Vaak vergeetachtig: wanneer moet je je zorgen maken en kun je er iets aan doen?
Wat kwam ik ook alweer in de kelder doen? Hoe heet die persoon nu weer? Redactrice Herte (56) is op een leeftijd waarop ze zich almaar meer vragen stelt. En dus vraagt ze zich af: moet ik mij zorgen maken?
Redactrice Herte lijkt met de jaren meer en meer te vergeten
Onze expert: prof. dr. Mathieu Vandenbulcke is diensthoofd ouderenpsychiatrie en supervisor van de geheugenkliniek van het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven.
Iets wat ik me wél herinner alsof het gisteren was: vriendin Eva is op bezoek en ze vertelt dat zij en haar kinderen corona gehad hebben. Ik luister maar met een half oor, want in mijn hoofd is druk denkwerk aan de gang: ik wil vragen of haar man ook ziek geweest is, maar hoe héét die man ook weer? En dan, net op tijd, schiet zijn naam me te binnen: Tom, hij heet Tom.
Op nonchalante toon vraag ik: “En Tom, heeft die het ook gehad?” Hier kom ik goed weg, want ook al zie ik Tom maar heel af en toe, Eva is al jaren een van mijn beste vriendinnen. Hoe gênant zou het geweest zijn als ik de naam van haar man niet meer wist? Er is gelukkig een trukendoos en daar graai ik gretig in: dan zeg ik bijvoorbeeld iets universeels zoals ‘je man’, of ‘de kinderen’. Maar toch, dat komt soms wel wat raar over.
Ik maak me er geen zorgen over, want iedereen in mijn omgeving met al wat jaren op de teller, vertelt hetzelfde verhaal. “Vanaf je vijftigste wordt elk gesprek een quiz”, merkt vriendin Kathleen laconiek op. Maar ik wil toch eens horen wat normaal is en wat niet, en bel met ouderenpsychiater Mathieu Vandenbulcke, expert in alles wat met het ouder wordende brein te maken heeft.
“En dan was er die keer dat ik een witte wijn bestelde, omdat ik ineens niet meer op ‘Aperol Spritz’ kon komen”
Hij stelt me meteen gerust: “Niet meteen op namen komen, hoort bij een normale veroudering van je hersenen en dat begint al vanaf je veertigste. Vanaf dan gaat het in stijgende lijn: hoe ouder je wordt, hoe vaker het voorkomt. Wij noemen dat het tip of the tongue-fenomeen. De naam ligt op het puntje van je tong en toch kom je er niet op. Het is een goedaardig verouderingsverschijnsel dat te maken heeft met de verbindingen in het taalnetwerk van je brein. Die verzwakken wat met de leeftijd, waardoor je soms moeilijker toegang krijgt tot een naam.”
No worries dus, maar toch even checken: wanneer moet je wél op je hoede zijn? Prof. Vandenbulcke: “Als een naam je wat later weer te binnen valt, dan kun je op je twee oren slapen. Maar als hij echt definitief weg is, dan is dat wél een reden om bezorgd te zijn. Wij maken ook een onderscheid tussen het moeilijk vinden van namen en het moeilijk vinden van woorden. Zeker als je opvallend vaak niet meer op een woord kunt komen, dan onderzoeken we dat wel degelijk in onze geheugenkliniek.”
Niets meer kunnen onthouden is geen reden tot zorgen
Ik krijg ineens een déjà vu. Toen ik een tijd terug een telefonisch interview deed en die persoon wilde vertellen dat ik de luidspreker ging opzetten, was dat woord gewoon verdwenen. Stuntelig moment, want ‘luidspreker’ omschrijven, is niet zo makkelijk. En dan was er nog die keer dat ik een witte wijn besteld heb, omdat ik ineens niet meer op ‘Aperol Spritz’ kon komen.
Dr. Vandenbulcke: “Maak je maar geen zorgen hoor, ook hier: als een woord een beetje later weer terugkomt, is er meestal geen probleem. Komt niet op een woord kunnen komen wél opvallend vaak voor en wordt het erger met de tijd, dan kan dat te maken hebben met wat wij een ‘primair progressieve afasie’ noemen, een soort van koepelterm voor aandoeningen van de her- senen waarbij het taalnetwerk aangetast is. Het is een typisch fenomeen bij ‘frontotemporale degeneratie’, een vorm van dementie waarbij vooral de voorste delen van de hersenen beschadigd zijn, en soms ook een eerste symptoom van de ziekte van Alzheimer.”
