de balans te bewaren. Luister daarom en help de ander te zoeken naar hoe het evenwicht te herstellen. Wanneer iemand ervoor openstaat, kun je eventueel ook samen een deugddoend lijstje opstellen.”
Accepteer dat je bepaalde zaken ook níét kunt veranderen. Bekijk eventueel samen het vijfstappenplan voor problemen.
Is stress ‘besmettelijk’?
“Stress kan je relatie onder druk zetten, maar wanneer je sterk betrokken bent bij iemand of wanneer je een gemeenschappelijk doel hebt, kan stress ook in zekere mate doorgegeven worden: in een stresserende werkomgeving bijvoorbeeld, hebben collega’s vaak een gedeelde of collectieve stresservaring. Dat geldt ook voor de verschillende gezinsleden in een gezin waar veel stress aanwezig is. Stresservaringen blijven dus niet beperkt tot uitdagingen die door één iemand afzonderlijk beleefd worden”, legt Veerle uit.
“Wanneer één iemand stress doorgeeft aan iemand anders, spreekt men soms over ‘tweedehands stress’ of ‘empathische stress’. Empathie en betrokkenheid zijn ‘voorwaarden’. Het is net omdat je zo begaan bent met iemand, dat je vatbaar bent voor het overnemen van de stress. Doordat je empathie hebt voor degene die stress ervaart, kun je, door die stress waar te nemen, dezelfde of gelijkaardige fysieke reacties vertonen dan de gestresseerde persoon. Dit wordt ‘fysiologische resonantie’ genoemd. Experimenten met moeders en hun jonge kinderen enerzijds en met partners anderzijds hebben bijvoorbeeld aangetoond dat sociale nabijheid ‘empathische stress’ en ‘fysiologische resonantie’ kan versterken. Maar het onderzoek hierover staat nog in de kinderschoenen.”
Op geluksdriehoek.be vind je meer tips, informatie en oefeningen.
Lees ook:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!