Vocht vasthouden en gezwollen enkels: wat kun je eraan doen?

Heel wat vrouwen sukkelen ermee: vocht vasthouden en vochtophopingen. Zeker tijdens de zomer kun je al snel last krijgen van gezwollen enkels en voeten. Maar ook je gezicht, handen of hele lichaam kunnen opzwellen, waardoor het lijkt alsof je op één dag kilo’s bent aangekomen. Hoe komt dat nu toch? En wat kun je eraan doen? 

Een gezonde vochthuishouding

Je lichaam bestaat voor ongeveer 65 procent uit water, dus een gezonde vochthuishouding is erg belangrijk. Dat wil zeggen: een juiste verdeling van vocht over de verschillende delen van je lichaam. Het lymfesysteem speelt daarin een belangrijke rol. Dit netwerk van vaatjes zorgt ervoor dat het vocht dat door je organen en weefsels werd geproduceerd, terugvloeit naar de bloedcirculatie.

Bij een normale vochthuishouding zweet en plas je overtollig vocht weer uit, zodat je vochtbalans op punt blijft. Maar als het lymfesysteem niet goed functioneert, kan de aan- en afvoer van vocht ontregeld raken. Zo kan het transport haperen of wordt er plots te veel vocht aangemaakt.

Vooral gezwollen enkels, voeten en benen?

De ‘uiteindes’ van je lichaam houden over het algemeen sneller vocht vast. De zwaartekracht speelt namelijk in je nadeel. Je voeten en enkels zijn dus niet de enige lichaamsdelen die kunnen opzwellen: ook je benen, handen en vingers kunnen ermee te kampen krijgen. Wie pech merkt het zelfs elders aan je lichaam.

Gezwollen voeten en benen kunnen daarbij ook een zwaar gevoel met zich meebrengen. Je benen voelen dan erg vermoeid en bewegen wordt soms lastiger.

Oorzaken van vocht vasthouden en gezwollen voeten

• Warm weer: hoge temperaturen doen je bloedvaten uitzetten waardoor je bloed minder circuleert en er minder ruimte komt voor je lymfebanen. Bovendien beweeg je ook minder dan gewoonlijk.
• Lang zitten of staan: wanneer je beweegt, wordt de circulatie van bloed en vocht in je lichaam extra gestimuleerd. Als je lang stilzit, bijvoorbeeld tijdens een lange vliegtuigreis, zal je lichaam die extra stimulans niet krijgen.
• Hormonale verschuivingen: zowel de hormonen progesteron als oestrogeen hebben een invloed op je vochthuishouding. Hormoonschommelingen tijdens je cyclus maken dat je op bepaalde dagen dus een kilootje bijkomt aan vocht. Gelukkig verdwijnt het vocht ook weer. De hormonale verschuivingen merk je ook bij zwangerschap of de menopauze.
• Te veel zout: als je te veel zout binnen krijgt is je zoutgehalte in het bloed verhoogd. Wanneer je daarbij ook nog eens te weinig drinkt, wordt de vocht-zoutbalans in je bloed helemaal verstoord.
• Spataders: bij spataders sluiten de aderkleppen niet meer zoals het hoort. Omdat er vloeistof in het weefsel rond de bloedvaten ophoopt, zwellen je voeten, enkels en benen op.
• Geneesmiddelen: sommige medicijnen (tegen hoge bloeddruk, ontstekingsremmers, corticoïden) veroorzaken een plotse plaatselijke zwelling of angio-oedeem.
• Bestraling of kankerbehandeling: een kankerbehandeling kan je lymfeklieren worden beschadigen, met oedeem als gevolg. Ook veroorzaken heel wat tumoren zelf en kankermedicijnen ook vochtophoping.
• Ernstige aandoening: vooral hartaandoeningen zijn een veelvoorkomende oorzaak. Wanneer het hart minder goed pompt verloopt de bloedsomloop, en ook de vochtcirculatie, niet meer optimaal. Daarnaast is oedeem ook een symptoom van nierziekten. Bij een verstoorde nierwerking wordt het vocht en zout uit je bloed niet meer in balans gehouden. Ook bepaalde leveraandoeningen hebben oedeem als gevolg.

Hoe herken je vochtophopingen?

Soms is het moeilijk om het verschil te zien tussen vocht en vet. Je kunt een (tijdelijke) vochtophoping herkennen aan:

• zwelling van één of meerdere lichaamsdelen.
• een strakke of spannende huid die soms ook glanst.
• gevoel van vermoeide en ‘zware’ ledematen.
• pijn of onaangenaam gevoel.
• zogenaamde ‘pitting‘ van de huid: na het indrukken van de gezwollen huid blijft tijdelijk een kuiltje of putje achter. Soms is de aandoening al in een hoger stadium waardoor het niet meer mogelijk is een kuiltje te drukken in de huid.
• zichtbare print van kledij in de gezwollen huid.

In een gevorderde fase kun je nog meer klachten ondervinden:

• zwelling die niet meer verdwijnt na een nacht.
• bewegingsbeperking door de zwelling van het lichaamsdeel.
• huidafwijkingen zoals harde huid, wondroos, blauwe knobbeltjes.
• terugkerende infecties aan het gezwollen lichaamsdeel.

