8 tips om van jouw tuin een duurzame sponstuin te maken

Door Carine De Mey

07 aug 2024

Stort de regen met bakken uit de hemel? In een sponstuin wordt al dat kostbare water als in een spons opgenomen, en weer afgegeven wanneer dat nodig is. Met de volgende tips kan jouw tuin dat straks óók…

De sponstuin laat geen druppel water verloren gaan

Water is het goud van de toekomst, en dus kunnen we er maar zorgzaam mee omspringen. Maar hoe doe je dat, in een klimaat dat volop aan het veranderen is, en waar extreme droogte afgewisseld wordt met wateroverlast? Waar de natuur de ene keer kreunt onder aanhoudende hitte, en waar de andere keer water dat met bakken uit de hemel stort, wegvloeit – of niet – via de riolering? Het antwoord ligt dichterbij dan je denkt, in je eigen tuin. Want met de juiste ingrepen maak je van jouw tuin een duurzame sponstuin, die zich aan het weer van het moment aanpast.

Tip 1: Plant een boom met brede kruin

Een boom vangt als een paraplu met zijn kruin regen op, en hoe groter de kruin, hoe beter hij dat doet. Ongeveer een vijfde van het water wordt via huidmondjes in de bladeren opgenomen, verdampt en komt zo weer in de waterkringloop terecht. Ongeveer een tiende van het water dringt dicht tegen de wortels de grond in, en de rest van het water sijpelt geleidelijk door tot de ruimere zone onder de boom, wat beter is voor de bodem dan dat het water er gestaag op neerkomt en de grond dichtslibt.

Een mooie aanwinst voor je sponstuin is bijvoorbeeld de amberboom (Liquidambar styraciflua); hij wordt 15 m hoog en ontwikkelt een even brede kruin. Extra zijn de bijzonder mooie schors en de prachtige herfstverkleuring.

Extra tip! Geen plaats voor een boom met grote kruin in je tuin? Meerstammige bomen of struiken hebben een gelijkaardig effect!

Tip 2: Leg een of meerdere borders aan in je sponstuin

Borders gevuld met vaste planten, siergrassen, kruiden… hebben wel minder bladmassa dan een boom, maar beschermen de waterdoorlatende zones nog altijd beter dan enkel gazon. Offer voor je sponstuin dus een deel gras op en leg één of meerdere borders aan. Combineer oppervlakkig wortelende planten met soorten die diep wortelen, zodat je een mix krijgt van planten die zowel droogte als een teveel aan water aankunnen. Aanraders zijn zonnehoed (Echinacea) en herfstaster (Aster ericoides) die tot 2 en respectievelijk zelfs 3 m diep wortelen. Vetkruid (Sedum), zilverstruikje (Leucophyta brownii) en ezelsoor (Stachys byzantina) zijn droogtekampioenen.

Tip 3: Maak komaf met ‘hot spots’

Vul lege plekjes in de border met een laagje mulch, zodat het geen hotspots worden, waaruit water door droge warme lucht weggezogen wordt. Gebruik liever geen gras, want dat gaat rotten. Houtsnippers kunnen ook, als je de opschietende paddenstoelen in de herfst er bij neemt. Of kastanjesnippers, cacaodoppen en pijnboomschors, die slechts na een jaar weer aangevuld moeten worden doordat ze traag verteren.

Tip 4: Geef je bodem een flinke boost

Willen bomen en borders hun werk goed kunnen doen, dan moeten ze wel alle kans krijgen om te groeien, in een goede bodemstructuur, tot in de diepste lagen.

Hebben machines tijdens (ver)bouwwerken de grond dichtgereden? Dan staat het loswerken ervan bovenaan de takenlijst. Diepere lagen grond die naar boven komen worden best verrijkt met organische stof om het bodemleven in je sponstuin te stimuleren. Hierdoor zullen zuurstof en water beter kunnen circuleren en worden voedingsstoffen makkelijker door de planten opgenomen.
Heb je een zanderige bodem die het water moeilijk vasthoudt? Of juist leem- of kleigrond die het water nauwelijks laten doorsijpelen? Humus of compost is hét tovermiddel dat zijn werking aan jouw grond aanpast: water vasthouden waar de bodem het niet zelf kan of ervoor zorgen dat water beter kan doordringen. Reken per m² grond 25 à 45 liter compost om er door te werken.
Wist je dat er ook speciale waterbufferende producten bestaan om door je grond te mengen? Gelkorrels of -kristallen nemen per 100 gram makkelijk 8 l regen- of gietwater op, houden dit vast tot de plantenwortels er behoefte aan hebben en krimpen dan weer naarmate ze het water weer afgeven. Reken 100 gram korrels per vierkante meter grond en werk ze tot 20 cm diep in.