Wat ook opvallend is: sommige dingen vergeet ik nooit. Alles wat met mijn werk te maken heeft, bijvoorbeeld, dat ik tickets heb voor een voorstelling of een afspraak bij de tandarts, of die nu voor mezelf is of voor de kinderen. Maar hoe een boek dat ik een tijd terug gelezen heb of een serie die ik zag, nu weer precies afgelopen is? Soms vraag ik me af waarom ik nog lees of tv kijk. Dr. Vandenbulcke: “Er zijn grote individuele verschillen in hoe en hoe goed het geheugen werkt. Bij sommige mensen hebben de hersenen het moeilijk om herinneringen over te brengen van het korte- naar het langetermijngeheugen.
“Sommige dingen vergeet ik nooit. Een afspraak bij de tandarts, bijvoorbeeld… Maar hoe heet de man van mijn vriendin alweer?
Bij die mensen is herhaling nuttig, zoals dat ook bij studenten werkt: hoe vaker je iets gelezen of gezien hebt, hoe beter je het onthoudt. Bij het ouder worden, zullen mensen bij wie het geheugen niet hun sterkste vaardigheid is, daar ook meer moeilijkheden mee hebben.”
Zit mijn brein vol?
Er komen ook zóveel dingen op me af. Massa’s werkmails, verhalen van collega’s, vriendinnen die van alles vertellen… Het is soms moeilijk om achteraf nog te weten wie precies wat gezegd heeft. Kan het zijn dat je geheugen gewoon vol zit en dat er niks meer bij kan? Prof. Vandenbulcke: “In principe word je geboren met voldoende geheugencapaciteit om een aantal mensenlevens aan ervaringen op te slaan.
Er is dus zeker genoeg plaats, maar wát er in je geheugen terechtkomt, hangt af van waar je aandacht naartoe gaat. We zijn zodanig bezig met ons werk en de verplichtingen die we op dat vlak hebben, dat dat soms meer aandacht van ons vraagt dan de dingen in ons dagelijks leven, waar we dikwijls minder met onze gedachten bij zijn.”
Goed mogelijk dus, dat er na mijn pensioen weer wat meer ruimte vrijkomt in mijn geheugen, zodat ik beter kan onthouden wat mijn vriendinnen en kinderen me allemaal vertellen, en hen volop de aandacht te geven die ze verdienen. Een mooi vooruitzicht. Bovendien kan ik me voorstellen dat er – als de deadlines wegvallen – ook minder stress zal zijn. Prof. Vandenbulcke: “Stress is inderdaad héél belangrijk, het kan je geheugen werkelijk verlammen.
Denk maar aan hoe mensen reageren als ze met acute stress geconfronteerd worden, bijvoorbeeld bij een aanval. Er kan dan zoveel stresshormoon vrijkomen – waarvan we weten dat het zich aan de geheugenstructuur bindt – dat je geheugen soms volledig uitgeschakeld wordt. Mensen kunnen zich dan achteraf nog nauwelijks her- inneren wat er kort na het trauma precies gebeurd is. Ook chronische stress heeft via het stresshormoon en je immuunsysteem een slechte invloed op het geheugen.
“Niet meteen op namen komen, hoort bij een normale veroudering van je hersenen en dat begint al vanaf je veertigste”
Maar er zijn nog dingen die een rol kunnen spelen bij geheugenproblemen: alcohol en bepaalde medicatie zoals slaapmiddelen, bijvoorbeeld. Over het algemeen kun je zeggen dat alles wat je bloedvaten aantast – roken, cholesterol, suiker, obesitas – ook je risico op dementie een beetje verhoogt. Alles wat slecht is voor je hart, is dat ook voor je hersenen.”
Gebruiken, die hersenen!
Roken doe ik al lang niet meer, alcohol drink ik nauwelijks, alleen het snoepen kan ik moeilijk laten. Maar misschien zijn er nog dingen die ik kan doen om mijn hoofd in conditie te houden? Prof. Vandenbulcke: “Bewegen, op alle mogelijke manieren, is een geweldig goed idee. Letterlijk: door te wandelen, fietsen, sporten… We weten dat als je intensief beweegt, er bepaalde stoffen vrijkomen waardoor de hippocampus, of met andere woorden de geheugenstructuur, beter werkt.
