Hoe herken en voorkom je een parentale burn-out? 10 vragen beantwoord
Dat ouders soms moe zijn, is normaal. Maar wanneer ze te uitgeput raken, kunnen ze een parentale burn-out krijgen. Hoe herken je de signalen en wat kun je doen om jezelf te beschermen? Onderzoekster Isabelle Roskam beantwoordt 10 vragen over de parentale burn-out.
Tussen de 10 en 20% van de vrouwen krijgt naar schatting te maken met een postnatale depressie, een vorm van depressie die meestal binnen de 6 weken na de bevalling optreedt. Maar ook daarna kan het ouderschap mentaal zwaar zijn, en zelfs wie niet in een depressie belandt, kan het heel zwaar krijgen. Zo onderzocht Isabelle Roskam met collega Moïra Mikolajczak het fenomeen parentale burn-out. Samen deden ze een grootschalig onderzoek, en de resultaten -gepubliceerd in 2021 – waren allesbehalve rooskleurig. Maar liefst 1 op 12 Belgische ouders zou aan een parentale burn-out lijden. Maar wat wil dat nu precies zeggen, hoe voorkom je zo’n burn-out en hoe gevaarlijk is het? Isabelle Roskam beantwoordt tien vragen.
1. Wat is een parentale burn-out?
“Een parentale burn-out is niet hetzelfde als een gewone burn-out, maar er zijn wel enkele gelijkenissen. Zo voelen ouders met een parentale burn-out zich compleet uitgeput. Het grote verschil is dat ze geen energie meer halen uit het ouderschap.”
De symptomen van een parentale burn-out
“Als we spreken van een parentale burn-out zien we drie symptomen. Het belangrijkste kenmerk is uitputting. Slapen is niet meer voldoende om terug op te laden en energie te tanken. Ouders voelen zich compleet uitgeput en lichamelijk zien we dat de cortisolgehaltes (cortisol is het stresshormoon) hoog zijn. Maar ook mentaal krijgen ze het zwaar: ze zijn somber en voelen zich leeg.
Een tweede signaal is emotionele afstand. Ouders vinden te weinig energie om voor hun kinderen te zorgen en doen alles op automatische piloot. Dat maakt dat ze snel hun geduld verliezen of boos worden. Ze kunnen het niet opbrengen om nog veel emotionele energie te geven aan hun kinderen, en vluchten naar het werk of andere activiteiten om hun plichten te ontlopen. In sommige gevallen worden ze agressief: fysiek of mentaal.
Tenslotte zijn ouders met een parentale burn-out zichzelf kwijt, ze herkennen zichzelf niet meer en hebben het gevoel dat ze niet meer de ouder zijn die ze ooit waren. Soms hebben ze spijt van hun rol als ouder.”
2. Krijgen vooral ouders met jonge kinderen een parentale burn-out?
“Neen, de leeftijden van de kinderen zijn heel verschillend. Op iedere leeftijd kent het ouderschap uitdagingen. Bij baby’s zijn er de gebroken nachten, lagereschoolkinderen ervaren misschien leerproblemen op school en bepaalde pubers en adolescenten zetten zich af. Ook andere demografische factoren zijn niet bepalend voor hoeveel risico een ouder loopt op een parentale burn-out.”
3. Welke risicofactoren lokken wél parentale burn-outs uit?
“We verdelen de risicofactoren in drie groepen. Ten eerste is er het karakter van de ouder. Zo zal een heel perfectionistische ouder meer risico lopen om op te raken. Ook mensen die minder scoren op stressbestendigheid krijgen gemakkelijker een parentale burn-out.
Ten tweede speelt de ouder-kindrelatie een rol. Hoe beter de relatie, hoe minder kans op een burn-out. Neem nu een niet-consistente relatie: een ouder die neen zegt, maar steeds buigt als het kind hard genoeg zeurt, heeft meer stress dan een ouder die altijd consistent is. Het kind zal steeds zijn zin willen doordrijven.