In een sponstuin is compost hét tovermiddel, dat water vasthoudt waar de bodem het niet zelf kan of dat water juist beter laat doordringen

Tip 5: Giet alleen als het echt nodig is

Door vaak water te krijgen, blijven planten aan de oppervlakte wortelen. Laat ze van in het begin van het jaar zelf dieper op zoek gaan naar water en spring enkel bij wanneer droogte extreem lang aanhoudt.

Tip 6: Waarom geen terras met een hoek af?

Een gevelbreed terras wordt zelden volledig gebruikt. Waarom dus investeren in meer steen dan nodig, en regenwater dwingen tot een enorme omweg om je gazon, planten, bomen en kruiden gezond te houden? Kies liever voor een compacter terras en vraag je af of het ook echt nodig is om je stoelen en tafel op een harde ondergrond te plaatsen.

Is dat terras er al, dan kun je meestal wel wat van de verharding afknabbelen… kun je maar 0,5 m² missen, dan is zo’n onthard eilandje al voldoende voor keukenkruiden, bloemen of een middelgrote struik. Met 1 m² kun je een miniboom planten. In een stenen terras kun je ook sedumtegels verwerken, dik bezet met een mix van vetplantjes. De fundering van je terras uitspitten hoeft niet, kapot prikken wel. De vetplantjes kunnen goed tegen droogte en slaan regenwater op in hun blaadjes en stengels. Of vervang langwerpige tegels door stroken ‘loopgroen’. Sterk loopgroen is bijvoorbeeld stekelnootje (Acaena microphylla), loopkamille (Chamaemelum nobile) en geurige kruiptijm (Thymus praecox).

Tip 7: Prik gaatjes in je gazon

Hete zomers, eindeloos maaien en springende kindervoetjes kunnen je gazon behoorlijk samendrukken en verharden. Het is voor een sponstuin dan ook nodig om het af en toe te verluchten, zodat het water er weer beter door kan. Concreet betekent dat: gaatjes prikken en invegen met zand of een herstellend substraat, een klus die je best overlaat aan de tuinaannemer, tenzij je er niet mee inzit om je in het zweet te werken met prikschoenen aan.

Begin met de plekken die het het hardst nodig hebben, daar waar plassen blijven staan wanneer het regent. Blijft de plas nog steeds staan? Maak dan met een grondboor een gat met ⌀ 8 à 10 cm en minstens 60 cm diep. Vul het met een bosje snoeihout waarlangs het water binnen kan sijpelen.

Tip 8: Leg een vijver, buitenborder of wadi aan in je tuin

Hou bij de aanleg van een vijver als waterbuffer rekening met zijn dubbele doel: tijdens overvloedige regenval moet hij tijdelijk al het water – uit het gazon, maar ook van het terras, het dak…- kunnen opvangen. Anderzijds daalt het waterniveau drastisch in droge periodes door verdamping. Dit water komt zo weer in de atmosfeer terecht, wat een goede zaak is, maar de waterdichtingsfolie komt best niet bloot te liggen in de zon. Werk de vijverboord daarom af met turfblokken, een moeraszone of natuursteen. Smuk je vijver bijvoorbeeld op met waterlelies (Nymphaea) en Kaapse waterlelie (Aponogeton distachyos) en pak algen aan met krabbenscheer (Stratiotes aloides).

Geen zin om een vijver aan te (laten) leggen? Ook een wadi – een verdiepte open plek in je tuin in de vorm van een droge gracht, bijvoorbeeld – of een buienborder, gevuld met planten die van natjes én droogje houden, kunnen het overtollige water opvangen. Het verschil met een vijver is dat het water daarna de bodem infiltreert en dat ze in droge periodes droog staan. Aanraders voor een buienborder zijn bijvoorbeeld kogelbloem (Cephalanthus occidentalis), kattenstaart (Lythrium salcaria) en puntwederik (Lysimachia punctata).