Maar ook mentaal is het enorm belangrijk. Dat hoeven geen grootse dingen te zijn. Geïnteresseerd blijven in de wereld en de mensen om je heen. Koken, dingen doen die je graag doet, bijleren. Het is een beetje use it or loose it: hoe minder je je hersenen en je geheugen gebruikt, hoe makkelijker ze achteruitgaan. En sociaal actief blijven. We weten dat warme relaties onderhouden een goede invloed heeft op het geheugen en dus kan beschermen tegen dementie of het verloop ervan.
“Bewegen is een geweldig goed idee. Er komen dan stoffen vrij waardoor de geheugenstructuur beter werkt”
Voldoende slapen is óók belangrijk om dingen vlotter te kunnen onthouden. En wat veel mensen onderschatten: het belang van goed zien en horen. Er moeten voldoende prikkels binnenkomen in ons brein om het te kunnen stimuleren. Denk maar eens aan oma of opa die mee aan tafel zit, maar de gesprekken om zich heen niet meer kan volgen. Wie niet goed hoort of ziet, zal zich meer en meer terugtrekken in z’n eigen wereld en z’n hersenen de kans ontnemen om in vorm te blijven. Dat leidt op termijn tot cognitieve problemen. Overwin je schaamte dus, als je een hoorapparaat nodig hebt.”
Elk nadeel…
Is er dan helemaal geen goed nieuws, dingen die net béter gaan als je wat ouder wordt? Prof. Vandenbulcke: “Jawel hoor, er is altijd ook een voordeel. Naast wat wij de ‘vloeiende intelligentie’ noemen, alles wat te maken heeft met de cognitieve processen waar we het al over hadden, is er ook de ‘gekristalliseerde intelligentie’: een soort van kennis, ervaring en strategisch denken die je ontwikkeld hebt tijdens je leven. Hoe je functioneert in het dagelijks leven is een beetje de optelsom van beide.
We gaan op het vlak van vloeiende intelligentie wat achteruit, maar op vlak van strategieën ga je er wat op vooruit. En zo slagen de meeste mensen erin om goed te blijven functioneren tot op hoge leeftijd. Laat je vooral niet leiden door een collectieve angst voor dementie, en ga ervoor, hoe oud je ook bent. Ook al word je geen Mozart of Beethoven meer, leer nog een instrument bespelen. Of een nieuwe taal. Dat is zéér goed voor het brein.
“Laat je vooral niet leiden door een collectieve angst voor dementie. Ga ervoor, leer nieuwe dingen, hoe oud je ook bent”
Hoe meer cognitieve reserve je hebt, hoe beter je beschermd bent tegen de achteruitgang van je geheugen. En ja, het zal je misschien wat meer moeite kosten: de werkmannen in ons hoofd worden wat minder actief naarmate we ouder worden. Maar doe het gewoon. Er zijn zoveel mensen die op hun zestigste nog een carrière- switch maken of nieuwe uitdagingen aangaan. Het is vooral belangrijk dat je dingen doet die je gráág doet: niet die piano leren bespelen alleen maar omdat je denkt dat je hersenen daar wel bij varen, maar omdat je er zin in hebt.” En dat ben ik zeker van plan.
Ik heb ook geluk, mijn moeder was op haar negentigste nog altijd zeer helder van geest, maakte in het woonzorgcentrum nog nieuwe vrienden, deed mee aan alle activiteiten (behalve de bingo) en hield goed in het oog dat iedereen het naar zijn zin had. Ik kan alleen maar hopen dat ik dat van haar geërfd heb.
Zo hou je je hoofd in conditie
- Blijf in beweging. Ga fietsen, wandelen, zwemmen…
- Onderhoud je sociale contacten, doe aan vrijwilligerswerk, maak nieuwe vrienden, ga in een hobbyclub…
- Doe nieuwe ervaringen op om beter te kunnen onthouden. Dat kan door bij te leren, te reizen, naar een museum te gaan, te lezen, of muziek te beluisteren.
- Vermijd (chronische) stress.
- Ontmoet je iemand nieuw? Spreek zijn of haar naam dan een paar keer uit tijdens het gesprek. Dan zal die beter in je geheugen blijven hangen.
- Slaap! Tijdens de diepe slaap verankeren de geheugensporen in het brein en worden er afvalstoffen die de kans alzheimer verhogen, verwijderd.
- Maak je geen zorgen als je tijdens de overgang wat minder goed onthoudt. Hormonen hebben een invloed op je geheugen, zoals bij ‘zwangerschapsdementie’. Meestal gaat het weer beter eens je de meno- pauze bereikt hebt.
- Ga langs bij je huisarts bij een niet-pluis-gevoel.
Meer interessante artikels:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!