Openhartig: Door een ongeval werd het geheugen van Ellens man volledig gewist

Een dik jaar geleden verloor de man van Ellen, na een zwaar arbeidsongeval, zijn geheugen. Hij wist niets meer: niet meer wie zij was, niet meer wie hun dochter was. Zelfs niet meer dat ze samen een zoontje hadden verloren dat toen amper zes maanden oud was. En toch vertelt ze het verhaal licht, en met humor. “Het is zwaar geweest”, zegt ze. “Dat is het soms nog. Maar het heden is voor mij belangrijker dan het verleden. Ik heb altijd al vandààg geleefd. Misschien dat ik daarom zo goed om kan met wat Andy is overkomen.”

Het begon allemaal op 28 juni 2018. Ellen had de hele dag lesgegeven als zangcoach, en begon tegen de avond eten klaar te maken voor Andy en hun dochter Merel. Een dag zoals alle andere. Tot rond half zeven ’s avonds het telefoontje kwam dat alles zou veranderen.

Ellen: “Andy werkte als carrossier in een garage. Het gebeurde wel vaker dat hij wat overuren maakte, maar die dag was hij toch erg laat. Ik begon ongerust te worden, zeker toen hij ook zijn gsm niet opnam. Niet veel later kwam dan dat vreselijke telefoontje van zijn collega: Andy was twee meter diep in de smeerput gevallen, die put waar carrossiers instaan om onderaan auto’s te sleutelen, en hij werd op dat moment door een andere collega naar het ziekenhuis gebracht. Ik voelde meteen: dit is erg. Andy is een stevige kerel, die gaat nooit voor een kleinigheid naar de dokter. Dat hij zich nu naar het ziekenhuis liet voeren, zei voor mij genoeg. Dit was slecht nieuws.

In het ziekenhuis werd mijn vermoeden bevestigd. Andy was er erg aan toe. Hij had een hersenschudding, een whiplash, meerdere beschadigde nekwervels, een verstuikte schouder, een verbrijzelde pols en hand, een barst in zijn heup, verschillende gekneusde ribben en een verstuikte enkel en knie. Hij was bij bewustzijn, maar hij sprak wartaal, vermoedelijk ook door de morfine die hij had gekregen. Op weg naar de operatiezaal hoorden we hem roepen: ‘Team Bart! Team Bart!’ Hij had net daarvoor deelgenomen aan de blind auditions van The Voice, en hij mocht door met het team van Bart Peeters. Blijkbaar speelde dat toen op in zijn onderbewustzijn. Op dat moment was ik te veel in shock, maar achteraf hebben we daar nog vaak om gelachen.”

“Enkele dagen na de operatie mocht Andy naar huis. Alle lof voor de dokters, die zulk goed werk hebben verricht. Ze hadden ons verwittigd dat hem nog een zware revalidatie te wachten stond. Hij had nog veel pijn, en zou nog minstens negen weken zo’n externe fixator rond zijn pols moeten dragen. Maar wij waren toch vooral opgelucht. Alles zou goedkomen. Dat hadden we enkele dagen daarvoor niet durven hopen. Dat Andy vaak hoofdpijn had en nogal vergeetachtig was, vonden de artsen, gezien de ernst van het ongeval, niet vreemd. Ook dat zou na verloop van tijd wel beter gaan. Dachten ze. Helaas liep het anders.

Enkele weken na het ongeluk stond Andy te praten met de buurvrouw. Ik was in huis bezig. Ik had hen door het raam zien staan, en had me nog bedacht hoe fijn het was dat hij zich al zoveel beter voelde. Tot hij plots naast me stond. Hij zei niks, maar was helemaal overstuur, de tranen stonden in zijn ogen. Ik rende naar de buurvrouw, vroeg haar wat er was gebeurd. Ook zij was overstuur. Ze vertelde hoe Andy ineens heel traag begon te praten, dan woorden door elkaar had gegooid, en van het ene moment op het andere geen woord meer kon uitbrengen, haar zelfs niet meer leek te kennen. Ik ben terug naar huis gerend, en ben met Andy naar de spoed gereden. Daar stelden ze vast dat er een soort kortsluiting was geweest in zijn hersenen. Als gevolg daarvan kon hij niet meer praten, en was hij verward. Of dat nog beter zou worden, en hoe snel dat zou gebeuren, konden ze niet voorspellen. We konden enkel afwachten. Bang reden we terug naar huis, niet wetende wat er ons te wachten stond.

“Er was een soort kortsluiting geweest in zijn hersenen, zeiden de dokters. Meer info kregen we niet. We konden enkel afwachten”

Die nacht is Andy’s geheugen volledig gewist. Ik vergeet nooit hoe ik ’s ochtends met Merel in de keuken zat te ontbijten. Andy kwam binnen, en keek ons onthutst aan. Ik stak het nog op de kortsluiting van de dag ervoor. ‘Wil je koffie?’ vroeg ik. Waarop hij me niet-begrijpend aankeek. ‘Een boterham?’ Weer die blik. Het begon me te dagen dat hij niet wist wat ik bedoelde. Dat hij zelfs niet wist wie ik was, wie Merel was.

