Schuldgevoel: waar komt het vandaan en hoe ga je ermee om?

We kampen allemaal weleens met schuldgevoelens. Maar waar komen ze vandaag en hoe kunnen we er best mee omgaan? Wij spraken met psychologe Katrien Koolen. ’We moeten een schuldgevoel zeker niet als iets negatiefs zien’, klinkt het. ‘Zie het als een kans om er iets uit te leren.’

Je voelt je schuldig omdat je niet naar de voetbalwedstrijd van zoonlief bent gaan kijken, je was te laat voor dat wandelingetje met je vriendin of je maakte een ongepaste opmerking in het heetst van de strijd en nu zit je met een schuldgevoel … Hoewel we dat op het moment zelf misschien als een negatieve emotie ervaren, is niets minder waar. We kunnen wel degelijk iets leren uit dat schuldgevoel en het omzetten naar kansen in de toekomst. Wij spraken met Katrien Koolen, klinisch psycholoog en relatietherapeut (i.o.) bij Praktijk Het Perspectief.

Wat is een schuldgevoel?

“Een schuldgevoel is een vervelend, knagend, onbehaaglijk gevoel waarin je het idee hebt dat je schade hebt berokkend aan een ander, of iemand hebt gekwetst’, vertelt psychologe Katrien Koolen. ‘Het is een gevoel dat je zelf ervaart, maar wel een plaats krijgt binnen een relatie met iemand.

Je voelt je verantwoordelijk voor de gevoelens van de ander. Of voor het verlies aan verbinding en het niet kunnen invullen van een rol voor de ander. Schuldgevoel gaat om verantwoordelijkheid die gepaard gaat met een actie waarin er een bepaalde gekwetstheid is bij de andere persoon die voor ons een belangrijke rol speelt, en omgekeerd.”

Schuld versus schaamte

Het is belangrijk een verschil te maken tussen schaamte en schuld. “Schuld gaat over wat je gedaan hebt. Een daad, gedrag of handeling”, klinkt het. “Terwijl schaamte meer gaat over wie je bent als persoon. Je hebt dan het gevoel dat je iets verkeerds gedaan hebt of dat je het bijvoorbeeld niet waard bent om iemands vriend of vriendin te zijn. Schaamte is een negatieve, destructieve emotie. Schuldgevoel is daarentegen eerder positief en actiegericht.”

Waar komen schuldgevoelens vandaan?

“We leven vooruit, en op de toekomst gericht”, vertelt Katrien. “Maar we kijken altijd achterom en begrijpen ons leven achteruit. Van daaruit komt dat schuldgevoel. Het gaat om iets wat gebeurd is, wat we niet kunnen rijmen met onze invulling van een bepaalde rol (vriendin, partner, mama…). Wanneer daar een mismatch is, in het tussenveld van de rol die we uitoefen(d)en en de verwachtingen die we hebben van die rol, groeit er dus een schuldgevoel.

Daarom spreken we bij schuldgevoel ook van een emotie die zelfevaluerend is. We kunnen erbij stilstaan, het gevoel analyseren en een intentie naar de toekomst zetten. We kunnen ervoor kiezen om iets met dat gevoel te gaan doen naar de toekomst toe. Om zo die kloof kleiner te maken tussen wie we zijn (of wat we doen) en welke verwachtingen we hebben.”

Waar voelen we ons het meest schuldig over?

“Er is geen objectieve lijst van dingen waar we ons het meest schuldig over voelen. Wel voelen we ons het meest schuldig over dingen die op dat moment belangrijk voor ons zijn. Een schuldgevoel legt als het ware een verhaal bloot. Het gaat over bepaalde gevoeligheden en belangrijke invullingen van rollen in jouw leven.

Je kunt eigenlijk ook nooit tegen iemand zeggen dat ie zich niet schuldig mag voelen, want dat is heel subjectief en vooral ook één grote leerschool. Het is in die zin dan ook een uitnodiging om jezelf beter te leren kennen. Denk eens na over wat dat schuldgevoel jou vertelt? Wat roept het in je op? Wat ga je ermee doen?”

Het is dus niet per se slecht om ons schuldig te voelen?

“Nee, integendeel! Een schuldgevoel wordt pas negatief als het volledig overgenomen wordt door schaamte. Dan wordt het destructief. Een schuldgevoel dat zo intens is dat het overgaat tot schaamte, gaat verlammend zijn en het gaat je vastzetten.

Schuldgevoelens helpen ons te functioneren in een goed empathisch samenleven. Ze zijn gelinkt aan empathie dat op zijn beurt prosociaal gedrag (gedrag gericht op anderen) uitlokt. Het is een soort signaalfunctie dat er iets niet goed gebeurd is op relationeel vlak (in welk soort relatie dan ook) of iets waar we aandacht voor moeten hebben. En dat herstellen gaat eigenlijk maken dat je je relatie kunt versterken of dat er een herstel bij jezelf kan zijn.”

Hoe kunnen we dan best met zo’n schuldgevoel omgaan?

“Sta open voor wat er komt. Kijk op een vriendelijke, niet veroordelende manier naar wat dat schuldgevoel jou kan leren en wat je ermee kunt doen, hier en nu en in de toekomst, zodanig dat je je kunt behoeden voor hetzelfde gevoel op een later moment. Er moet geen pasklare oplossing zijn om van dat schuldgevoel af te geraken. Zie het als een proces. Op die manier laat je het gevoel jou niet overmannen, maar zorgt het ervoor dat je gaat reflecteren over zingeving en invulling van dingen.”

Tips om met een schuldgevoel om te gaan

1. Ga je schuldgevoel herkaderen. Ja, het is een lastig gevoel, maar (én!) je kunt er iets mee.
2. Denk eens na: welke kans biedt het jou? Hoe kan het jou aan het denken zetten?
3. Ga er iets herstellends mee doen. Wat kun je ermee doen voor jezelf? Hoe kun je jezelf helpen? Welke intentie voel je? 
4. Hoe kun je jezelf vergeven? Wees vriendelijk naar jezelf toe. Door dat luidop te doen, maak je het echt. 
5. Wat kun je doen voor de ander? Zeg sorry. Je geeft ook iets aan jezelf als je kunt teruggaan naar je relatie. 
6. Toon dankbaarheid. Doop je schuld om in dankbaarheid. Als je bijvoorbeeld te laat komt, voel je de verantwoordelijkheid om op tijd te komen omdat die andere op jou aan het wachten is. Sorry zeggen gaat alleen over jezelf, terwijl je je schuld net voelt in relatie met die andere. Zet er dus woorden van dankbaarheid naast. Zeg bijvoorbeeld: ‘Sorry dat ik te laat ben, en bedankt om te wachten.’ Je scheldt jezelf kwijt, en erkent tegelijk de positie van de ander. Zo maak je de cirkel rond. Mensen voelen zich dan gezien en gewaardeerd, ook al is er iets anders gelopen dan verwacht. 

Dit vind je vast ook interessant:

• 17x tips om je beter te concentreren
• Thuiswerken: met deze praktische tips pak je het goed aan
• Leren loslaten in 6 stappen: minder controle, meer rust

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!