Oedeem, lymfoedeem of lipoedeem: wat is het verschil?

• Heb je na een warme dag weleens last van opgezwollen voeten en enkels, maar zijn ze na een nachtje slapen weer helemaal zo slank als voorheen? Dan heb je oedeem, een vochtophoping die meestal niet problematisch is.
• Als de vochtophoping veroorzaakt wordt door een falend lymfesysteem en niet meer verdwijnt na een nachtje spreekt men van lymfoedeem, de chronische vorm van oedeem. Dit is aangeboren of ontstaan door een andere aandoening, een operatie of een trauma. Er zijn verschillende stadia van de ziekte, maar niet alle patiënten komen tot het meest ernstige stadium.
• Als lymfoedeem gevorderd wordt, kan het probleem ook evolueren naar lipoedeem, een stoornis in de aanmaak van vetweefsel. In dat geval hopen zowel vet als vocht zich op in de ledematen. De aandoening is geen gevolg van overgewicht, al kunnen de twee elkaar wel versterken.

Wat kun je zelf doen?

• Bewegen, bewegen, bewegen! Stap af en toe rond, doe oefeningen met je voeten en benen, en verander regelmatig van positie.
• Drink voldoende water!
• Beoefen een sport waarbij je je benen veel beweegt, zoals wandelen, lopen, fietsen of zwemmen.
• Leg je benen omhoog of slaap met je benen hoger.
• Neem wisseldouches: douche afwisselend met warm en koud water.
• Vermijd hoge hakken, want daardoor verminder je de pompfunctie van de kuitspieren. Helemaal plat is ook niet ideaal.
• Zorg voor een gezond BMI en geen overgewicht.
• Eet gezond, want voeding kan vochtophopingen in de hand werken. Mijd te veel zout en eet gevarieerd om je lichaam van alle voedingsstoffen te voorzien.
• Vermijd hoge temperaturen afkomstig van sauna, hete baden, epileren met hete was of zelfs vloerverwarming.
• Draag geen te strakke kleren die de bloedvaten of lymfevaten plaatselijk dichtdrukken, zoals een (te) skinny jeans, een strakke ceintuur of sokken met een spannend elastiek.
• Hydrateer en masseer je huid. Er bestaan specifieke massagetechnieken die de afvoer van vocht bevorderen. Bij armen en benen wrijf je best richting je hart met lichte druk. Heel wat filmpjes tonen hoe je zelf een drainerende massage toepast.

Welke medische behandelingen zijn mogelijk?

• Advies in huidhygiëne en opvolging: het wordt belangrijk om advies te krijgen over wat bij jou een trigger kan zijn. Ook je eetgewoonten worden soms onder de loep genomen. Een (orthomoleculair) diëtist kan je daarbij adviseren.
• Bewegen: gerichte oefeningen zorgen ervoor dat het lymfevocht beter afvoert. Een fysiotherapeut kan je begeleiden door geleidelijk aan op te bouwen.
• Lymfedrainage door massage: een gespecialiseerd fysiotherapeut kan speciale massagetechnieken toepassen om de zwelling te reduceren.
• Compressie met drukkledij: de behandelende arts kan speciale drukkledij zoals steunkousen voorschrijven. Ook kunnen technieken van zwachtelen het oedeem verminderen. Drukkledij zorgt voor het behoud van het behandelresultaat.
• Medicatie is mogelijk, maar geeft niet altijd het gewenste effect.
• Indien nodig kan een operatie zoals een lymfetransplantatie, een lymfoveneuze shunt of een speciaal type liposuctie een oplossing bieden.

Wanneer wordt het gevaarlijk?

Als je een plotse en snelle vochtophoping van één of beide benen opmerkt, kan er sprake zijn van o.a. een bloedklonter, hartfalen of verstopt lymfevat. Meestal heb je ook pijn. Het kan levensbedreigend zijn, dus sowieso is een snelle behandeling door een dokter noodzakelijk. Er zijn ook minder ernstige oorzaken van een plotse zwelling, maar je neemt best het zekere voor het onzekere.

Ook trage en langdurige vochtophopingen kunnen gevaarlijk zijn, omdat het een signaal is dat er mogelijks meer aan de hand is. Zo kan het bijvoorbeeld wijzen op hartfalen of slecht werkende kleppen van de beenaders waardoor er onvoldoende afvloei is van het bloed uit de onderste ledematen naar het hart.

De boodschap is dus duidelijk: hoe sneller de diagnose wordt gesteld en de behandeling start, hoe kleiner de kans dat lymfoedeem evolueert naar een gevorderd stadium. Neem contact op met een arts als je symptomen opmerkt of twijfelt.

Bronnen: UZGent.be, UZA.be, UZLeuven.be, gezondheid.be

Meer tips voor een gezond lichaam:

• 8x voedingsmiddelen die goed zijn voor het hart en hoe je ze in je menu opneemt
• 5 tips om je lichaam soepel te houden
• 7 redenen om geen frisdrank te drinken

Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!