Tenslotte is ook de familierelatie van de ouder cruciaal. De relatie met eigen ouders, maar ook de relatie met de co-ouder is bepalend. Als jullie goed communiceren, ongeveer dezelfde waarden willen doorgeven aan jullie kinderen en op elkaar kunnen rekenen, verkleinen de kansen op een burn-out. Tenslotte is het goed om een aantal vaste rituelen in te stellen, die zorgen voor structuur.”
4. 1 op 12 ouders is heel veel. Waarom zit België bij de slechtste leerlingen van de klas?
“Hoe individualistischer een land, hoe meer kans op een parentale burn-out. En België scoort heel hoog op individualisme. Ook dat vertaalt zich alweer op verschillende vlakken.
In landen waar de opvoeding eerder als een collectief gebeuren wordt gezien, zijn er beduidend minder parentale burn-outs. Daar krijgen ouders veel hulp. In een indidvidualistische samenleving is het moeilijker om hulp te vragen: ouders hebben het gevoel dat ze het allemaal alleen moeten doen. Het ouderschap komt nu eenmaal met veel taken en verantwoordelijkheden.
Bovendien zijn de eisen die ouders zichzelf opleggen vaak heel hoog. Mensen die individualistisch zijn ingesteld, zijn competitiever. Ze hebben de neiging zich te vergelijken met andere ouders.
Naast dat individualisme zijn er nog andere waarden. We vinden het bijvoorbeeld belangrijk om onze kinderen op te voeden tot autonome wezens en willen dat ze een eigen mening hebben, en dat al op jonge leeftijd. Dat maakt natuurlijk ook dat die kinderen al snel een eigen mening en wil hebben binnen het gezin. In andere culturen zie je soms nog meer hiërarchie is, kinderen worden er geacht te luisteren naar hun ouders.
5. Er zijn tal van boeken over de juiste opvoedingsmethode. Moeten we terug naar een klassieker opvoedmodel?
“Ik pleit niet om terug te keren naar vroeger, dat was zeker niet beter. Maar we moeten een evenwicht vinden. Het is goed om aandacht te hebben voor de noden van je kinderen, maar je mag ook je eigen noden niet vergeten. Je mag niet vergeten: als ouders een parentale burn-out krijgen, zijn kinderen daar ook het slachtoffer van.
Verlies je bovendien niet in boeken over opvoeding. Ze kunnen je handvaten geven, maar je kent je eigen kind het best en iedere situatie is bovendien anders. Straf jezelf dus niet als een specifieke situatie vraagt dat je streng optreedt.”
6. Wat zijn de nadelen van een parentale burn-out voor kinderen?
“Als ouders een parentale burn-out hebben, zijn ze veel minder betrokken bij hun kinderen. Bovendien stijgt de kans dat ze kinderen verwaarlozen of fysiek of mentaal geweld gebruiken. Ook de kans op suïcide van de ouder stijgt. Allemaal zaken die je je kinderen niet wilt aandoen.
Daarnaast kopiëren kinderen veel van het gedrag van hun ouders. Het is daarom goed dat ze zien dat hun ouders ook niet perfect zijn. Als ouders angstvallig alles doen om imperfectie te voorkomen, zijn ze geen goed voorbeeld, en geven ze dat perfectionisme weer door. Je zou je kind niet straffen als het eens een mindere dag heeft of een fout maakt, waarom zou je dan zelf altijd perfect moeten zijn?”
7. Je hebt het over geweld. Komt dat vaak voor?
“Als ouders zich helemaal uitgeput voelen, zien we inderdaad verwaarlozing en geweld. Verwaarlozing is er op alle vlakken: ze voorzien geen gezond eten, begeleiden niet bij het huiswerk, geven niet genoeg liefde… Ook de kans op geweld stijgt, maar het gaat hier niet enkel om fysiek geweld. Als een ouder zegt tegen het kind dat het hoopte dat het er nooit was geweest, is dat een vorm van psychisch geweld, en ook heel schadelijk.
