Gaslighting: hoe herken je het, en hoe ga je ermee om?

Gaslighting is een subtiele vorm van manipulatie die je langzaam aan jezelf laat twijfelen. Het lijkt soms onschuldig, maar voor je het weet, vertrouw je je eigen herinneringen en gevoelens niet meer. Dit psychologische spel komt vaker voor dan je denkt, in relaties, op de werkvloer en zelfs binnen families. Hoe herken je het toxische gedrag, en hoe ga je ermee om?

Wat is gaslighting?

Gaslighting is een vorm van emotionele manipulatie waarbij iemand je met opzet doet twijfelen aan je eigen waarneming, mening of herinneringen. Omdat het vaak subtiel en geleidelijk begint, is het moeilijk om het meteen te herkennen. Op lange termijn kan dit leiden tot een laag zelfbeeld, chronische onzekerheid en in de ergste gevallen zelfs angststoornissen en zelfs een depressie.

Vanwaar komt de term?

De term gaslighting komt oorspronkelijk uit het toneelstuk ‘Gaslight’ uit de jaren dertig, waarin een man zijn vrouw overtuigt dat ze gek is geworden door de gaslampen in huis op willekeurige momenten te dimmen. Nadat de Amerikaanse psychologe dr. Robin Stern zo’n tien jaar geleden over het fenomeen begon te schrijven, werd gaslighting binnen de psychologie een gekende term.

Voorbeelden van gaslighting

Gaslighting kan zich op verschillende manieren uiten. Enkele veelvoorkomende voorbeelden zijn:

• Ontkennen van gebeurtenissen of feiten: stellig beweren dat iets nooit is gebeurd, zelfs al is er bewijs. Bijvoorbeeld:“Dat heb ik nooit gezegd, je verzint dingen.”
• Bagatelliseren van gevoelens of meningen: de emoties of mening van de ander afdoen als overdreven of onterecht. Bijvoorbeeld:“Je reageert echt veel te heftig, je bent ook zo gevoelig.”
• Verdraaien van gebeurtenissen: een gesprek of situatie anders voorstellen dan hoe je het zelf hebt ervaren. Bijvoorbeeld:“Dat is niet hoe het ging, je hoort gewoon wat je wilt horen.”
• Eigen gedrag projecteren: mensen beschuldigen van dingen die de manipulator zelf doet. Bijvoorbeeld:“Jij bent degene die altijd liegt, niet ik!”
• Vrienden of familie afbreken: mensen proberen vervreemden van vrienden of familie door hen in diskrediet te brengen. Bijvoorbeeld:“Je vrienden proberen je te veranderen. Ik ben de enige die je echt begrijpt.”

Hoe kun je het herkennen?

Één van de grootste gevaren van gaslighting is dat het slachtoffer vaak niet doorheeft wat er gebeurt, tot het te laat is. Deze vorm van manipulatie is vaak zo subtiel, dat je het in eerste instantie niet herkent. Daarom is het belangrijk om de signalen bij jezelf te herkennen:

• voortdurend twijfelen aan jezelf en of je je de dingen juist herinnert,
• je vaak verontschuldigen, in het bijzonder bij de gaslighter,
• jezelf vaak afvragen of je een ‘goede’ vriend(in), ouder, werknemer, partner bent,
• vrienden of familie niet alles vertellen over bepaalde gebeurtenissen of liegen, om de gaslighter te sparen,
• moeite hebben met eenvoudige beslissingen of het bespreken van moeilijke onderwerpen, uit angst voor de reactie van de gaslighter,
• vaak de bevestiging vragen van de gaslighter, en jezelf afvragen wat die van je keuzes zou vinden.

Waarom is iemand een gaslighter?

Gaslighting gebeurt vanuit een instinct om macht of controle te krijgen over de andere. Verschillende oorzaken kunnen aan de basis liggen, maar meestal is de gaslighter zelf onzeker. De manipulatie kan namelijk ontstaan uit angst voor confrontatie en afwijzing, of een drang naar bevestiging en bewondering. Door anderen te laten twijfelen aan zichzelf, voelt de manipulator zich dan sterker en beter.

Veel gaslighters hebben een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Toch is het manipulatief gedrag niet altijd bewust of met kwaad opzet. Soms gelooft de gaslighter oprecht in zijn eigen woorden en denkt hij zelfs dat hij je tegen jezelf beschermt.

Wie kan een slachtoffer zijn?