Mijn eerste reflex was om fotoalbums te halen. Ik toonde foto’s van onze trouwdag, van de geboorte van Merel. Hij duwde ze weg, hij werd zelfs een beetje kwaad. Het moet op dat moment te veel voor hem zijn geweest. ‘Oké, maar je gaat wel mee naar de dokter’, zei ik. Toen hij me daarop weer vragend aankeek, sloeg ik in paniek. Ik besefte dat hij niet meer wist wat een dokter was. ‘Oh God’, dacht ik. ‘Hoe moeten we dit in hemelsnaam aanpakken?’ En toen: ‘Wat als dit niet meer overgaat?’”

“Er volgde opnieuw een resem onderzoeken. Alweer konden de artsen weinig duidelijkheid geven. Ze vermoedden een posttraumatische stressstoornis. Simpel gezegd komt dat erop neer dat Andy’s hersenen de val te traumatisch vonden om te verwerken, en dat ze de herinnering aan die val daarom in een soort kluis hebben geduwd. Alleen hebben ze daarbij ook alle andere herinneringen meegenomen.

Alles moest hij opnieuw leren. Van kleine, simpele dingen, zoals confituur op je boterham smeren, tot essentiële zaken, bijvoorbeeld dat je moet stoppen voor een rood licht. Zijn spraak kwam gelukkig snel terug, en vanaf dat moment stelde hij voortdurend vragen. Uren en uren hebben we gepraat. Over wat we al hadden meegemaakt, wie hij was geweest. Wie onze vrienden waren, en wie niet. Het gebeurde dat mensen hem dingen probeerden wijs te maken. Zo was er iemand die hem ooit onfair had behandeld, en zich nu voorstelde als ‘een goeie vriend’. Dan moest ik hem duidelijk maken: opletten, dat klopt niet.

Tijdens die eerste dagen en weken werd duidelijk dat Andy niet alleen zijn geheugen kwijt was, maar dat ook zijn persoonlijkheid was veranderd. Dat zat soms in kleine dingen. Zo zette hij de radio bijvoorbeeld ineens op Klara. Daar had hij vroeger nooit naar geluisterd. Zingen, iets dat zijn grootste passie was geweest, leek hem niet meer te interesseren. Ik bracht een keer zijn lievelingsgebakje mee van de bakker, hij spuwde het uit omdat hij het echt niet lekker vond. Het vreemdste was echter zijn gedrag. Andy was altijd heel onzeker geweest. Hoe vaak had ik me er niet aan geërgerd dat hij over zich heen liet lopen? Nu was hij plots heel assertief. Soms zelfs ronduit grof. Hij zei alles wat hij dacht. Iemand vroeg een keer aan hem: ‘wat vind je eigenlijk van mij?’ ‘Dat jij nog op zoek bent naar je geaardheid’, antwoordde hij. Of, tegen iemand anders: ‘dat je saai bent’. Ik heb me verschillende keren achter zijn rug om bij mensen moeten excuseren, met de verklaring dat hij er zelf niks aan kon doen. Gelukkig begrepen ze het altijd wel.

Zelf legde Andy uit dat hij twee persoonlijkheden in zich voelde: Andy, de zachtere man, en een tweede, die hij David had genoemd. Die was veel assertiever. Het gebeurde soms dat hij heel koleriek uit de hoek kwam, en dan wat later zelf zei: ‘oei, wat was dat?’ Artsen noemden dat de multipele persoonlijkheidsstoornis. Die is wellicht ontstaan omdat het oude gedeelte van zijn hersenen nog half werkzaam was, maar er tegelijk ook een nieuw gedeelte was ontstaan. Ook dat was voor ons niet makkelijk om mee om te gaan.

“Hij herinnerde zich zelfs Matthias niet, ons zoontje dat na zes maanden was overleden”

Het moeilijkste vond – en vind – ik echter dat hij Matthias niet meer kende, ons zoontje dat is overleden zes maanden na de geboorte. Ik heb hem daar vrij snel over verteld, met de foto’s op schoot, van Matthias, en van ons drieën samen. We zijn ook naar het kerkhof geweest, ik heb Andy het grafje getoond. Ik heb daar heel hard gehuild. Het was zo onwezenlijk. Andy begreep wel dat het een groot verdriet is, maar hij voélde het niet meer. Hij wist zelfs niet dat we een zoontje hadden gehad.” (stil)