Daarom heerst er nog een taboe, maar dat moet doorbroken worden. Ouders met een parentale burn-out zijn vaak heel goede ouders, ze zijn zó vermoeid dat ze zichzelf niet zijn.”
8. Bij een burn-out stop je tijdelijk met werken, maar je ouderrol kun je niet neerleggen. Hoe kun je genezen van een parentale burn-out?
“Je zoekt best professionele hulp. Zelf bied ik een programma aan waarin mama’s met een parentale burn-out samenkomen. Het doet hen al veel deugd te merken dat ze niet alleen zijn.
Daarna werken ze aan hun eigen balans. Ze staan stil bij wat energie geeft en wat energie kost. De oplossingen zijn individueel: sommige mama’s moeten leren hulp vragen, anderen hebben meer tijd voor zichzelf nodig en nog anderen moeten loslaten en hun partner bepaalde taken laten overnemen. Daarnaast leren ze dat perfectie niet bestaat en dat ze mogen loslaten.
Er is geen gouden oplossing. Je kunt stress nooit uitsluiten, het ouderschap komt met uitdagingen, maar het is wel belangrijk dat je op tijd terug kunt opladen.”
9. Het gaat nu over mama’s. Zijn er ook papa’s die een parentale burn-out krijgen?
“Ze zijn er wel, maar ze zijn in de minderheid. Twee op de drie zijn vrouwen. Dat heeft niet zozeer met het geslacht te maken, wel met het feit dat mama’s zichzelf vaak meer druk opleggen.”
10. Je hebt vijf kinderen. Heb je zelf ooit een parentale burn-out gekregen?
“Neen, ik heb er zelf nooit eentje gehad. Ik ben goed in hulp aanvaarden, ik heb een partner waar ik een goed team mee vorm en mijn kinderen hebben geen grote gezondheids- of leerproblemen gehad. Dat laatste helpt natuurlijk ook.
Maar dat wil niet zeggen dat ik nooit gelukkig was dat de kinderen eindelijk in bed lagen. Dat is helemaal geen probleem, ter verduidelijking.”
Heb je nog enkele tips voor mama’s en papa’s om een parentale burn-out te voorkomen?
- Besef dat de perfecte ouder niet bestaat: je mag falen, dat is zelfs een goede les voor je kinderen.
- Durf hulp in te schakelen.
- Het is goed om rekening te houden met de noden van je kinderen, maar vergeet je eigen noden niet.
- Weet wat je energie geeft en wat je energie kost, zoek daarin een goede balans.
- Je bent verantwoordelijk, maar kunt niet alles voorkomen: als een kind naar drugs grijpt, wordt er al snel naar de ouders gekeken. Maar je kunt niet alles beïnvloeden of voorkomen. Dus daar zit ook een maatschappelijke rol: misschien moeten we elkaar wat minder met de vinger wijzen.
- Gebruik sociale media juist: het is goed om elkaar te vinden als je met een parentale burn-out kampt, maar wees je ook heel bewust van het feit dat we een eenzijdige blik in ons leven gunnen op sociale media. Als je op reis gaat, post je waarschijnlijk de foto van een fijn moment, niet van een heftige ruzie met de kinderen. Dat doen andere ouders ook.
Meer lezen? In ‘Ouders zijn ook maar mensen’ lees je meer over het onderzoek en parentale burn-outs. (Moïra Mikolajczak Isabelle Roskam, uitgeverij Lannoo, € 21,99) Zelf weten of je een parentale burn-out hebt of wat je risicofactoren zijn? Je doet hier een gratis test.
Meer artikels voor ouders:
Volg ons op Facebook, Instagram, Pinterest en schrijf je in op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle nieuwtjes!