Hoewel iedereen slachtoffer kan worden van gaslighting, treft het vaak empathische en zelfkritische mensen. Meestal zijn het ‘pleasers’ die veel moeite doen om de relatie in stand te houden. Naarmate hun zelfvertrouwen afneemt, raken ze steeds afhankelijker van de gaslighter.

Waar komt gaslighting voor?

Gaslighting wordt vooral geassocieerd met liefdesrelaties, maar het kan ook voorkomen in andere settings:

• Op de werkplek: leidinggevenden of collega’s kunnen gaslighting gebruiken om controle uit te oefenen, of het werk van anderen te ondermijnen.
• In het gezin: ouders kunnen gaslighting toepassen op hun kinderen, om de macht te vergroten. Zo kan de angst van een kind bijvoorbeeld worden weggelachen.
• Tussen bevolkingsgroepen: de manipulatieve techniek wordt soms gebruikt om mensen met een andere politieke voorkeur, cultuur of etnische achtergrond in diskrediet te brengen.

Gevolgen van gaslighting

De momenten van manipulatie kunnen op het eerste zicht nog onschuldig lijken, maar als je er lang en veel mee te maken krijgt zijn de gevolgen op emotioneel en psychologisch vlak ingrijpend:

• een laag zelfbeeld en onzekerheid,
• twijfel aan de eigen waarneming,
• emotionele uitputting,
• isolatie van vrienden en familie,
• afhankelijkheid van de gaslighter,
• angststoornissen en/of depressie.

Hoe ga je om met een gaslighter?

Gaslighting is een ernstige vorm van emotioneel misbruik die diepe sporen kan nalaten. Het kan verwarrend en uitputtend zijn, maar er zijn manieren om jezelf te beschermen en uit de manipulatieve dynamiek te stappen.

1. Erken wat er gebeurt

De eerste en misschien wel belangrijkste stap is inzien dat je wordt gemanipuleerd. Niet zo makkelijk, want doordat al wat je zegt steeds wordt ontkend, twijfel je aan elke gedachte of herinnering. Door bewust te herkennen dat je gevoelens en ervaringen worden geminimaliseerd of verdraaid, kun je grip krijgen op de situatie.

2. Ontdek patronen en stel grenzen

Omdat gaslighters gebeurtenissen vaak ontkennen of verdraaien, kan het helpen om de dingen bij te houden. Schrijf gesprekken, opmerkingen en situaties op, inclusief hoe jij je erbij voelde. Dit kan niet alleen je zelfvertrouwen versterken, maar ook helpen om patronen te herkennen.

Gaslighters willen controle houden, maar door duidelijk en standvastig te zijn, kun je hun invloed verminderen. Ga niet in discussie over wat ‘waar’ is of niet, en maak duidelijk dat je niet toelaat dat je gevoel of mening wordt ontkend.

3. Zoek steun

Gaslighting werkt het best als je geïsoleerd raakt, dus hou contact met mensen die je vertrouwt. Deel je ervaringen met vrienden, familie of een therapeut. De steun die je daar krijgt kan helpen om je perspectief te herstellen.

Bovendien kan een psycholoog of therapeut helpen om de impact van gaslighting te verwerken en strategieën te ontwikkelen om jezelf te beschermen. Therapie kan ook helpen om onderliggende patronen te herkennen, vooral als je merkt dat je vaker in manipulatieve relaties belandt.

4. Neem afstand

Als iemand in je naaste omgeving blijft gaslighten en je welzijn eronder lijdt, is afstand nemen of zelfs de relatie verbreken soms de enige oplossing. Dit kan moeilijk zijn, maar je mentale gezondheid en zelfrespect zijn belangrijker dan in een giftige situatie blijven.

Meer weten?

Wil je graag meer weten over gaslighting en hoe je ermee om kunt? Beluister dan de podcast ‘In de greep van gaslighting’ van het Pyschologie Magazine. Naast zeven openhartige ervaringsverhalen, deelt ook psycholoog en gaslighting-expert Alice Vlottes er haar inzichten.

Het boek ‘The Gaslight effect – Verborgen narcisme’ van psycholoog dr. Robin Stern (de ontdekster van het fenomeen gaslighting) biedt je concrete oplossingen over hoe je los kunt komen van een narcist of gaslighter.

Bronnen: psychologie.nl, webmd.com

Lees ook deze interessante artikels:

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!