“Ik heb me die eerste maanden heel veel zorgen gemaakt. Over Andy, uiteraard. Maar ook over ons huwelijk. De situatie was zo overweldigend. Andy wist niks meer, we moesten helemaal opnieuw beginnen. Zou dat nog lukken? Zou hij terug verliefd op me kunnen worden? De intimiteit tussen ons stond op een laag pitje. Logisch natuurlijk, voor Andy was ik plots een wildvreemde. Zou het op dat gebied nog goedkomen? Andy had er aanvankelijk geen goed oog in. Hij gaf eerlijk toe dat hij geen zin had in een gezinsleven. Hij wilde geen onbekenden rond zich, hij wilde het liefst alleen zijn, met rust gelaten worden. Ook over Merel maakte ik me zorgen. Ze was net 15, sowieso geen makkelijke leeftijd voor een meisje. Ze raakte na het ongeval heel erg in zichzelf gekeerd. Ze is altijd een vaderskindje geweest. Als ze zorgen had, trok ze altijd vooral naar Andy. Nu was ze haar maatje voor een stuk kwijt. Zou hun band zich nog herstellen?

“Bij momenten was het grappig. ‘Vertel nog eens hoe we elkaar hebben leren kennen’, vroeg hij dan. Of: ‘wat was eigenlijk onze openingsdans?’”

Ik heb uiteindelijk besloten om hem tijd te geven, niets te pushen. Het was voor hem allemaal nog ingrijpender dan voor ons. Bovendien verzekerde hij me dat hij ons huwelijk niet zomaar zou opgeven. Hij besefte ook wel dat het iets wilde zeggen dat we al 19 jaar samen waren, ook al voelde het voor hem alsof we elkaar nog maar een paar maanden kenden. Bij momenten was het zelfs best grappig. ‘Vertel nog eens hoe we elkaar hebben leren kennen’, zei hij dan. Of: ‘wat was eigenlijk onze openingsdans?’”

“Intussen zijn we een jaar na het ongeval. Ik kan zeggen dat het best goed gaat met ons. Andy heeft zijn situatie min of meer leren aanvaarden. Een eerste overwinning kwam er tijdens de knock-outs van The Voice. Dat is de ronde waarin drie kandidaten uit een team het tegen elkaar opnemen, en één van hen door mag naar de volgende ronde. Hij heeft lang gedacht dat hij niet zou kunnen deelnemen, aanvankelijk interesseerde het hem zelfs niet, omdat hij zijn liefde voor muziek kwijt was. Maar gaandeweg begon hij toch te oefenen. Het kostte hem ongelooflijk veel moeite om die anderhalve minuut aan tekst te onthouden, maar hij hééft gezongen. Hij was er niet door, maar dat vond hij niet eens zo erg. Het vroeg op dat moment te veel van hem. Het feit dat hij het had gekund, en dat ook zijn passie voor muziek terug was, was voldoende. Het gaf hem een boost, een motivatie om door te zetten. Hij werd rustiger, leek meer in balans te komen. Soms zegt hij nog wel eens wat over die twee persoonlijkheden, maar ik heb de indruk dat ze meer en meer samenvallen.

Zijn relatie met Merel zit weer helemaal goed. Dat ging vrij snel. Ze hebben veel gepraat, en de klik was er vrijwel meteen weer. Ook tussen ons is de oude vlam opgeflakkerd. We kregen allebei weer kriebels in de buik. Het was zelfs een beetje spannend, omdat we ook in bed elkaar opnieuw moesten leren kennen. Dat is best een mooi cadeau, na 19 jaar huwelijk.

Of Andy’s geheugen nog terugkomt, weet niemand. Het blijft zoeken naar een manier om die kluis open te krijgen. Maar weet je? Voor mij hoeft het eigenlijk zelfs niet. Het klinkt misschien raar, maar ik vind de nieuwe Andy beter dan de vorige, zeker nu hij opnieuw een beetje in balans is. Hij staat veel sterker in zijn schoenen. Hij laat niet meer van zich profiteren, hij is veel zelfzekerder geworden. Ik vind hem zelfs muzikaler. Werken zit er voorlopig niet meer in, maar wie weet kan hij in de muziek zijn weg vinden.

“Voor Andy is vroeger weg, maar vandaag hebben we nog. En vandaag zijn we samen, en zijn we gelukkig”

Over vroeger praten we niet meer zo vaak. Het gebeurt nog wel eens dat ik iets vertel van ‘weet je nog toen of toen’, en me dan realiseer: ‘oh nee, natuurlijk weet hij het niet meer’. Maar dat vinden we niet zo erg. Weet je wat het is? Ik heb altijd gezegd: het verleden is voorbij. Het heeft geen enkele zin om terug te kijken. Om spijt te hebben van dingen die zijn gebeurd, of niet zijn gebeurd. Je leeft vandaag. Dat merken Andy en ik nu meer dan ooit. Voor Andy is vroeger weg, maar vandaag hebben we nog. En vandaag zijn we samen, en zijn we gelukkig. Voor ons is dat het enige dat telt.”